του Δημήτρη Δημούλη

 

Η βλασφημία αποτελούσε επί αιώνες έγκλημα στην Αγγλία με βάση νομολογιακή κατασκευή. Πρόκειται για χώρα κληρονομικής μοναρχίας. Έχει κρατική θρησκεία με επικεφαλής της τον-την μονάρχη και χαρακτηρίζεται, ως γνωστόν, από την πρόσδεση σε αιωνόβιες παραδόσεις. Στην πράξη, η ποινικοποίηση της βλασφημίας είχε πέσει σε αχρησία. Τελευταίο θύμα της φαίνεται ότι ήταν ο κύριος John Gott που περιέγραψε τον Ιησού ως γελωτοποιό τσίρκου και καταδικάσθηκε το 1922 σε φυλάκιση εννέα μηνών και καταναγκαστικά έργα. Έκτοτε, ακόμη και όταν ήταν έκδηλη η διάπραξη του αδικήματος, τα δικαστήρια έβρισκαν διεξόδους και δικαιολογίες για να μην καταδικάσουν άτομα που ασκούσαν την ελευθερία έκφρασης, κατοχυρωμένη από την αγγλική νομική παράδοση και, πιο πρόσφατα, από τις ευρωπαϊκές συμβάσεις. Φανατικοί χριστιανοί και μουσουλμάνοι έφερναν όμως τους δικαστές σε δύσκολη θέση με τις μηνύσεις τους κατά «βλασφήμων». Το Κοινοβούλιο πιέσθηκε από επιτροπές και οργανώσεις να αποποινικοποιήσει τη βλασφημία, αλλά δεν το έπραξε.

Όταν το 2008 μια αγγλίδα δασκάλα καταδικάσθηκε για βλάσφημες πράξεις στο Σουδάν, έγινε μεγάλη κινητοποίηση στη χώρα της. Αλλά ορισμένοι επισήμαναν ότι δεν ήταν λογικό να διαμαρτύρονται οι Βρετανοί για την ελευθεροκτόνο και οπισθοδρομική νομοθεσία του Σουδάν ενόσω στη χώρα τους η βλασφημία εξακολουθεί να είναι ποινικά κολάσιμη. Η καταργητική κίνηση ενδυναμώθηκε. Ακόμη και η ηγεσία της αγγλικανικής εκκλησίας δήλωσε ότι δεν εναντιώνεται στην κατάργηση του αδικήματος. Το Κοινοβούλιο εδέησε να αποποινικοποιήσει τη βλασφημία στις 8-5-2008. Και το έκανε με λίγες απλές λέξεις: “Καταργούνται στην Αγγλία και στην Ουαλία τα αδικήματα εθιμικού δικαίου της βλασφημίας και του βλάσφημου δημοσιεύματος” (άρθρο 79, 1 του Criminal Justice and Immigration Act).

***

Στη Γαλλία, χώρα του διαφωτισμού και δομικά αποστασιοποιημένη από την καθολική και οποιαδήποτε άλλη εκκλησία, η βλασφημία δεν αποτελούσε αδίκημα από την εποχή της Διακήρυξης του 1789 που εγγυήθηκε την ελεύθερη έκφραση, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν και επιθυμούν οι κοσμικές και θρησκευτικές αρχές. Μια ιστορικά ερμηνευόμενη εξαίρεση αφορούσε τις περιοχές της Αλσατίας και Λωρραίνης. Όταν προσαρτήθηκαν στη Γαλλία στο τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, οι περιοχές αυτές διατήρησαν τμήματα της γερμανικής νομοθεσίας, ιδίως σε θρησκευτικά και εργασιακά θέματα. Τα άρθρα 166 και 167 του τοπικού ποινικού κώδικα προέβλεπαν ποινή φυλάκισης μέχρι τρία χρόνια για «δημόσια βλασφημία εναντίον του Θεού». Όπως και στην Αγγλία, οι διατάξεις ήταν ανενεργές επί δεκαετίες και πολλοί ζητούσαν την κατάργησή τους.

Το 2013, ένωση μουσουλμάνων νομικών μήνυσε το περιοδικό Charlie Hebdo στο Στρασβούργο, επικαλούμενο την τοπική νομοθεσία. Το δικαστήριο θεώρησε τη διαδικασία άκυρη, αλλά η υπόθεση άφησε τραυματικά ίχνη. Η γελοιοποίηση ιερών και οσίων δεν είναι αδίκημα στο Παρίσι, αλλά μπορεί να σε στείλει φυλακή στο Στρασβούργο, αν το έντυπο πωλείται και εκεί. Τον Ιανουάριο του 2015 έγινε, ως γνωστόν, η τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία του Charlie Hebdo, επιβάλλοντας σιωπή θανάτου σε συνεργάτες του. Τη στιγμή που σχεδόν σύσσωμη η Γαλλία δήλωνε «Nous sommes Charlie» και έπνεε μένεα κατά των θρησκόληπτων δολοφόνων θα ήταν τραγελαφικό ένα δικαστήριο της Αλσατίας να δικάσει συντελεστές του εκείνου ακριβώς του περιοδικού για βλασφημία.

Πολλές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών ηγετών της Αλσατίας από όλες τις μεγάλες θρησκείες, ζήτησαν την κατάργηση των περί βλασφημίας διατάξεων. Με την ευλογία λοιπόν ποιμνίου και ποιμεναρχών, το γαλλικό Κοινοβούλιο έβαλε σφήνα σε νόμο περί κοινωνικής πολιτικής το άρθρο 172 που καταργούσε τα άρθρα 166 και 167 του Ποινικού Κώδικα Αλσατίας και Λωρραίνης περί βλασφημίας. Ο νόμος τέθηκε σε ισχύ στις 27-1-2017, πετώντας στα σκουπίδια της ιστορίας το απομεινάρι της προδιαφωτιστικής απαγόρευσης βλασφημίας στη Γαλλία.

***

            Δανία. Κληρονομική μοναρχία με κρατική θρησκεία (η ευαγγελική Folkekirke) και τεράστιο σεβασμό στις παραδόσεις και στην «κοινοτική» ζωή. Από αιώνες ήταν έγκλημα να περιγελάς ή να καθυβρίζεις τα θεία, απαγόρευση που εξέφραζε από το 1866 η § 140 του Ποινικού Κώδικα, προβλέποντας ποινή φυλάκισης μέχρι τέσσερις μήνες. Ουδείς είχε καταδικασθεί για βλασφημία στη Δανία από το 1946. Παρά ταύτα, φανατικοί θρησκευόμενοι εξακολουθούσαν να μηνύουν «βλάσφημους», συμπεριλαμβανομένων των δημοσιογράφων που το 2005 δημοσίευσαν γελοιογραφίες με τον Μωάμεθ στην εφημερίδα Jyllands-Posten. Και ενώ οι Δανοί έμεναν άναυδοι μπροστά στους μουσουλμάνους που ανά τον πλανήτη έκαιγαν δανέζικες σημαίες και επιτίθεντο σε πρεσβείες της χώρας με αφορμή τη δημοσίευση ορισμένων γελοιγραφιών σε μια επαρχιακή εφημερίδα, δημοσιογράφοι της εφημερίδας αντιμετώπιζαν ποινικές διώξεις στη χώρα τους!

Το παράλογο οξύνθηκε το 2015 όταν ασκήθηκε εισαγγελική δίωξη κατά Δανού που δημοσιοποίησε στο facebook βίντεο στο οποίο έκαιγε στον κήπο του ένα αντίτυπο του Κορανίου. Αυτός ο κύριος μπορεί να είναι άξεστος ή ανόητος. Αλλά το δανέζικο κράτος μπορεί να τον φυλακίσει γιατί εκφράζει τη γνώμη του; Τον Φεβρουάριο του 2016 έγιναν επιθέσεις στην Κοπεγχάγη κατά «απίστων» από έναν Δανό μουσουλμάνο με νεκρούς και τραυματίες. Ήταν αδύνατο να συνεχισθεί η δίκη κατά του «βλάσφημου του facebook». Μετά από διαβουλεύσεις και πιέσεις οργανώσεων, το δανέζικο Κοινοβούλιο ψήφισε τον νόμο 675 της 8-6-2017. Ας θαυμάσουμε τη δωρική απλότητα της διάταξης: «Kαταργείται η § 140».

***

Καταργώντας το αδίκημα της βλασφημίας, η Αγγλία, η Γαλλία και η Δανία εξασφάλισαν μεγαλύτερη ελευθερία στους πολίτες τους και οι ίδιες εκπολιτίσθηκαν. Με ανάλογο τρόπο, η Νορβηγία, η Ισλανδία και η Μάλτα αποποινικοποίησαν τη βλασφημία τα τελευταία χρόνια. Ο φορολογούμενος δεν θέλει να πληρώνει εισαγγελείς και δικαστές για να επιβάλλουν δια πυρός και σιδήρου τα πιστεύω του τάδε ή του δείνα.

Ας έρθουμε στα καθ’ημάς. Τα τελευταία χρόνια οπαδοί της Χρυσής Αυγής και Μητροπολίτες δεν χάνουν ευκαιρία να μηνύουν για κακόβουλη βλασφημία πολίτες που διαφωνούν μαζί τους.

Παρά τις επανειλημμένες δηλώσεις και υποσχέσεις κρατικών στελεχών, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν κατήργησε τη βλασφημία. Οι ψοφοδεείς βουλευτές του κόμματος αυτού λένε «ναί σε όλα» όχι μόνον όταν τους διατάζουν δανειστές και τραπεζίτες, αλλά και όταν ιερωμένοι τους στέλνουν απειλητικές επιστολές. Εν τέλει δεν είμαστε Charlie Hebdo. Είμαστε Σεραφείμ Πειραιώς.

Ενόψει της κρατικής θρησκοληψίας Δεξιάς και Αριστεράς και του ότι είναι απίθανο οι ορθόδοξοι ταγοί να μιμηθούν τους άγγλους και γάλλους ομολόγους τους, ζητώντας την απάλειψη της βλασφημίας, μένει να ελπίσουμε ότι κάποιος δικαστής θα βρει το θάρρος να κηρύξει την αντισυνταγματικότητα των άρθρων 198-200 του Ποινικού Κώδικα και επικουρικά την αντίθεσή τους στην ΕΣΔΑ.

Όχι μόνο διότι δεν υπάρχει άξιο προστασίας έννομο αγαθό. Όχι μόνον διότι οι διατάξεις εφαρμόζονται με στρεβλό τρόπο, οδηγώντας σε διώξεις για βλασφημία άτομα που διαπράττουν εξύβριση με τις συνηθέστατες δια τούτο ελληνικές εκφράσεις. Όχι μόνον διότι οι διατάξεις επιτρέπουν σε φανατικούς θρησκευόμενους να μετατρέπουν το κράτος σε ένα είδος μπαμπούλα που εκφοβίζει όσους σκέπτονται διαφορετικά. Πάνω απ΄όλα, το αδίκημα της βλασφημίας πρέπει να καταργηθεί διότι θίγει θεμελιώδη δικαιώματα (ελευθερία έκφρασης, επιστήμης και τέχνης) με τρόπο αδικαιολόγητο εν όψει της αρχής της αναλογικότητας.

Ο ποινικός δικαστής που θα κηρύξει την αντισυνταγματικότητα ή/και αντισυμβατικότητα, θα τιμήσει την παράδοση δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας που δικαστήρια των Αθηνών εγκαινίασαν με δικλή τους πρωτοβουλία στα τέλη του 19ου αιώνα. Και έτσι θα αποφευχθεί άλλη μια καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η αποποινικοποίηση της βλασφημίας είναι μικρό και δειλό βήμα εκπολιτισμού του κράτους. Βήμα απειροελάχιστο, αλλά απόλυτα αναγκαίο, γαμώ το Χριστό μου, γαμώ…

 

 

Ο Δημήτρης Δημούλης διδάσκει συνταγματικό δίκαιο στο Σάο Πάουλο.