των Ερίκ Αλλιέζ – Μαουρίτσιο Λατζαράτο[i]

Η οξυδέρκεια του Κλάουζεβιτς θα τεθεί σε δοκιμασία χάρη σε ένα από τα μείζονα πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα της γαλλικής επανάστασης: την επανάσταση των νέγρων, που αποσπά το κόσμημα της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας, τη νήσο του Αγίου Δομίνικου. Η οποία ήταν επίσης, ούτε λίγο ούτε πολύ, η πιο πλούσια αποικία στον κόσμο[1]. Έτσι, είναι πιθανό να πρόκειται εδώ για το πλέον θεμελιώδες συμβάν της επανάστασης εξαιτίας της δύναμης κατεδάφισης (για να μιλήσουμε ντελεζιανά) που κομίζει: με αυτό, το αδιανόητο εισβάλλει αιφνιδιαστικά στην Ιστορία και την κάνει παγκόσμια σε μια επαναστατική προοπτική.

Η πρώτη νικηφόρα προλεταριακή επανάσταση είναι μία επανάσταση σκλάβων. Αφού η γαλλική δημοκρατία αναγκάστηκε να αναγνωρίσει αυτό το τετελεσμένο γεγονός, η επανάσταση όχι μόνο αντιστάθηκε στα στρατεύματα που απέστειλε στο νησί το 1801 ο Ναπολέων για να αποκαταστήσουν την τάξη και τη δουλεία του Μαύρου Κώδικα[2], αλλά και τα κατανίκησε (προκαλώντας 50.000 νεκρούς –δηλαδή πολύ περισσότερους από τις γαλλικές απώλειες στη μάχη του Βατερλώ), όπως είχε Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Η δημόσια δήλωση συγνώμης του Αδώνιδος Γεωργιάδη προς την εβραϊκή κοινότητα για την αντισημιτική ρητορεία που χρησιμοποίησε στο παρελθόν, είναι το ισχυρότερο πλήγμα που έχει δεχθεί ο διάχυτος ρατσισμός της νεοελληνικής κοινωνίας μετά την ανάδυση του «πατριωτισμού της αλληλεγγύης» (υιοθετώ εδώ τον όρο του Ευθύμιου Παπαταξιάρχη) σε σχέση με την υποδοχή των Σύρων προσφύγων. Και εξίσου όσο και εκείνη, προσφέρεται για εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τον νεολληνικό ρατσισμό, αλλά και αντιρατσισμό.

Για το πρώτο: η δήλωση αυτή αποτελεί πλήγμα διότι, πρώτα απ’ όλα, είναι μία αρκετά σπάνια ενέργεια στο πολιτικό τοπίο της Ελλάδας. Δεν μπορώ να θυμηθώ πολλές περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας Έλληνας πολιτικός –ή και μη πολιτικός, εδώ που τα λέμε- βγήκε δημόσια και αναθεώρησε μία στάση που είχε ακολουθήσει με ιδιαίτερη επιμονή επί πολλά χρόνια και η οποία ουσιαστικά είχε διαμορφώσει τη φυσιογνωμία του. Ακόμα και το αρκετά μακρινό πλέον mea culpa του Ανδρέα Παπανδρέου, αφορούσε μία στιγμιαία ήσσονος σημασίας απόφαση. Ένας Ανδρέας χωρίς Νταβός, είναι πάντα ο Ανδρέας. Ένας Άδωνις μη αντισημίτης όμως είναι ένας άλλος Άδωνις.

Αυτή η μεταστροφή αποκτά επιπλέον μεγαλύτερη αξία σε μια χώρα όπου η δήλωση μετανοίας, σε όλο το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, υπήρξε συνώνυμο του εξευτελισμού και της παραίτησης· ένα «τρόπαιο» που αποτέλεσε επί δεκαετίες επίδικο αντικείμενο της πιο λυσσώδους πολιτικής (αλλά και στρατιωτικής) αντιπαράθεσης και έδωσε αφορμή για τη δημιουργία τερατωδών και μαζικότατων μηχανισμών διοικητικής καταστολής. Η δε πραγματοποίηση τέτοιας δήλωσης βιώθηκε συχνά ως κάτι τρομερά επαίσχυντο και ταπεινωτικό, ένας οιονεί πολιτικός θάνατος.

Σε ένα τέτοιο φόντο, η αυτόβουλη και χωρίς καμία πίεση δημόσια δήλωση αναθεώρησης της προηγούμενης κοσμοθεωρίας αποκτά μεγαλύτερη αξία, το δε ρήγμα και η σύγχυση που προκαλεί στο μέχρι τώρα συμπαγές αντισημιτικό στρατόπεδο είναι αξιοσημείωτη.

Αυτό τώρα το οποίο προσφέρεται για συμπεράσματα, είναι η τρομερή δυσπιστία και απόρριψη η οποία εκφράστηκε από πολλούς στα κοινωνικά μέσα για τη δήλωση αυτή, και ειδικότερα για την «ειλικρίνειά» της.

Η δυσπιστία αυτή αποτελεί φυσικά έκφραση μίας γενικότερης κρίσης εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Οι άνθρωποι –ασφαλώς για υπαρκτούς και κατανοητούς λόγους- έχουν πλέον πολύ λίγα αποθέματα υπομονής και κατανόησης, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια ο ένας στον άλλο, αλλά με την πρώτη ευκαιρία εκρήγνυνται, ή απλώς παραμένουν κουμπωμένοι και αρνούνται να αφεθούν και να πιστέψουν σε κάτι.

Αυτή είναι η συγκυριακή και «διαθετική» περιγραφή της δυσκολίας. Η πιο μόνιμη και μεθοδολογική της διατύπωση όμως είναι η επίμονα εδραιωμένη, και πριν την κρίση, ουσιοκρατία, και ο ιδεαλισμός με τον οποίο αντιμετωπίζουν όλοι τις πολιτικές αποφάνσεις, παραγνωρίζοντας σκανδαλωδώς τον επιτελεστικό χαρακτήρα τους και εμμένοντας σε έναν δυισμό λόγων και έργων.

Ο ιδεαλισμός αυτός εκδηλώνεται ως μανιώδης διερώτηση περί του «αληθούς περιεχομένου» κάθε δήλωσης, και εν προκειμένω ως διερώτηση περί του αν ο δηλών «έχει πραγματικά μεταμεληθεί» ή το κάνει μόνο «για να κερδίσει ψήφους». Εάν συμβαίνει το δεύτερο, η αυτονόητη συνεπαγωγή είναι ότι πρέπει να κλείσουμε τα αυτιά μας στη δήλωση αυτή, ως άλλοι Οδυσσείς απέναντι στο τραγούδι των Σειρήνων, και να συνεχίσουμε την μοναχική μας πορεία απαράλλαχτη όπως και πριν.

Η προσέγγιση αυτή είναι μία πολιτικά αυτοκτονική ένδειξη αναλφαβητισμού. Τα λόγια –ιδίως οι πολιτικές δηλώσεις- δεν είναι ποτέ χωρίς συνέπειες, όπως έχω γράψει και στο παρελθόν με άλλη αφορμή. Η αποτελεσματικότητα των πολιτικών –και των μη πολιτικών εξάλλου- λεκτικών πράξεων δεν εξαρτάται από την ειλικρίνειά τους. Αυτήν άλλωστε είναι αδύνατο να τη γνωρίσουμε με βεβαιότητα, παρεκτός εάν είμαστε ο ψυχαναλυτής ή ο εξομολογητής του ενδιαφερομένου (μερικές φορές ούτε και τότε). Ιδίως μάλιστα όταν πρόκειται, ακριβώς, για μία συγνώμη, η οποία είναι ένα από τα πιο τυπικά παραδείγματα επιτελεστικότητας.

Δεν αποκλείεται, πράγματι, τα εσώτερα κίνητρα αυτής της συγκεκριμένης συγνώμης του Γεωργιάδη να είναι η επιθυμία του να κερδίσει ψήφους. Και λοιπόν; Εάν είναι έτσι, τόσο το καλύτερο: νικήσαμε! Αυτό δείχνει ότι ο αντισημιτισμός έχει υποχωρήσει στην κοινωνία· φέρνει πλέον λιγότερες ψήφους απ’ όσες φέρνει η απάρνησή του.
Το αντίθετο θα σήμαινε αριστερή μελαγχολία και συντηρητισμό: όποιος υπήρξε μέχρι τώρα ρατσιστής, θα παραμείνει –και πρέπει να παραμείνει- για πάντα ρατσιστής· δεν θέλουμε να μετασχηματιστεί, γιατί τότε δεν θα μπορούμε να τον καταγγέλλουμε και να αναδεικνυόμαστε εμείς ως οι μόνοι συνεπείς αντιρατσιστές.

Βέβαια, ο χαρακτηρισμός της μελαγχολίας αυτής ως «αριστερής» είναι συζητήσιμος. Διότι υπάρχουν διάφορα άτομα και χώροι τής (εξωκοινοβουλευτικής ιδίως) αριστεράς, οι οποίοι βαρύνονται με αρκετές –για να το πούμε κομψά- ατυχείς διατυπώσεις σχετικές με τους Εβραίους, και οι οποίοι μέχρι στιγμής δεν έκαναν κάποια χειρονομία ανάλογη με του Γεωργιάδη, έστω και ανειλικρινή.

Από την άποψη της αντιρατσιστικής πολιτικής, λοιπόν, η συγνώμη αυτή είναι μία σημαντική επιτυχία, και ένα εξαιρετικό εργαλείο για τη συνέχιση της προσπάθειας. Ακόμη και αν ευσταθεί το σενάριο ότι ο συγκεκριμένος «από μέσα του» παραμένει αντισημίτης, είναι θαυμάσιο νέο ότι παραμένει, ακριβώς, από μέσα του και ντρέπεται να το δηλώσει και απ’ έξω. Δεν κερδίζουμε τίποτα με το να απορρίπτουμε και να λογοκρίνουμε τη δήλωσή του στη βάση της «ασυνέπειάς» της με προηγούμενες δηλώσεις. Αντιθέτως, έχουμε κάθε λόγο να αξιοποιήσουμε αυτή την ένταση και την ασυνέπεια ως εργαλείο για να ξηλώσουμε το πλεκτό· για να κάνουμε και τους υπόλοιπους ρατσιστές να ντρέπονται για το ρατσισμό τους.

της Τζούντιθ Μπάτλερ

Ας θυμηθούμε ότι τον Ντόναλντ Τραμπ τον ψήφισε λιγότερο από το ένα τέταρτο της αμερικανικής κοινωνίας, και ότι γίνεται πρόεδρος χάρη στο παρωχημένο εκλογικό σύστημα και μόνο. Δεν πρέπει να φανταστούμε ότι έχει κάποια διαδεδομένη λαϊκή υποστήριξη. Υπάρχει διαδεδομένη απογοήτευση με τη συμμετοχική πολιτική, και υπάρχει σοβαρή δυσπιστία και για τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα των ΗΠΑ. Αλλά η Χίλαρι Κλίντον πήρε περισσότερες ψήφους από τον Τραμπ. Έτσι, όταν ρωτάμε τι υποστήριξη έχει ο Τραμπ, ρωτάμε πώς μια μειοψηφία στις Ηνωμένες Πολιτείες κατόρθωσε να φέρει τον Τραμπ στην εξουσία. Μιλάμε για ένα έλλειμμα δημοκρατίας, όχι για μια κοσμοπλημμύρα.

Δική μου αίσθηση είναι ότι ο Τραμπ απελευθέρωσε μια οργή που έχει πολλά αντικείμενα και πολλές αιτίες, και μάλλον θα πρέπει να είμαστε δύσπιστοι απέναντι σε όσους ισχυρίζονται ότι ξέρουν την πραγματική αιτία και το μοναδικό της αντικείμενο. Η οικονομική ερήμωση και η απογοήτευση, η απώλεια της ελπίδας μπροστά σε ένα οικονομικό μέλλον και σε οικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς χειρισμούς που αποδεκατίζουν ολόκληρες κοινότητες, είναι σίγουρα σημαντική. Εξίσου σημαντική όμως η αυξανόμενη δημογραφική πολυπλοκότητα των Ηνωμένων Πολιτειών, και οι μορφές ρατσισμού –παλιές και νέες.

Ο Τραμπ ως φασίστας;

Ίσως είναι η στιγμή να διακρίνουμε μεταξύ παλαιών και νέων φασισμών. Βασικό σημείο αναφοράς Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Όταν, τον περασμένο Ιούνιο, σε ένα σύντομο σημείωμα γραμμένο εντός δέκα λεπτών, είχα υποστηρίξει ότι κάτι δεν πάει καλά με το ποίημα του Ρίτσου «Πρωινό άστρο», δεν είχα φανταστεί ότι μέσα σε λίγους μήνες θα είχα την πιο πανηγυρική επιβεβαίωση του ισχυρισμού μου: από τα κατά τεκμήριο πιο έγκυρα χείλη πληροφορηθήκαμε πρόσφατα ότι το ίδιο ακριβώς έκρινε και ο ποιητής, ο οποίος αφαίρεσε μόνος του τους επίμαχους στίχους –αυτούς οι οποίοι εύχονταν (;) στο κοριτσάκι να «παντρευτεί τον κόσμο» και «να γίνει ό,τι ζητάει η ευτυχία του κόσμου»- και δεν τους συμπεριέλαβε στις πολλές μεταγενέστερες εκδόσεις του ποιήματος.

Έτσι μας διαβεβαίωσε η ίδια η κόρη του ποιητή, Έρη Ρίτσου, με σχόλιό της στη δεύτερη σχετική ανάρτηση που είχα κάνει σχετικά.

Η πληροφορία αυτή καταρχάς επιλύει τελεσίδικα –υπέρ εμού- το ζήτημα της διαφοράς ανάμεσα Συνέχεια →

του Σάκη Γκέκα[i]

Κατά τα τελευταία λίγα χρόνια, οι λέξεις αποικία και προτεκτοράτο κυριαρχούν στις συζητήσεις και τα γραφόμενα σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, καθώς η διάσημη χώρα παραμένει μπλοκαρισμένη σε μια κρίση χωρίς προηγούμενο (σε καιρό ειρήνης). Από το 2010, η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας είχε ως αποτέλεσμα ανεργία ρεκόρ και οικονομική εξάρτηση, ίσως για πολλά ακόμη χρόνια· η καταστροφή αυτή οδήγησε σε μια ρητορική που μιλά για την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, αφού η χώρα έχει γίνει «αποικία χρέους» και «προτεκτοράτο».

Τον δέκατο ένατο αιώνα, οι Επτανήσιοι επινόησαν μια λέξη για την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας, την οποία ονόμασαν ξενοκρατία –κυριαρχία των ξένων. (…) Αυτή ήταν η πρώτη περίοδος στην ελληνική ιστορία κατά την οποία η αποικιοκρατία, η προστασία, η εξάρτηση και η ξένη κατοχή ήταν έννοιες που υπερέβαιναν τους μεταφορικούς και πολεμικούς τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούνται σήμερα οι λέξεις αυτές, και σε αυτήν εντοπίζονται οι απαρχές της ελληνικής εξάρτησης και αποικιακής (ή «αποικιακής») κατάστασης. Το ημι-αποικιακό κράτος που Συνέχεια →

του Εγιάλ Βάιτσμαν[1]

O ελιγμός που πραγματοποίησαν μονάδες του ισραηλινού στρατού κατά τη διάρκεια της επίθεσης εναντίον της Ναμπλούς τον Απρίλιο του 2002 περιγράφηκε από τον διοικητή του, τον ταξίαρχο Αβίβ Κοτσάβι, με τον όρο «αντίστροφη γεωμετρία», τον οποίο εξήγησε ως αναδιοργάνωση του αστεακού συντακτικού μέσω μιας σειράς μικρο-τακτικών δράσεων. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, στρατιώτες κινούνταν στο εσωτερικό της πόλης μέσα από «υπέργειες σήραγγες» μήκους εκατό μέτρων σκαμμένες μέσα από έναν πυκνό και συνεχή αστεακό ιστό. Μολονότι αρκετές χιλιάδες στρατιώτες και εκατοντάδες Παλαιστίνιοι αντάρτες ελίσσονταν ταυτόχρονα μέσα στην πόλη, βρίσκονταν κορεσμένοι μέσα στον ιστό της σε βαθμό που οι περισσότεροι θα ήταν ανά πάσα στιγμή αόρατοι για μία οπτική από αέρος. Επιπλέον, συχνά οι στρατιώτες δεν χρησιμοποιούσαν τις λεωφόρους, τις οδούς, τα σοκάκια ή τις αυλές που συνιστούν το συντακτικό της πόλης, καθώς και τις εξωτερικές πόρτες, τα εσωτερικά κλιμακοστάσια και τα παράθυρα που συνιστούν την τάξη των κτιρίων, αλλά κινούνταν οριζόντια μέσα από μεσοτοιχίες και κάθετα μέσα από τρύπες που προκαλούσαν με εκρήξεις σε ταβάνια και πατώματα. Αυτή η μορφή κίνησης είναι τμήμα μιας τακτικής, για την οποία ο στρατός μιλάει μέσω μεταφορών που δανείζεται από το λεξιλόγιο που περιγράφει το σχηματισμό ομάδων στο ζωικό βασίλειο, όπως «επίθεση κατά σμήνη» και «προσβολή». Περνώντας μέσα από εσωτερικά Συνέχεια →

του Συλλόγου Φοιτητών SOAS

Το SOAS (School of Oriental and African Studies = σχολή ανατολικών και αφρικανικών σπουδών) είναι ένα αυτοτελές πανεπιστημιακό ίδρυμα που λειτουργεί εδώ και εκατό περίπου χρόνια στο Λονδίνο. Πρόσφατα, η Students’ Union της σχολής αυτής δημοσίευσε τις «Εκπαιδευτικές Προτεραιότητες» που προτείνει για το φετινό ακαδημαϊκό έτος, και η ανακοίνωση αυτή βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης στο ΗΒ όταν ο δεξιός τύπος ξεκίνησε μια σκανδαλοθηρική εκστρατεία εναντίον της, εμφανίζοντας τους φοιτητές ως «παλαβούς αριστερούς και οπαδούς της πολιτικής ορθότητας» που «θέλουν να απαγορεύσουν τον Πλάτωνα και τον Καντ από τα πανεπιστήμια».

Παραθέτουμε παρακάτω μεταφρασμένα δύο αποσπάσματα από την επίδικη ανακοίνωση, ως έχει στην ιστοσελίδα του συλλόγου, ώστε ο ελληνόφωνος αναγνώστης να έχει την ευκαιρία να το συγκρίνει με τις Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Η ταινία Ladybird, ladybird του Κεν Λόουτς (1995) αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής Αγγλίδας η οποία αποκτά πέντε παιδιά με πέντε διαφορετικούς πατεράδες, και κάθε φορά οι αρμόδιες υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας της αφαιρούν τη γονική επιμέλεια για το καθένα απ’ αυτά.

Όχι, η κοπέλα αυτή δεν ήταν αντάρτισσα πόλεων, ούτε δήλωνε «εχθρός του κράτους». Απλώς κρίθηκε ότι είχε «διαταραχές συμπεριφοράς» και παρελθόν κακομεταχείρισης, άρα ήταν ακατάλληλη να επιμεληθεί τα τέκνα και ενδεχομένως τον εαυτό της.

Το ρητορικό και αφηγηματικό πλαίσιο της ταινίας είναι το γνωστό σχήμα «διακριτικής κοινωνικής καταγγελίας» που ακολουθεί συνήθως ο συγκεκριμένος σκηνοθέτης και στις υπόλοιπες δουλειές του –με πιο πρόσφατο παράδειγμα τον Ντάνιελ Μπλέικ: απλοί άνθρωποι του λαού, με μία έμφυτη κοινωνικότητα και αγαθότητα, συντρίβονται από μία απάνθρωπη και γραφειοκρατική εξουσία. Κάπως σαν τον άνθρωπο της «φυσικής κατάστασης» του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, που γεννιέται ελεύθερος αλλά διαφθείρεται από τους κοινωνικούς θεσμούς. Ένα σχήμα απόλυτα ενταγμένο στην «κατασταλτική υπόθεση» (Φουκώ) περί πολιτικής, το οποίο, στη βρετανική παράδοση, έχει εκτεθεί σε αρχετυπική μορφή στο 1984 του Όργουελ.

Το ίδιο ακριβώς νοητικό και αφηγηματικό σχήμα, και μάλιστα χωρίς τη διακριτικότητα του Λόουτς αλλά αντιθέτως με γενναίες δόσεις υπερβολής και μελοδραματισμού, επιστρατεύτηκε στον ελληνόφωνο (κυβερνο)χώρο τις τελευταίες λίγες μέρες μετά τη σύλληψη της κας Παναγιώτας Ρούπα, Συνέχεια →

του Κλωντ Λεβί-Στρως[1]

Εδώ και κάποιες δεκαετίες, οι σχέσεις ανάμεσα στους εθνολόγους και τους λαούς τους οποίους μελετούν έχουν βαθιά μεταβληθεί. Χώρες που ήταν άλλοτε αποικίες, σήμερα ανεξάρτητες, προσάπτουν στους εθνολόγους ότι παρεμποδίζουν την οικονομική τους ανάπτυξη ενθαρρύνοντας την επιβίωση παλαιών εθίμων και παρωχημένων πεποιθήσεων. Σε λαούς που διψάνε για εκσυγχρονισμό, η εθνολογία εμφανίζεται ως η τελευταία ενσάρκωση της αποικιοκρατίας· της εκφράζουν δυσπιστία, αν όχι και εχθρότητα.

Αλλού, οι ιθαγενείς μειονότητες που υφίστανται στο πλαίσιο μεγάλων σύγχρονων εθνών –Καναδά, Ηνωμένων Πολιτειών, Αυστραλίας, Βραζιλίας- απέκτησαν οξυμένη συνείδηση της εθνοτικής τους προσωπικότητας, των ηθικών και νομικών τους δικαιωμάτων. Οι μικρές αυτές κοινότητες δεν δέχονται πλέον να τις μεταχειρίζονται ως αντικείμενα μελέτης οι εθνολόγοι, τους οποίους βλέπουν ως παράσιτα, και μάλιστα ως εκμεταλλευτές στο διανοητικό επίπεδο. Με την επέκταση του βιομηχανικού Συνέχεια →