του Άκη (Χαράλαμπου) Γαβριηλίδη, του Κλήμη και της Αναστασίας
Με αγωγή που κατέθεσε ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιά, ο Λεωνίδας Καβάκος του Κωνσταντίνου, (όνομα μητρός δεν αναφέρεται στην αγωγή), κάτοικος Wollerau Eλβετίας, ζητά από το δικαστήριο να καταδικάσει τον υποφαινόμενο Χαράλαμπο (Άκη) Γαβριηλίδη, του Κλήμη και της Αναστασίας, στην καταβολή αποζημίωσης εκατό χιλιάδων ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη, καθώς και σε προσωπική κράτηση 12 μηνών (!) ως μέσο αναγκαστικής εκτέλεσης της απόφασης.
Η ηθική αυτή βλάβη ισχυρίζεται ότι προκλήθηκε από τη δημοσίευση ενός σημειώματος στο παρόν μπλογκ, με το οποίο χαρακτήριζα ναζιστική τη δήλωσή του ότι «στον Μπετόβεν υπάρχει ένα άρειο στοιχείο».
Με άλλα λόγια, ο ευαίσθητος αυτός καλλιτέχνης εκδηλώνει την ευγενή φιλοδοξία να γίνει η αιτία ώστε να υπάρξει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά τη χούντα, κρατούμενος για έγκλημα γνώμης: ζητά να πάει στη φυλακή κάποιος απλώς και μόνο επειδή έγραψε δημόσια την πολιτική του κρίση για κάποιες άλλες κρίσεις που κάποιος άλλος ανακοίνωσε εξίσου δημόσια. Ευτυχώς, δεν ζητάει να καεί στην πυρά το μέσο όπου δημοσιεύτηκε αυτή η κρίση, αλλά αυτό ούτως ή άλλως είναι πρακτικά αδύνατο. Η αξίωση που όντως διατυπώνει, πάντως, δεν θα έλεγε κανείς ότι δίνει εικόνα ανθρώπου που πιστεύει στην ελευθερία του λόγου και της ανταλλαγής απόψεων· κατ’ αυτή την έννοια, μάλλον δεν ενισχύει ιδιαίτερα το επιχείρημά του σε αυτή την αντιδικία, όπως είμαι σίγουρος ότι θα αναγνωρίσουν όλοι όσοι πιστεύουν στον νομικοπολιτικό φιλελευθερισμό και το κράτος δικαίου.
Την Τρίτη, η ομάδα της Θεσσαλονίκης υποδέχεται εκείνη της Ιστανμπούλ για τα προκριματικά του Τσάμπιονς Λιγκ, μέσα σε ένα τεταμένο γεωπολιτικό πλαίσιο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Αλλά για τους οπαδούς και των δύο συλλόγων, ο αγώνας αυτός προσφέρει κυρίως την ευκαιρία να διεκδικήσουν μια αδελφοσύνη που ξεπερνά τα σύνορα.
Μερικές αντεπιθέσεις[1] ξεπερνούν τα όρια του γηπέδου. Σε μια περίοδο που –για πολλοστή φορά- επικρατεί ένταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με φόντο την εδαφική οριοθέτηση και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, ο ΠΑΟΚ της Θεσσαλονίκης και η Μπεσίκτας της Ιστανμπούλ συναντιούνται για πρώτη φορά στην ιστορία τους σε επίσημη διοργάνωση.
«Οι ίδιοι άνθρωποι»
Σε ένα γήπεδο Τούμπας συνήθως τόσο θορυβώδες, αλλά τώρα απελπιστικά άδειο λόγω του Covid-19, οι δύο ομάδες παίζουν σε ένα παιχνίδι την πρόκρισή τους στον τρίτο προκριματικό γύρο του Τσάμπιονς Λιγκ. Ευκαιρία για τους οπαδούς και των δύο συλλόγων να στείλουν ένα μήνυμα αντίθετο προς εκείνο που διαδίδουν οι αντίστοιχες κυβερνήσεις τους. «Τις εντάσεις μεταξύ των χωρών δεν τις προκαλεί ο κόσμος, αλλά οι πόροι στη Μεσόγειο και τα πολιτικά παιχνίδια», μας λέει με δυσαρέσκεια ο Μουράτ, ένας Τούρκος τριάντα χρονών, που η γιαγιά του ήταν Ελληνίδα και έχει συγγενείς και στις δύο χώρες. Ο Μουράτ έφτιαξε το 2009 μια ομάδα στο Facebook προς τιμήν των δύο συλλόγων, με το όνομα Beşiktaş Istanbul & PAOK Thessaloniki, η οποία έχει σήμερα πάνω από 10.000 μέλη, και η οποία επέτρεψε την ανάπτυξη ανταλλαγών μεταξύ οπαδών των δύο συλλόγων και την οργάνωση πολλών συναντήσεων στην Ελλάδα και την Τουρκία. «Αυτοί οι δεσμοί ξεπερνούν τις θρησκείες και τα έθνη. Δεν είμαστε ελληνοορθόδοξοι φανατικοί, ούτε τουρκομουσουλμάνοι φανατικοί. Και στις δύο πλευρές της Μεσογείου, πίνουμε το ίδιο αλκοόλ, τρώμε το ίδιο φαγητό … Είμαστε οι ίδιοι άνθρωποι!» επιμένει ο Murat, ο οποίος έχει κάνει δύο τατουάζ για να το απεικονίσει. Στο αριστερό χέρι το έμβλημα της Μπεσίκτας, στο δεξί χέρι τη λέξη «Κωνσταντινούπολη» γραμμένη με ελληνικά γράμματα.
Αντιφασισμός και αναρχισμός
Οι δεσμοί που δένουν την Θύρα 4 του ΠΑΟΚ και το «Τσαρσί» της Μπεσίκτας βασίζονται σε μια πολιτική θεώρηση της κοινωνίας βασισμένη στον αναρχισμό και τον αντιφασισμό, για την οποία τα σύνορα μεταξύ χωρών θεωρούνται εμπόδια στη χειραφέτηση των λαών και τη συμφιλίωσή τους. Ο σύνδεσμος οπαδών Çarsi –με το Α μέσα σε κόκκινο κύκλο για να παραπέμπει στον αναρχισμό- ιδρύθηκε το 1982 σε μια παραδοσιακά ακαδημαϊκή και διανοουμενίστικη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, και αμέσως άρχισε να διακινεί έναν λόγο και μια δέσμευση αριστερής έμπνευσης. Οι εκστρατείες αλληλεγγύης και ο πολιτικός ακτιβισμός συνοδεύουν την ιστορία αυτού του συνδέσμου που είναι ένας από τους μεγαλύτερους στην Τουρκία, και που δεν διστάζει να αντιτίθεται τακτικά στον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. «Πρόσφατα εκδώσαμε μια ανακοίνωση που καταγγέλλει τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί από τον Ερντογάν, έναν ισλαμιστή που διατηρεί την αίσθηση της απώλειας για την Οθωμανική Αυτοκρατορία», λέει ο Μουράτ. Στη Θεσσαλονίκη, η Θύρα 4, ο πρώτος σύνδεσμος οπαδών του ΠΑΟΚ που ιδρύθηκε το 1976, έχει ξεκάθαρα αντιφασιστικά θεμέλια και διατηρεί αυτόν τον προσανατολισμό για πολύ καιρό. «Τη δεκαετία του 1970, η αριστερά ήταν πολύ ισχυρότερη στις κερκίδες, υπό την επίδραση και του θρύλου Γιώργου Κούδα, εμβληματικού παίκτη με πατέρα κομμουνιστή», εξηγεί ο Γιάννης Ανδρουλιδάκης.
Σήμερα υφίσταται τις εξελίξεις μιας κοινωνίας όπου η ακροδεξιά και ο εθνικισμός φαίνονται ενισχυμένοι παντού στην Ευρώπη. «Πρέπει να καταλάβετε ότι ‘Θύρα 4’ δεν είναι μόνο το όνομα ενός συνδέσμου· έτσι λέγεται το πέταλο όπου μαζεύονται όλοι οι φανατικοί του ΠΑΟΚ. Και σε αυτή την κερκίδα συνυπάρχουν πολλές ομάδες οπαδών με διαφορετικές και μερικές φορές ανταγωνιστικές πολιτικές ευαισθησίες», συνοψίζει ο συνομιλητής μας, που είναι οπαδός και αναρχοσυνδικαλιστής, και συνεχίζει: «Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να τονιστεί η φιλία μεταξύ του ΠΑΟΚ και της Μπεσίκτας διότι αποτελεί ένα πολύ σημαντικό σύμβολο».
Ιστανμπούλ, μητέρα-πατρίδα
Από την ίδρυσή του το 1926, η ιστορία του ΠΑΟΚ συνδέεται άρρηκτα με την Τουρκία. «Οι περισσότεροι από τους ιδρυτές του Πανθεσσαλονίκειου Αθλητικού Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών είναι Έλληνες από την Ιστανμπούλ, τουρκόφωνοι, που έφτασαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μεγάλη Καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ των δύο χωρών», εξηγεί ο Λουκάς Τσίπτσιος, ιστορικός ειδικευμένος στον ΠΑΟΚ. Για πολλούς οπαδούς του ΠΑΟΚ, η Ιστανμπούλ, πρώην Κωνσταντινούπολη, αντιπροσωπεύει μια φυσική καταγωγή και μια νοσταλγία για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία που δεν υπάρχει πια. Τα χρώματα του πένθους και της ελπίδας, μαύρο και άσπρο, και το έμβλημα του δικέφαλου αετού, ξαναφέρνουν ασταμάτητα τον ΠΑΟΚ και τους οπαδούς του πίσω στη χώρα καταγωγής των ιδρυτών του.
Τα ίδια χρώματα και το ίδιο έμβλημα μοιράζεται η Μπεσίκτας. Αν και δεν έχουν το ίδιο νόημα και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, διευκολύνουν την ταύτιση ανάμεσα στους οπαδούς των δύο συλλόγων.
«Η σύνδεση του ΠΑΟΚ με την Τουρκία, τη ‘χαμένη πατρίδα’, είναι τόσο ισχυρή που το πρώτο σύνθημα του συλλόγου εκφράστηκε στα τουρκικά: Bizim PAOK, ο δικός μας ΠΑΟΚ», υπενθυμίζει ο Λουκάς Τσίπτσιος. Πριν από τον αγώνα μεταξύ των δύο συλλόγων, ο πρόεδρος της Μπεσίκτας Ahmet Sur Çebi έστειλε ένα σαφές μήνυμα στον ΠΑΟΚ: «Μοιραζόμαστε τα ίδια εμβλήματα και τα ίδια χρώματα. Είμαστε ενωμένοι».
Ένα μήνυμα που θα μπορούσε να εμπνεύσει τους ηγέτες των δύο χωρών.
[1] Στο πρωτότυπο: contre-pied· ο όρος αυτός, σε ποδοσφαιρικό συγκείμενο, αντιστοιχεί σε αυτό που λέμε στα ελληνικά «αιφνιδιασμό» ή «αντεπίθεση», αλλά σε γενικότερο πλαίσιο, ιδίως σε συνδυασμό με το ρήμα prendre le -, σημαίνει το να αμφισβητείς κάτι, να αντιπαρατίθεσαι σε μία καθιερωμένη άποψη. Το λογοπαίγνιο μόνο εν μέρει μεταφέρεται στα ελληνικά.
Ο AlexandrosKottis είναι Γάλλος δημοσιογράφος ελληνικής καταγωγής. Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο sofoot. Μετάφραση: Α.Γ.
Καθ’ όλο το διάστημα της πρωθυπουργίας του, και λίγο πριν – λίγο μετά απ’ αυτή, τα μηνύματα του Αλέξη Τσίπρα σε εθνικές ή/ και θρησκευτικές εορτές και επετείους φρόντιζαν να μην παρεκκλίνουν μεν από την εθιμοτυπία και τις συμβάσεις της ημέρας, αλλά να αφήνουν και κάποια πόρτα ανοιχτή σε μια δεύτερη ανάγνωση, να παίρνουν κάποια απόσταση από την παραδοσιακή εθνικιστική-κληρικαλιστική ρητορεία των αντίστοιχων περιστάσεων.
Το φετινό του μήνυμα για τον Δεκαπενταύγουστο αποτελεί μία ρήξη με την πρακτική αυτή. Δεν περιέχει καμία τέτοια νύξη. Εκτός κι αν κανείς ισχυριστεί ότι η αναφορά στην ιδιότητα της θεομήτορος ως «ανύμφευτης νύφης» αποτελεί υπαινιγμό στις μονογονεϊκές οικογένειες και έμμεση υπονόμευση της ετεροκανονιστικότητας. Αλλά τότε θα γελούσε όχι μόνο το παρδαλό κατσίκι, αλλά και το μονόχρωμο.
Το μήνυμα, ήδη από την πρώτη του πρόταση, προσυπογράφει με τον χειρότερο τρόπο τον ολοκληρωτισμό της ορθόδοξης εκκλησίας. Στον ισχυρισμό «ο λαός μας τιμά σήμερα την Παναγία», όπως είναι προφανές, ως λαός νοείται το ποίμνιο της εν λόγω εκκλησίας, όχι το υποκείμενο των πολιτικών, κοινωνικών και λοιπών συνταγματικών δικαιωμάτων. Ήδη η χρήση της κτητικής αντωνυμίας μετά το ουσιαστικό ο λαός είναι έκφραση θρησκευτικής έμπνευσης: μόνο ιεράρχες μιλούν για τον λαό ως κτήμα τους. Αλλά και η απόδοση της συγκεκριμένης δραστηριότητας αποκλείει από αυτό τον «λαό τους» όλους εμάς οι οποίοι, για οποιονδήποτε λόγο, δεν κάναμε χθες τίποτε το ιδιαίτερο για να τιμήσουμε την Παναγία. Ή, διαφορετικά, μας καπελώνει, αποδίδοντάς μας αυθαίρετα μία δραστηριότητα (και μία πίστη) η οποία δεν είναι δική μας.
Ίσως όμως δεν είναι ούτε καν αυτό το χειρότερο.
Παρακάτω, το μήνυμα κάνει έναν αχταρμά από διάφορα δεινά που απειλούν αυτόν τον «λαό μας (τους)» και απέναντι στα οποία «χρειαζόμαστε όλες και όλοι» [η έμφαση δική μου] κουράγιο, ελπίδα και φως· ανάμεσα σε αυτά, συγκαταλέγει και «τις τουρκικές προκλήσεις σε βάρος της πατρίδας μας». Προφανώς ως αντίδοτο σε αυτές τις προκλήσεις, στην πρώτη παράγραφο, μεταξύ άλλων ιδιοτήτων της Θεομήτορος αναφέρεται με νόημα και μία που συνδέεται με την πολεμική της αρετή: το ότι υπήρξε και «Υπέρμαχος Στρατηγός», άρα προφανώς κατάλληλη να ηγηθεί του στρατεύματος το οποίο θα πατάξει αυτές τις απειλές. Με άλλα λόγια, μία πίστη, μία ηγέτις, λαός-στρατός ενωμένοι υπό τη σκέπη της εναντίον των απίστων –και των ντόπιων πρακτόρων τους- που είχαν το θράσος να μην την τιμούν.
Σε μία συντακτικά και νοηματικά στραμπουληγμένη αποστροφή, το μήνυμα διαβεβαιώνει ότι αυτό το κουράγιο, την ελπίδα και το φως που «χρειαζόμαστε όλες και όλοι» μπορούν να το προσφέρουν «η πίστη καθενός, αλλά και ο σεβασμός στην πίστη καθενός, στις παραδόσεις και στη λαϊκή ψυχή». Ωστόσο, η φράση «ο σεβασμός στην πίστη καθενός», (η οποία εισάγεται με ένα «αλλά και»), ηχεί ξεκάρφωτη, σαν να ήρθε από άλλο κείμενο. Ποιος σεβασμός σε ποια πίστη; Το υπόλοιπο κείμενο δεν περιέχει καμία αναφορά σε κάποια πίστη άλλων (εκτός εάν και εδώ ως «καθείς» δεν νοείται κανείς άλλος, αλλά μόνο ο ελληνοορθόδοξος χριστιανός). Εάν όμως η αναφορά σε αυτό το σεβασμό στην πίστη (ή την απουσία πίστης) άλλων είναι σοβαρή, είναι ανακόλουθη προς την προσδοκία να μας δώσει κουράγιο ενάντια στις «τουρκικές απειλές».
Νομίζω ότι πρόκειται για ένα από κάθε άποψη ατυχέστατο μήνυμα, βγαλμένο από την παράδοση της Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών. Νομίζω ακόμα ότι το μήνυμα αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να λείψει. Κανείς δεν θα είχε προσέξει την απουσία του, ή, κι αν την είχε προσέξει, δεν νομίζω ότι θα είχε ενοχληθεί απ’ αυτήν ούτε θα είχε σχηματίσει αρνητική εντύπωση για τον αποστολέα ή για το κόμμα του. Εάν πάλι για οποιονδήποτε λόγο κρίνεται απαραίτητο να σταλεί ένα τέτοιο μήνυμα, θα μπορούσε κάλλιστα να είχε διατυπωθεί κατά έναν τρόπο που να μην εκβιάζει ανύπαρκτες ομοφωνίες και να μην προσβάλλει, ούτε να καπελώνει κανέναν. Όπως άλλωστε έχει γίνει κατ’ επανάληψη στο παρελθόν.
Ο στιχουργός Κώστας Βίρβος ήταν Τρικαλινός με βλάχικη καταγωγή. Ίσως αυτό να εξηγεί το ότι οι στίχοι του ενέχουν έντονα το στοιχείο του ταξιδιού, αλλά σίγουρα δεν εξηγεί το ότι το ταξίδι αυτό είναι συχνά θαλάσσιο.
Αυτά ίσως τα πούμε κάποια άλλη φορά. Στο παρόν σημείωμα, που δεν είναι κάτι παραπάνω από μία αυγουστιάτικη άσκηση, επιχείρησα να χαρτογραφήσω αυτές τις νοερές μετακινήσεις καταρτίζοντας έναν κατάλογο των τοπωνυμίων που αναφέρονται στους στίχους του. Ο κατάλογος δεν είναι κατά κανέναν τρόπο πλήρης, εφόσον βασίζεται μόνο στα τραγούδια που έχουν περιληφθεί στον δικτυακό τόπο stixoi.gr (τα οποία είναι 705, ενώ κατά δικούς του υπολογισμούς ο Βίρβος είχε γράψει περίπου 2.500), συμπληρωμένα με μερικές δικές μου προσθήκες από μνήμης.
Περιλήφθηκαν και όροι που δεν αντιστοιχούν σε κάποια σαφή γεωγραφική περιοχή (π.χ. Αραπιά) ή και σε καμία υπαρκτή περιοχή (Ουτοπία). Επίσης, σε χωριστό κατάλογο στο τέλος αναφέρονται οι ταχυδρομικές διευθύνσεις. Φυσικά, απουσιάζουν τραγούδια τα οποία ναι μεν έχουν θέμα τη μετακίνηση, αλλά δεν περιέχουν κάποιο όνομα συγκεκριμένου τόπου (όπως συμβαίνει με το «δεν με θαμπώνουν οι ουρανοξύστες», ή με τα δεκάδες τραγούδια που περιέχουν τη λέξη-φετίχ «ξενιτιά» ή τη σπανιότερη «μετανάστευση»).
Το ευρετήριο παραμένει ανοιχτό σε μεταγενέστερες συμπληρώσεις, από τον συντάκτη ή/ και από τον καθένα.
Tη δεκαετία του 90, είχε γνωρίσει ιδιαίτερη διάδοση ένας τύπος λόγου βασισμένος στο ρητορικό ερώτημα «για σκεφτείτε τι θα είχε γίνει αν είχε επικρατήσει η αριστερά στον εμφύλιο», αυτή τη φορά ενισχυμένος και από την δημόσια αυτομαστίγωση μετανοημένων αριστερών («ευτυχώς που δεν νικήσαμε σύντροφοι» και δε συμμαζεύεται). Η αυτομαστίγωση αυτή παρατείνεται άλλωστε και στις μέρες μας από νέες γενιές μεταμεληθέντων (και μεταμεληθεισών, π.χ. Σώτη Τριανταφύλλου).
Την εβδομάδα που πέρασε, προέκυψε ένα περιστατικό το οποίο, αν ενταχθεί σε μια προοπτική, δίνει στο υποθετικό αυτό ερώτημα μία έμπρακτη απάντηση αρκετά διαφορετική από αυτήν που εκλαμβάνεται ως αυτονόητη (ότι δηλαδή θα είχε επικρατήσει ένα καθεστώς μονομέρειας και μισαλλοδοξίας). Όπως έγινε γνωστό, το δημοτικό συμβούλιο της Νάξου απέρριψε πρόταση να προστεθεί η προσωνυμία «Μανώλης Γλέζος» Συνέχεια →
Nomadic universality 