του Άκη Γαβριηλίδη

Στη γνωστή του τηλεοπτική τοποθέτηση περί της ανάγκης να «διδάσκεται η αγνότητα» στα σχολεία, ο Νατσιός της «Νίκης», όταν ρωτήθηκε σχετικά, επεξήγησε τι ακριβώς εννοεί μεταξύ άλλων με τα εξής λόγια:

Αν διδάξεις ένα κείμενο του Οδυσσέα Ελύτη [υπογραμμίζω εγώ], του Πολέμη, του Δροσίνη, του Κάλβου, όλα αυτά είναι πνευματικά αναστήματα, είναι κείμενα αγνότητας, γλυκαίνεται η ψυχή του παιδιού ….να προβάλουμε και τον θεσμό της οικογένειας, τον ιερό θεσμό της οικογένειας …

Ασχέτως του τι πιστεύει κανείς κατά τα άλλα για τον Ελύτη, αυτό το τσουβάλιασμά του μεταξύ των ποιητών που έγραψαν «κείμενα αγνότητας» με τα οποία είναι δυνατό να προβληθεί «ο ιερός θεσμός της οικογένειας» δείχνει σκανδαλώδη ασχετοσύνη, ιδίως όταν έχουμε να κάνουμε με εκπαιδευτικό. Φαίνεται ότι ο άνθρωπος αυτός δεν έχει

Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Το να τίθεται ένα τέτοιο ερώτημα όπως αυτό του τίτλου για οποιονδήποτε άνθρωπο ηχεί –δικαίως- παράλογο και προσβλητικό.

Ωστόσο, ακριβώς αυτό το ερώτημα έθεσε δημόσια ο ίδιος ο Αναγνωστάκης ως προς τον Καβάφη. Ή μάλλον, δεν το έθεσε καν, αλλά θεώρησε ότι είναι ήδη απαντημένο και η απάντηση αυτή είναι γνωστή και δεδομένη για όλους:

Ο Καβάφης δεν ήταν φυσιολογικός άνθρωπος. Είχε ένα γνωστό βίτσιο [sic].

Aυτό επί λέξει υποστήριξε ανερυθρίαστα ο κρητο-θεσσαλονικιός ποιητής (ο οποίος, υπενθυμίζω, ήταν γιατρός το επάγγελμα), σε άρθρο του στο περιοδικό που ο ίδιος διηύθυνε, την Κριτική, του 1959 (τ. 6, σ. 258).

Και δεν έμεινε εκεί. Συνέχισε λέγοντας:

Βίτσιο αρκετά διαδεδομένο στα χρόνια μας και ενίοτε προκλητικά διατυμπανιζόμενο μέσα στα φιλελεύθερα ήθη μας. Ένα βίτσιο που έχει επιστημονικά μελετηθή και αναλυθή από πολλές πλευρές και που είναι ιδιαίτερα προσφιλές σα θέμα στη λογοτεχνία δική μας και ξένη. Πολλοί ποιητές –αφού μιλάμε για ποιητές- είχαν το βίτσιο αυτό. Σ’ άλλους είχε εμφανή επίδραση στο έργο τους, σ’ άλλους καθόλου, μερικοί το αποκρύπτουν επιμελώς και άλλοι πάλι επιδεικτικά το προβάλλουν. Το βίτσιο αυτό εξουσιάζει [sic] και ένα μεγάλο μέρος –το σημαντικότερο ή το ολιγότερο σημαντικό; Ιδού η απορία!- του Καβαφικού έργου. (…) Και στην «ανοιχτή» –αντιπαθητικά και αντιαισθητικά κάποτε ανοιχτή- αυτή διατύπωση, στην άμεση προβολή μιας «απαγορευμένης» ανωμαλίας, στο –συνεπώς- σκαμπρόζικο του όλου θέματος οφείλεται ασφαλώς, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, σε ένα μεγάλο βαθμό και η πρόωρη δημοτικότητα αλλά και η χωρίς προηγούμενο διάδοση που γνώρισε και γνωρίζει η ποίηση του Καβάφη. (Οι υπογραμμίσεις δικές μου -Α.Γ.). Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Στο δίσκο του Θέμη Ανδρεάδη Σαν ξαφνικό ταξίδι, ο οποίος βγήκε σε αυτοέκδοση και είναι κατά βάση «σοβαρός», υπάρχει ένα σατιρικό τραγούδι με τον τίτλο «Θεόφιλε! Θεόφιλε!», στο οποίο οι στίχοι είναι του Μίνωος Αμαριώτη. Επειδή δεν υπήρχε τότε –ούτε και μετά υπήρξε- κανένα άλλο τραγούδι, ή έστω ποίημα, άρθρο ή οποιουδήποτε άλλου τύπου δραστηριότητα με αυτή την υπογραφή, υπήρχε κάθε λόγος να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για ψευδώνυμο. Και πράγματι, αργότερα διέρρευσε ότι το εμφατικά κρητικό αυτό όνομα ήταν ακόμα ένα –επιπλέον του «Μανούσου Φάσση»- alter ego του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη.

Εξ όσων γνωρίζω, η γνωστοποίηση της πληροφορίας αυτής δεν φαίνεται να κινητοποίησε κανέναν φιλόλογο ή οποιασδήποτε άλλης ειδικότητας αναλυτή ώστε να ασχοληθεί με τους στίχους αυτούς. Κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, διότι, όπως επισήμαινα σε πρόσφατο σημείωμα, «οι έλληνες φιλόλογοι (…) σνομπάρουν αγρίως τη συγγραφή στίχων για τραγούδια, όπως και γενικά την Συνέχεια →

Αυτές τις μέρες άκουγα συχνά την Τρίτη (και καλύτερη) Ανθολογία του Σπανού. Μέσα στον πυρετό της μεταπολίτευσης το 1975, ο Σπανός επιλέγει προς μελοποίηση όχι τις προφανείς και δοκιμασμένες λύσεις, αλλά επισκέπτεται την «χαμηλή φωνή» της ποίησης. Μέσα σε αυτή, συναντά δύο ποιητές της ήττας και όχι τους πιο γνωστούς αυτής της τάσης: τον Δημήτρη Δούκαρη και τον Βύρωνα Λεοντάρη, αυτόν που μάλιστα εισηγήθηκε αυτόν τον όρο.

Το ποίημα του Δούκαρη που μελοποιήθηκε ήταν το «Σε Είπανε Θεό». Είχε την καλή τύχη των τραγουδιών που τραγούδησε η Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Στρατιώτη μου, τη μάχη θα κερδίσει,

όποιος πολύ το λαχταρά να ζήσει.

Όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει,

στρατιώτη μου, για πόλεμο δεν κάνει.

Ιάκωβος Καμπανέλλης

Στην πρόσφατη ανάρτηση σχετικά με την αφήγηση της ζωής και του θανάτου τού Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ανέφερα εν συντομία ένα σημείωμα που άφησε στους «παλιούς συμμαθητάς» του μία μέρα πριν από την πρώτη του δίκη. Η επιγραμματικότητα της αναφοράς οφειλόταν στο ότι το σημείωμα αυτό αξίζει ιδιαίτερη εξέταση, διότι είναι εξαιρετικά αξιοπερίεργο και αταίριαστο με την όλη αφήγηση. (Όχι τόσο αταίριαστο βέβαια αν το δούμε από την οπτική της δικής μου ερμηνείας). Δεν ξέρω αν κανείς από όσους το μνημονεύουν ευλαβικά επί τόσες δεκαετίες κάθισε ποτέ να αναρωτηθεί για τη σημασία του ή/ και να γνωστοποιήσει δημόσια τι συμπέρασμα έβγαλε. Υποθέτω πως όχι, διότι ακριβώς η ευλάβεια αποκλείει μια τέτοια διερώτηση: οι βίοι αγίων δεν επιδέχονται κριτική, μόνο θαυμασμό και βουβή αναπαραγωγή. Ωστόσο, τα λόγια είναι εκεί, αρκετά σαφή μέσα στην αμφισημία τους, και απευθύνονται σε μας. Δεν έχουμε παρά να ανοίξουμε τα μάτια μας και να τα διαβάσουμε.

Καταρχάς, αυτό που κάνει εντύπωση στο σημείωμα είναι ότι, σε αυτό, με σπινοζικούς όρους, δεν Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Αν κανείς αναζητήσει στο διαδίκτυο το ποίημα Δρόμοι Παλιοί του Μανόλη Αναγνωστάκη, θα το βρει σε πολλές αναρτήσεις. Σε σχεδόν όλες, όμως, οι στίχοι 5 έως 8 εμφανίζονται με την παρακάτω μορφή:

κᾶμε νὰ σ᾿ ἀνταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο τοῦ τόπου μου κι ἐγὼ

Ξεχασμένος κι ἀτίθασος νὰ περπατῶ

κρατώντας μία σπίθα τρεμόσβηστη στὶς ὑγρές μου παλάμες.

Η συγκεκριμένη εκδοχή, με πολυτονικό, είναι copy/ paste από το κατά τεκμήριο έγκυρο σάιτ του ΕΚΠΑ.

Είναι όμως ανακριβής. Στο ποίημα, οι στίχοι έχουν ως εξής:

Κάμε να σ’ ανταμώσω, κάποτε, φάσμα χαμένο του πόθου μου Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Το ποίημα «Θα ’ρθεί καιρός» της Κατερίνας Γώγου είναι ένα από εκείνα στα οποία βασίζεται η αμείωτη υστεροφημία της, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι δημοσιεύεται και διακινείται ευρέως στα ΜΚΔ, συχνά διανθισμένο με καρδούλες και λουλουδάκια, κάθε φορά που είναι η επέτειος της γέννησης ή του θανάτου της, ή και χωρίς κάποια αφορμή.

Το ποίημα αυτό είναι διατυπωμένο ως μια απεύθυνση της ποιήτριας στην κόρη της. Φυσικά πρόκειται για επιτελεστική χειρονομία: η απεύθυνση αυτή είναι δημόσια –περιλαμβάνεται σε μια συλλογή που τυπώνεται σε βιβλίο και κυκλοφορεί. Άρα, αποδέκτης των λεγομένων είναι το κοινό, όχι στενά η κόρη.

Από αυτή την άποψη, η χειρονομία αυτή είναι συγκρίσιμη με την αντίστοιχη του Γιάννη Ρίτσου στο «Πρωινό άστρο», για την οποία είχα γράψει παλιότερα –ένα ποίημα επίσης με μεγάλη διασημότητα και Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Το «Καπνισμένο τσουκάλι» είναι μία συλλογή του Γιάννη Ρίτσου που γράφτηκε το διάστημα 1948-49, αλλά μάλλον έγινε περισσότερο γνωστό μετά το 1974 χάρη στη μελοποίησή του από τον Χρήστο Λεοντή. Μέσω της τελευταίας συνεχίζει να φτάνει σ’ εμάς κάθε χρόνο, ενίοτε και πολλές φορές το χρόνο, καθότι επιλέγεται σταθερά ως ηχητική κάλυψη για διάφορες επετείους, κυρίως του Πολυτεχνείου και της 21^ης Απριλίου.

Η επανάληψή του μας δίνει τη δυνατότητα να ξανασκεφτούμε τους στίχους του και να αναρωτηθούμε τι λένε (και με την έννοια του τι λένε σε όσες τους μεταδίδουν ή τους ακούνε σήμερα).

Αναφέρομαι ειδικότερα στο γνωστότερο ίσως απόσπασμα, αυτό που έγινε γνωστό με τις πρώτες τέσσερις λέξεις του που αποτελούν και τον τίτλο του τραγουδιού: το «Και να αδελφέ μου».

Αν κοιτάξει κανείς το περιεχόμενό του, θα διαπιστώσει ότι αυτό δεν έχει κάποια ιδιαίτερη –ή τουλάχιστον άμεση- σχέση με την πολιτική, αλλά κυρίως με τη γλώσσα. Ή ίσως με την πολιτική της γλώσσας –μια ορισμένη πολιτική της γλώσσας.

Ναι, αλλά, ακριβώς, ποια;

Το στιχούργημα στην αρχή αναφέρει κάποια αλλαγή, κάποιο συμβάν –άγνωστο ποιο- που έχει ως Συνέχεια →

επιμέλεια: Άκη Γαβριηλίδη

Σε προηγούμενο σημείωμα, την επομένη του θανάτου της Μαριανίνας Κριεζή, είχαμε πρωτοδημοσιεύσει από αυτό εδώ το μπλογκ την επιστολή που είχε στείλει η 14χρονη τότε στιχουργός στον Γιώργο Σεφέρη, ενώ λίγο αργότερα και την απάντηση του ποιητή στην επιστολή αυτή. Η δημοσίευση αυτή προκάλεσε συγκίνηση και ενδιαφέρον.

Η αλληλογραφία μεταξύ των δύο δεν περιορίστηκε σε αυτή την ανταλλαγή, αλλά συνεχίστηκε. Αναφορά στη συνέχεια αυτή υπήρξε σε ένα άρθρο του Νίκου Χριστοδούλου που δημοσιεύτηκε στο διάστημα που μεσολάβησε στο ηλεκτρονικό πλέον περιοδικό Χάρτης (τ. 39 – Μάρτιος 2022) με τίτλο Μαριανίνα Κριεζή – Η αλληλογραφία με τον Σεφέρη και η Λιλιπούπολη. Επειδή όμως στο άρθρο αυτό, για προφανείς λόγους έκτασης, οι επιστολές της Κριεζή δημοσιεύθηκαν μόνο εν μέρει και όχι στο σύνολό τους, για λόγους πληρότητας της ενημέρωσης όσων ενδιαφέρονται σκεφτήκαμε να τις δημοσιεύσουμε εδώ. Και πρώτα την δεύτερη επιστολή της Κριεζή με την οποία απάντησε στην απάντηση του ποιητή. Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Τη δεκαετία του 1950, ο Σεφέρης επισκέφθηκε τρεις φορές την Κύπρο. Οι επισκέψεις αυτές είναι πασίγνωστες, σχεδόν όλες οι πτυχές τους έχουν σχολιαστεί και εξυμνηθεί σε άρθρα, συλλογικούς τόμους, μονογραφίες, αναγνωστικά, ομιλίες και σχολικές γιορτές, ως απόδειξη της συγκίνησης του ποιητή μπροστά στην ελληνικότητα της μεγαλονήσου.

Όμως, ακριβώς, σχεδόν όλες. Μία πτυχή συστηματικά παραλείπεται με αμηχανία, διότι διαψεύδει παταγωδώς αυτή την κωδικοποίηση: η επίσκεψη του Σεφέρη στον Τεκέ των Ντερβίσηδων της Λευκωσίας. Την επίσκεψη αυτή, και την συγκλονιστική εντύπωση που του προκάλεσε, την κατέγραψε Συνέχεια →