του Άκη Γαβριηλίδη

Η ισχύς μιας προσέγγισης μέσω εννοιών φαίνεται όταν μπορεί να εξηγήσει πράγματα που συμβαίνουν μετά τη διατύπωσή της.

Από τότε που επελέγη το «Ζάρι» με την Μαρίνα Σάττι για την Γιουροβίζιον και μέχρι σήμερα, από το παρόν μπλογκ αφιερώσαμε σε αυτό –ή και σε αυτό- τρία σημειώματα· δύο δικά μου, στα οποία κεντρικές έννοιες ήταν η διαταραχή της αντιπροσώπευσης και το δημόσιο μυστικό αντίστοιχα, και το μεταφρασμένο σημείωμα της Σαπφούς που αντιμετώπιζε το «Ζάρι» ως κοινωνικοπολιτικό αντι-αποικιακό σχόλιο.

Όσα είπε και έκανε –ή παρέλειψε να κάνει- η τραγουδίστρια κατά τη συνέντευξη τύπου στον δεύτερο ημιτελικό της διοργάνωσης συγκεφαλαιώνουν και τις τρεις παραπάνω προσεγγίσεις, αλλά και αρκετές άλλες που επίσης έχουμε εκθέσει σε αυτό το μπλογκ –και αλλού- με άλλες αφορμές.

Κατά πρώτον: η αντίδραση –ή η αδράνεια- που επέδειξε κατά τις ερωταποκρίσεις με την Ισραηλινή τραγουδίστρια μπορεί επωφελώς να νοηθεί μεταξύ άλλων με βάση τις έννοιες του παρασίτου, της μη στρατηγικής στρατηγικής και της διακοπής.

Η Σάττι δεν έκανε κάποια δήλωση ή κάποια δράση, δυναμική ή έστω ειρηνική· αυτή όμως η δράση/ αδράνειά της, στο συγκεκριμένο συγκείμενο, δημιούργησε (άθελα; ηθελημένα; Δεν ξέρουμε και δεν έχει τόση σημασία) κάποια εντύπωση, παρήγαγε ένα νόημα. Το νόημα αυτό δεν ήταν σαφές. Καθώς όμως δεν ήταν σαφές, πέρασε κάτω από τα ραντάρ των κρατών ή/ και των διακρατικών οργανισμών. Δεν μπορεί να την κατηγορήσει και να την τιμωρήσει κανείς για τίποτα.

Στο κείμενό της (μας) για τη διακοπή, έγραφε η Ιβάνα:

Όσο ένα ποίημα ποτέ δεν θα σταματήσει τον Κόσμο, αλλά θα εκτροχιάσει το χρόνο της σκέψης προς μια άλλη κατεύθυνση από το αλλοτριωτικό βέλος της αγίας τριάδας (σχολείο-δουλειά-μισθός), άλλο τόσο η διακοπή προκαλεί μια διάτρηση στην σκηνογραφημένη προοπτική του μεγάλου περιρρέοντος ιδεολογικού θεάτρου. Απλούστατα, το πράγμα δεν «τρέχει» όπως προβλεπόταν, όπως «θα έπρεπε», το βλέμμα παρεκκλίνει και προσκρούει σε ένα απροσδόκητο νόημα.

(…)

Η διακοπή είναι αυτό το βλέμμα σε απόκλιση, αυτή η αποσύνδεση, αυτή η αποστασιοποίηση, αυτή η αποταύτιση.

Με αυτό το βλέμμα σε απόκλιση, η Σάττι μάς έμαθε ότι είναι δυνατό να επιφέρει κανείς μία διακοπή χωρίς ούτε καν ποίημα, χωρίς να ανοίξει το στόμα του· απλώς με τη σιωπή του. Με την δημόσια επιτέλεση της πλήξης, της επιθυμίας της μη εργασίας.

Μία άλλη σημασία του παρασίτου, πέραν της φυτολογικής, είναι εκείνη που συνδέεται με την θεωρία του ήχου: όταν σε μια ραδιοφωνική ή άλλη εκπομπή παρεμβάλλονται άλλοι ήχοι που την αλλοιώνουν, τότε λέμε ότι ο ήχος έχει παράσιτα. Και αυτήν την σημασία άλλωστε την ανέδειξε ο Μισέλ Σερρ στο ομότιτλο σημαντικό βιβλίο του. Στη θεωρία της κυβερνητικής, το φαινόμενο αυτό, η κατάσταση κατά την οποία εμφανίζεται περισσότερη πληροφορία απ’ όση θα ήταν επιθυμητό, αποκαλείται θόρυβος. Δεν ξέρω αν προβλέπεται κάποιος όρος για την περίπτωση κατά την οποία η περίσσεια αυτή εμφανίζεται όχι διά του θορύβου αλλά διά της σιωπής.

Αλλά η Σάττι κατά τη συνέντευξη «ήταν» Nomadicuniversality όχι μόνο διά της σιωπηλής επιτέλεσης και του δημόσιου μυστικού της· ήταν και όταν μίλησε, φανερά και μονοσήμαντα αυτή τη φορά.

Απαντώντας σε ερώτηση Τούρκου δημοσιογράφου, διατύπωσε σε σύντομη και εύληπτη μορφή κάτι που έχω επαναλάβει άπειρες φορές εδώ και χρόνια στα σημειώματα, αλλά και στα βιβλία μου, ιδίως τα δύο τελευταία, το Εμείς οι έποικοι και τον Ασιάτη Σεφέρη: ότι τα έθνη κράτη και τα σύνορά τους είναι μία ιστορικά σχετικά πρόσφατη εξέλιξη, και ότι, ακόμα και μετά (παρά) την εγκαθίδρυσή τους, τα πιο σημαντικά από πολιτιστική άποψη –και όχι μόνο απ’ αυτή- πράγματα εξακολουθούν να συμβαίνουν χωρίς να πολυεπηρεάζονται από τα σύνορα. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι «προ-εθνικά» ή «προ-νεωτερικά». Είναι απλώς α-εθνικά. Και τα πράγματα αυτά μεταδίδονται διαγενεακά διά της μαθητείας και διά της ακρόασης. Σιωπηλής ή θορυβώδους, αλλά πάντα παρασιτικής.

Είπε συγκεκριμένα τα εξής:

Είχα έναν δάσκαλο μουσικής που μου δίδασκε κλίμακες από την ανατολική Μεσόγειο. Έτσι ακούγαμε τραγούδια από την Τουρκία, την Ελλάδα, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν. Προσπαθούσα να καταλάβω πώς γίνεται να έχουν τόσα κοινά και ποιες είναι οι διαφορές τους. Ο δάσκαλός μου μού είπε κάτι που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Πως η ηλικία της κουλτούρας και των παραδόσεων αυτής της περιοχής του κόσμου είναι πολύ μεγαλύτερη από την ηλικία των συνόρων μεταξύ αυτών των χωρών.

Οι δύο παρεμβάσεις άλλωστε δεν είναι άσχετες μεταξύ τους. Προφανώς και η Παλαιστίνη ανήκει στην ανατολική Μεσόγειο, υπήρξε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η δε εγκαθίδρυση του Ισραήλ ως εποικιακού κράτους παρουσιάζει πολλές αναλογίες με την αντίστοιχη εγκαθίδρυση της Ελλάδας. Τις αναλογίες αυτές τις είχα επισημάνει ήδη στην αθεράπευτη νεκροφιλία του ριζοσπαστικού πατριωτισμού, ειδικά σε σχέση με τη χρήση της αρχαιολογίας στις δύο χώρες προς το σκοπό μια εθνοκάθαρσης της μνήμης παράλληλης με την εθνοκάθαρση επί του εδάφους. Βλέπω ότι πρόσφατα η επισήμανση αυτή άρχισε να τεκμηριώνεται με πιο αναλυτικό τρόπο από ανθρώπους κατεξοχήν αρμόδιους προς τούτο.

Πρόκειται για πραγματικό τζακ ποτ. Η παρούσα ανάρτηση έχει μακράν τις περισσότερες εσωτερικές παραπομπές μέσω υπερσυνδέσμων από οποιαδήποτε άλλη.

Μήπως τελικά μας διαβάζει η Σάττι;

Πέραν της πλάκας: ασφαλώς όχι. Δεν μας διαβάζει. Εμείς την διαβάζουμε. Με προσοχή. Και αυτήν και όλα τα ανάλογα παραδείγματα ακτιβισμού/ πασσιβισμού[1], από τα οποία θεωρούμε ότι έχουμε να μάθουμε κάτι.

Αυτοί βεβαίως που δεν θα μάθουν τίποτε απ’ όλα αυτά είναι οι Έλληνες αντιιμπεριαλιστές/ μοντερνιστές αριστεροί/ αναρχικοί τού έθνους κράτους. Όσοι είχαν αρνηθεί οποιαδήποτε σημασία και στο πιο πρόσφατο προηγούμενο πρακτικής εξόδου από την εργασία και το κράτος με το επιχείρημα ότι ήταν … πεζό, όχι αρκετά επαναστατικό, απλώς πολιτισμικό. Όσοι αρνούνται οποιαδήποτε σημασία σε οτιδήποτε και οποιονδήποτε δεν ανατρέπει τον καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, τις ΗΠΑ, την ΕΕ –ή/ και δεν θυσιάζεται ηρωικά διακηρύσσοντας την αντίθεσή του σε όλα τα παραπάνω.

Αλλά αυτό δεν μας αφορά. Εκείνοι χάνουν. Ή αρνούνται να κερδίσουν. Αρνούνται να χαρούν για να συνεχίσουν να υποφέρουν, για να δυστυχήσουν περισσότερο ώστε να λυτρωθούν ριζικότερα όταν έρθει ο Μεσσίας.

[1] Η λατινικής προέλευσης λέξη activism προέρχεται από το επίθετο activus (ενεργός, δραστήριος), του οποίου το αντίθετο είναι το passivus.