του [Ντραγκούτιν Βλαντισάβλιεβιτς]

Η νουβέλα Ένας περίπατος στο μέλλον υπήρξε ένα παιδικό αφήγημα επιστημονικο-πολιτικής φαντασίας που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο προλεταριακό παιδικό περιοδικό Budućnost [=Μέλλον] το 1924, στο τότε Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Ως υπογραφή έφερε απλώς το όνομα της νεαρής πρωταγωνίστριας, της «μικρής Ζόρα» [=Αυγής], αλλά πιθανολογείται ότι πραγματικός συγγραφέας του ήταν ο εκδότης του περιοδικού Ντραγκούτιν Βλαντισάβλιεβιτς, γιατρός, παιδαγωγός και ιδρυτικό μέλος του κομμουνιστικού κόμματος Σερβίας –από το οποίο όμως αποχώρησε λίγο αργότερα. Αφηγείται ένα όνειρο της Ζόρα, κόρης επαναστατών εργατών, την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1924, στο οποίο βρίσκεται εκατό χρόνια αργότερα και ξεναγείται στα κομμουνιστικά σχολεία του (τότε) μέλλοντος από τους αυτοοργανωμένους μαθητές και μαθήτριες.

Το ουτοπικό αυτό κείμενο είχε ουσιαστικά ξεχαστεί επί έναν αιώνα, αλλά πρόσφατα το ξαναανακάλυψε τυχαία σε μια βιβλιοθήκη του Βελιγραδίου η πανεπιστημιακή φιλόλογος Μπιλγιάνα Αντόνοβσκα, και το εξέδωσε σε μια δίγλωσση έκδοση –σερβοκροατικό πρωτότυπο και αγγλική μετάφραση-, με συνεπιμέλεια της Ίβανα Μομτσίλοβιτς, μαζί με δύο επεξηγηματικά σημειώματα των δύο επιμελητριών. H έκδοση γνώρισε απρόβλεπτη απήχηση στη Σερβία, διότι σύντομα μετά ακολούθησαν οι μαζικές κινητοποιήσεις για την κατάρρευση της στέγης στο σταθμό του Νόβισαντ, στις οποίες πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν, και παίζουν, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, 75 από τις 80 πανεπιστημιακές σχολές του Βελιγραδίου είναι κατειλημμένες, και στις καταλήψεις συχνά οργανώνονται εκδηλώσεις όπου διαβάζεται μεταξύ άλλων και ο Περίπατος στο μέλλον.

Παρουσιάζουμε παρακάτω αποσπάσματα από το βιβλίο αυτό μεταφρασμένα (από το αγγλικό). Εισαγωγή-απόδοση Α.Γ. Συνέχεια →

του  Άκη Γαβριηλίδη

Κατά την τρέχουσα φιλολογική διαμάχη με αφορμή το σημείωμα περί του αν «η πατριαρχία φύτρωσε μόνη της», οι περισσότεροι, ασχέτως της υπέρ, κατά ή ενδιάμεσης τοποθέτησής τους, φαίνεται να συμφωνούν σε ένα πράγμα: αυτό που επιχείρησε η Λούνα είναι «να αποδομήσει τον Καραγάτση».

Η χρήση του όρου αυτού ξενίζει, και είναι τόσο περισσότερο αδικαιολόγητη στο βαθμό που απαντά σε κείμενα γραμμένα με θεωρητικές αξιώσεις –για να μην πω γραμμένα με σαφή διδακτική αφ’ υψηλού πρόθεση. Αυτό ας πούμε συμβαίνει σε ένα οργίλο άρθρο του Κώστα Βούλγαρη το οποίο χαρακτηρίζει τις επικρίτριες «άμουσους ανθρώπους» και τους αποδίδει «φασίζοντα λαϊκισμό», «νευρώσεις» και «υπέρογκα εγώ». Πρόκειται για ένα bullying με κλασική ακροκεντρώα επιχειρηματολογία –ή μάλλον έλλειψη επιχειρηματολογίας, αφού ο συντάκτης ρητά διακηρύσσει ότι «Δεν χρειάζονται επιχειρήματα για την υπεράσπιση του Καραγάτση ή εν γένει της τέχνης [sic]». Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Η πρώτη, αν δεν μου διαφεύγει κάτι, παράθεση από έργο του Μισέλ Φουκώ που έχουμε στα ελληνικά γράμματα δεν οφείλεται σε κάποιον νομικό, φιλόσοφο ή κοινωνιολόγο, αλλά στον ποιητή –ακριβέστερα, εδώ, τον δοκιμιογράφο- Γιώργο Σεφέρη.

Αυτό δεν φαίνεται να έχει προσεχθεί ιδιαίτερα, ή πάντως να έχει σχολιασθεί από κανέναν. Στο παρόν σημείωμα θα με ενδιέφερε να διερευνήσω γιατί.

Η εν λόγω παράθεση βρίσκεται στο δοκίμιο «Οι ώρες της ‘κυρίας Έρσης’», μια βιβλιοκρισία για το ομότιτλο έργο του Νίκου-Γαβριήλ Πεντζίκη η οποία δημοσιεύτηκε, με το ψευδώνυμο Ιγνάτης Τρελός, στον Ταχυδρόμο, λίγες μέρες πριν την κήρυξη της δικτατορίας –σήμερα μπορεί κανείς να το βρει στον τρίτο τόμο των Δοκιμών, με τη χρονολόγηση «Ιανουάριος 1967»-, και αφορά το Οι λέξεις και τα πράγματα, χωρίς να κατονομάζει ούτε το βιβλίο ούτε τον συγγραφέα. Με δεδομένο ότι το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1966, είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα της αντίδρασης· η παράθεση θα πρέπει να είναι από τις πρώτες όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά οπουδήποτε στον κόσμο εκτός Γαλλίας.

Αλλά ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι το περιεχόμενό της. Mεταξύ άλλων διότι πρόκειται για μία παράθεση μέσα στην παράθεση

Συνέχεια →

του Έντουαρντ Σαΐντ

Δεν πρόκειται μόνο για μια «υπόθεση», αλλά για έναν άνθρωπο και για ένα βιβλίο. Ο Σαλμάν Ρούσντι υποφέρει απαράδεκτα ως άνθρωπος. Ζώντας κρυμμένος επί τέσσερα χρόνια, έχει χάσει την προσωπική του ζωή και κάθε προσωπική γαλήνη. Αναγκασμένος να μετακινείται συνεχώς, στερείται τη δυνατότητα να βρίσκεται με την οικογένεια ή τους φίλους του και ζει κυνηγημένος, κατά ειρωνικό τρόπο μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, για τον οποίο η επίφοβη ιρανική φάτουα –μια απόφαση τόσο εκδικητικά ανόητη όσο και ηλίθια δολοφονική από πρόθεση- είναι απλώς ένα θέμα στις ειδήσεις ανάμεσα στα άλλα. Κανένας άνθρωπος, υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις, δεν θα έπρεπε να ζει έτσι.

Αλλά πρέπει να θυμόμαστε και το ίδιο το βιβλίο, τους Σατανικούς Στίχους. Ένα έπος της μετανάστευσης, της αστάθειας και της πτητικότητας, αμφισβητεί κάθε αντίληψη περί σταθερής Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Πριν από κανένα χρόνο, είχα δημοσιεύσει εδώ ένα σημείωμα σχετικό με το ποίημα «Πρωινό άστρο», το οποίο είχε γράψει ο Γιάννης Ρίτσος ως τρυφερό νανούρισμα με αφορμή τη γέννηση της κόρης του και το οποίο έκτοτε έχει γνωρίσει αρκετές μελοποιήσεις και χρήσεις σε σχολικές γιορτές και σε παιδαγωγικά υλικά που διανέμει το υπουργείο παιδείας. Στο σημείωμά μου είχα υποστηρίξει ότι εγώ σε αυτό το ποίημα δεν βρίσκω τίποτε που να μπορεί να κάνει ένα παιδί να χαρεί, αντιθέτως βρίσκω πράγματα που μπορούν να το πλακώσουν και να το συντρίψουν συναισθηματικά.

Το σημείωμα εκείνο υπήρξε μέχρι και σήμερα το πιο επιτυχημένο από άποψη επισκεψιμότητας σε αυτό το μπλογκ, αλλά ταυτόχρονα και εκείνο που προκάλεσε τις περισσότερες και τις βιαιότερες επιθέσεις. Και τι δεν μου σούρανε. Οι επικρίσεις άρχιζαν από το ότι είμαι αναίσθητος και ιερόσυλος επειδή παρεμβαίνω στον ακατάλυτο δεσμό γονιού και παιδιού, και έφταναν μέχρι το ότι είμαι φιλελεύθερος, πράκτορας του Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Κι εγώ φυσικά το καταδιασκέδασα με το πάθημα των ανοήτων δεξιών γύρω από το «χαμένο σίγμα» της Οδύσειας του Καζαντζάκη.

Από την άλλη, όμως, επειδή αγνοούσα το θέμα, για να καταλάβω τι έτρεχε χρειάστηκε να διαβάσω μερικά σχετικά δημοσιεύματα. Μέσω αυτών πληροφορήθηκα και ένα στοιχείο, άσχετο με το ζήτημα του σ, το οποίο μου προκάλεσε μια σχετική ανατριχίλα.

Όπως αναφέρεται σε ανάρτηση του Νίκου Σαραντάκου, ο Καζαντζάκης το Δεκέμβριο του 1938 –όταν το βιβλίο είχε μόλις εκδοθεί- συνέταξε ένα σημείωμα για την παρουσίασή του. Το σημείωμα αυτό άρχιζε με τη φράση:

Η νέα Οδύσσεια αρχίζει όπου τελεύει η Οδύσσεια του Ομήρου. Αποτελούμενη από 33.333 17σύλλαβους στίχους, δίκαια ονομάστηκε «το μεγαλύτερο έπος της λευκής φυλής».

Βρίσκω την τελευταία αυτή φράση πραγματικά απίστευτη. Πρώτα απ’ όλα διότι Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Όταν, τον περασμένο Ιούνιο, σε ένα σύντομο σημείωμα γραμμένο εντός δέκα λεπτών, είχα υποστηρίξει ότι κάτι δεν πάει καλά με το ποίημα του Ρίτσου «Πρωινό άστρο», δεν είχα φανταστεί ότι μέσα σε λίγους μήνες θα είχα την πιο πανηγυρική επιβεβαίωση του ισχυρισμού μου: από τα κατά τεκμήριο πιο έγκυρα χείλη πληροφορηθήκαμε πρόσφατα ότι το ίδιο ακριβώς έκρινε και ο ποιητής, ο οποίος αφαίρεσε μόνος του τους επίμαχους στίχους –αυτούς οι οποίοι εύχονταν (;) στο κοριτσάκι να «παντρευτεί τον κόσμο» και «να γίνει ό,τι ζητάει η ευτυχία του κόσμου»- και δεν τους συμπεριέλαβε στις πολλές μεταγενέστερες εκδόσεις του ποιήματος.

Έτσι μας διαβεβαίωσε η ίδια η κόρη του ποιητή, Έρη Ρίτσου, με σχόλιό της στη δεύτερη σχετική ανάρτηση που είχα κάνει σχετικά.

Η πληροφορία αυτή καταρχάς επιλύει τελεσίδικα –υπέρ εμού- το ζήτημα της διαφοράς ανάμεσα Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Απάντηση: καθόλου.

Πεντάρα δεν δίνουν γι’ αυτόν και για την ποίησή του, όπως άλλωστε και για την ποίηση γενικά. Λατρεύουν τον Ρίτσο ως τοτέμ, ως ιερό τέρας, αλλά δεν έχουν ποτέ χαλαλίσει και το χρόνο τους για να τον διαβάσουν. Ούτε καν τώρα, τη στιγμή που δίνουν τον μέχρις εσχάτων αγώνα για να τον προφυλάξουν από τις «εσφαλμένες αναγνώσεις», είναι διατεθειμένοι να μπουν στον κόπο να το κάνουν.

Αυτό το συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε άφοβα από το όλο νταβαντούρι με αφορμή το πρόσφατο σημείωμά μου για το ποιηματάκι που χρησιμοποιήθηκε στη σχολική γιορτή.

Από την πρώτη στιγμή που δημοσιεύτηκε, το σημείωμα πυροδότησε σε πολλούς και πολλές μία λυσσαλέα αντίσταση, έως άρνηση, με έντονα στοιχεία σκανδαλισμού. (Την αντίδραση αυτή ομολογώ Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Aπό φίλο που πήρε μέρος στη γιορτή του σχολείου της κόρης του, πληροφορήθηκα ότι σε αυτή, μεταξύ άλλων «ποιοτικών» τραγουδιών και ποιημάτων που είχαν επιλέξει οι δάσκαλοι/ δασκάλες και οι γονείς, χρησιμοποιήθηκε και ένα ποίημα από αυτά που είχε αφιερώσει ο Γιάννης Ρίτσος στην κόρη του. Το ποίημα αυτό δεν το γνώριζα. Ψάχνοντας λίγο στο διαδίκτυο, βρήκα ότι αποτελεί μεγάλο κυβερνοσουξέ, σημειώνει αλλεπάλληλες αναρτήσεις (οι οποίες αντιγράφουν η μία την άλλη, είναι οι περισσότερες σε πολυτονικό και έχουν τα ίδια λάθη), ενώ στο Youtube κυκλοφορεί μία «εικονογράφηση» του ποιήματος με αδιευκρίνιστη μουσική υπόκρουση, αλλά και μία μελοποίησή του από τον Θάνο Ανεστόπουλο. Ο τίτλος που αναφέρεται είναι «Κοριτσάκι μου», αλλά δεν είμαι σίγουρος αν είναι ο τίτλος που είχε δώσει ο ίδιος ο Ρίτσος, ούτε σε ποια συλλογή είναι δημοσιευμένο.

Μία ανάρτηση μάλιστα των στίχων αυτών συνοδεύει την αναγγελία της καθόδου της Έρης Ρίτσου, του υπαρκτού προσώπου το οποίο ως κοριτσάκι είχε εμπνεύσει τότε αυτό το ποίημα, ως υποψήφιας στις ευρωεκλογές[1].

Είναι φανερό ότι οι σημερινοί Έλληνες γονείς συγκινούνται από τους στίχους του ποιήματος αυτού. Για τα κοριτσάκια δεν ξέρω. Ελπίζω όμως ειλικρινά να μην συγκινούνται. Τι λένε οι στίχοι αυτοί; Συνέχεια →