του Πάολο Βίρνο

Στη δεκαετία του εβδομήντα, η Πρωτομαγιά ήταν μια τελετουργία που μύριζε ελαφρώς μούχλα και, επίσης, ελεημοσύνη. Μούχλα, επειδή οι εργατικοί αγώνες –και η πολιτική, και η ζωή γενικά­ απείχαν συστηματικά απ’ αυτή. Στις συγκεντρώσεις εκείνες, απ’ όπου έλειπε κάθε χαρά, υπήρχε μόνο το συνδικάτο ως νευραλγικός θεσμός του κεϋνσιανού κράτους. Οι συνομοσπονδίες διεκδικούσαν μεγαλοφώνως, μερικές φορές με τη λύσσα εκείνου που μιλάει μόνος του, το ρόλο τους των νομικών εκπροσώπων του εμπορεύματος «δύναμη εργασίας», του μόνου που είχε πραγματικά στρατηγική σημασία στις μοντέρνες βιομηχανικές κοινωνίες. Οι εργάτες που αγωνίζονταν, που ακριβώς αυτό το εμπόρευμα ήθελαν να καταργήσουν τελειωτικά (κυρίως προκαλώντας πληθωρισμό στην τιμή του, μέχρι να καταντήσει αντιοικονομικό), δεν δίνανε πεντάρα για τις πορείες στο όνομα του «νέου μοντέλου ανάπτυξης». Όπως ένας στοιχειωδώς λογικός ενήλικος δεν χάνει το χρόνο του με τους τρεις μάγους. Με τα παλαιά και τα νέα μοντέλα καπιταλιστικής ανάπτυξης, οι λογαριασμοί ξεκαθαρίζονταν στο εργαστήριο: κυλιόμενες απεργίες, πικετοφορίες, καταλήψεις των γραφείων της διεύθυνσης, ο μισθός ως ανεξάρτητη μεταβλητή.

Η τελετουργία λοιπόν εκείνη είχε και κάτι από ελεημοσύνη: πράγματι, αποκαλούνταν χωρίς καμιά ντροπή «γιορτή της εργασίας». Λες και η μισθωτή εργασία δεν ήταν η ίδια ένα αίσχος, λες και θα μπορούσε κανείς να είναι υπερήφανος (για «υπερηφάνεια» μιλούσε, ακριβώς, το συνδικάτο) που παράγει υπεραξία στη γραμμή συναρμολόγησης. Το μίσος και η περιφρόνηση για το καθεστώς του εργοστασίου, αν μη τι άλλο, έδειχναν την ανάγκη για μια γιορτή ενάντια στην εργασία.

Μετά το Σηάτλ και τη Γένοβα, η Πρωτομαγιά ξαναγίνεται, με ένα ιλιγγιώδες άλμα προς τα πίσω, αυτό που ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα: η προνομιούχα στιγμή στην οποία προκύπτει ένα «νέο κοινωνικό και παραγωγικό είδος». Το παλιό ραντεβού ανακαλύπτεται και πάλι, σήμερα, από τη μαζική διανοητικότητα, δηλαδή από εκείνο το πλήθος ανδρών και γυναικών που, χρησιμοποιώντας τη σκέψη και τη γλώσσα ως εργαλείο και πρώτη ύλη, αποτελούν τον αυθεντικό πυλώνα του πλούτου των εθνών. Μετανάστες, προσωρινά εργαζόμενοι κάθε είδους, άνθρωποι στο μεταίχμιο μεταξύ εργασίας και μη εργασίας, εποχιακοί των McDonald και συζητητές με το κομμάτι στα chat-lines, ερευνητές και πληροφορικάριοι: όλοι αυτοί είναι, κυριολεκτικά, η «γενική νοημοσύνη», το general intellect για το οποίο μιλούσε o Mαρξ. Αυτό το general intellect (γνώση, υποκειμενική αλληλεξάρτηση, δύναμη επινόησης) που είναι, από κοινού, η κύρια παραγωγική δύναμη του μεταφορντικού καπιταλισμού και η υλική βάση προκειμένου να ξεμπερδεύουμε με την κοινωνία του εμπορεύματος και το κράτος ως δυσοίωνο «μονοπώλιο της πολιτικής απόφασης».

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι τυπογράφοι, οι βυρσοδέψες, οι υφάντρες κ.λπ. –με δυο λόγια τα μέλη των αναρίθμητων επαγγελματικών ενώσεων- ανακάλυψαν αυτό που τους ένωνε: το ότι ήταν, όλοι, αφηρημένη δαπάνη ψυχοφυσικής ενέργειας, εργασία εν γένει. Η Πρωτομαγιά επικύρωσε αυτή την ανακάλυψη και, για περισσότερο από μια γενιά, ήταν ταυτόσημη με τη διεκδίκηση του οκταώρου (λιγότερη εργασία, ιδού ο μοχλός της σύγχρονης ηθικής). Σήμερα, ένα πλήθος «κοινωνικών ατόμων» ­τόσο πιο περήφανων για την ανεπανάληπτη μοναδικότητά τους, όσο περισσότερο διασυνδέονται μεταξύ τους με ένα λεπτό νήμα συνεργατικής αλληλόδρασης- αναγνωρίζονται ως η γενική νόηση της κοινωνίας. Η σύγχρονη Πρωτομαγιά, ως μεγάλη γιορτή τού general intellect (σκέψης που επιθυμεί και επιθυμίας που σκέπτεται), έχει ως κόμβο το εύλογο αίτημα ενός «γενικευμένου κοινωνικού επιδόματος» [reddito di cittadinanza] και την άρνηση κάθε copyright στα προϊόντα του ανθρώπινου μυαλού, αυτού του κοινού πόρου. Αλλά υπάρχει κάτι ακόμα. Η παγκοσμιοποιημένη και μεταφορντική Πρωτομαγιά θυμίζει την Πρωτομαγιά του δέκατου ένατου αιώνα και για έναν άλλο, πιο ακανθώδη λόγο. Και στις δύο περιπτώσεις, το κρίσιμο ερώτημα ηχεί ως εξής: πώς να οργανώσουμε μια πολλαπλότητα (επαγγελμάτων τότε, «κοινωνικών ατόμων» σήμερα) που, προς το παρόν, φαίνεται τεμαχισμένη, συστατικά εκτεθειμένη στον εκβιασμό, με δυο λόγια ανοργάνωτη; Πράγματι, είναι αναμφισβήτητο ότι η μαζική διανοητικότητα δυσκολεύεται να μετατρέψει την παραγωγική της δύναμη σε πολιτική δύναμη. Ακόμα δεν έχει επιτύχει να επηρεάσει το ποσοστό κέρδους, ακόμα δεν καταφέρνει να προκαλέσει πανικό στις διευθύνσεις των επιχειρήσεων. Για αυτό έχει ανάγκη να συγκαλέσει τη «συντακτική της συνέλευση» [stati generali], να συντονιστεί, να σκεφθεί.

Το πρώτο ζήτημα στην ημερήσια διάταξη, κάτω από τον ανοιξιάτικο ήλιο του 2004, είναι το ζήτημα των μορφών πάλης. Είναι αφελής όποιος θεωρεί ότι ο εντοπισμός των μορφών της σύγκρουσης (ποια απεργία, ποιο σαμποτάζ κ.λπ.) είναι τεχνικό πρόβλημα, απλό παρεπόμενο του πολιτικού προγράμματος. Αντιθέτως: η συζήτηση για τις μορφές πάλης είναι πολύ σημαντική, είναι το αληθινό πεδίο όπου δοκιμάζεται κάθε πολιτική θεωρία που θέλει να είναι άξια του ονόματός της (δηλαδή να μην εξαντλείται σε μια δημοκρατική συνωμοσία διαφωτιστών νομικών). Αλληλεξάρτηση, ανταλλαγή γνώσεων, ικανότητα διασύνδεσης και αλληλόδρασης: αυτά τα «επαγγελματικά χαρίσματα» του μεταφορντικού πλήθους πρέπει να γίνουν επίφοβα μέσα πίεσης. Οι διεκδικητικές πλατφόρμες, με δυο λόγια το «τι θέλουμε», εξαρτώνται καθ’ ολοκληρίαν από το «πώς μπορούμε να δράσουμε» προκειμένου να τροποποιηθούν οι συσχετισμοί δυνάμεων στο εσωτερικό αυτής της κοινωνικής οργάνωσης του χρόνου και του χώρου. Όλα δηλαδή εξαρτώνται από την απροκατάληπτη επινόηση νέων τύπων «πικετοφορίας» και «καταλήψεων γραφείων», που να είναι στο ύψος της επιβλητικής ευελιξίας και του μοντέλου συσσώρευσης που βασίζεται στο general intellect. Ακόμη περισσότερο: η έξοδος από τα οργανωτικά μοντέλα του 20ού αιώνα, την οποία κακώς διακήρυξαν όσοι πρόσφατα ανύψωσαν σε φετίχ τη μη βία, βρίσκει εδώ, στο ζήτημα των μορφών πάλης, την πραγματική στιγμή της αλήθειας της. Για να συνεννοηθούμε: η υπέρβαση της μορφής-κόμμα θα έχει συντελεστεί όταν οι μετανάστες, οι περιστασιακά εργαζόμενοι, οι συνεργάτες με σύμβαση ορισμένου χρόνου, ανακαλύψουν τον τρόπο να εκβιάσουν οι ίδιοι τους συνήθεις εκβιαστές τους.

Η μεγάλη δυσκολία στο να ανακαλύψουμε τις κατάλληλες μορφές πάλης είναι επίσης μια μεγάλη ευκαιρία. Τόσο η δυσκολία όσο και η ευκαιρία απορρέουν από το πόσα και ποια πράγματα περιλαμβάνονται, σήμερα, στη διαδικασία παραγωγής. Λέγεται: ο μεταφορντικός καπιταλισμός κινητοποιεί, και καθιστά κερδοφόρες, τις βασικές ικανότητες του είδους μας: σκέψη, γλώσσα, μνήμη, αισθήματα, αισθητικές προτιμήσεις κ.λπ. Τώρα, εάν αυτό ισχύει, η σύγκρουση στον εργασιακό χώρο δεν μπορεί παρά να αφορά μια ολόκληρη μορφή ζωής. Για να κερδίσουμε μια σύγκρουση ως προς κάποιο αίτημα, πρέπει να προσφύγουμε σε εκείνο το μητροπολιτικό δίκτυο σχέσεων που κάνει τον καθένα από μας κοινωνικό άτομο, έναν από αυτούς τους «πολλούς» από τους οποίους συντίθεται το πλήθος. Εκεί συμπυκνώνεται μια αυτόνομη συνεργατική δύναμη: εκεί είναι που ανταλλάσσονται πληροφορίες, αποκτώνται γνώσεις και συσφίγγονται φιλίες. Μόνο αυτό το δίκτυο, που για ευκολία αποκαλώ «δεξαμενή της μαζικής διανοητικότητας», μπορεί να στηρίξει τις συγκρούσεις σε ένα συγκεκριμένο χώρο παραγωγής. Αλλά το να δώσουμε φωνή στη δεξαμενή της μαζικής διανοητικότητας, σημαίνει να δημιουργήσουμε νέους δημοκρατικούς οργανισμούς.

Ιδού η μεγάλη δυσκολία που, όμως, είναι και μεγάλη ευκαιρία. Η οικονομική διεκδίκηση προϋποθέτει, εδώ και τώρα, τη σκιαγράφηση πρωτόγνωρων μορφών αυτοκυβέρνησης, την πειραματική κατασκευή πολιτικών θεσμών του πλήθους, τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια μιας δημόσιας σφαίρας που να θέτει επιτέλους τέρμα στους μύθους και τις τελετουργίες της κρατικής κυριαρχίας.

Μετάφραση: Α.Γ.

Η μετάφραση αυτή πρέπει να δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο Athens Indymedia κάποια στιγμή περί τις αρχές αυτού του αιώνα. Δυστυχώς δεν έχω κρατήσει στοιχεία δημοσίευσης ούτε της μετάφρασης, αλλά ούτε και του πρωτοτύπου. Το δημοσιεύω εδώ ώστε να είναι διαθέσιμο και με σκοπό να συμπληρωθεί κατά το δυνατόν ο –όχι τόσο μακρύς, αναλογικά- κατάλογος των μεταφράσεων κειμένων του Βίρνο στα ελληνικά.