του Άκη Γαβριηλίδη

Ποια δύναμη μπορεί να κάνει το Πρώτο Θέμα, το Newsbomb, το tromaktiko και άλλα ευαγή σάιτ που δεν φημίζονται για την αγάπη τους προς την επιστημονική αλήθεια να προβάλλουν με απερίφραστα θετικό τρόπο έναν λόγο που καταρρίπτει φαντασιώσεις γύρω από τους τάφους της Βεργίνας και την αρχαία μακεδονική δυναστεία, βάζοντας μεγαλόστομους τίτλους όπως «Μέγας Αλέξανδρος: Η Αγγελική Κοτταρίδη Αποκαλύπτει την Αλήθεια για τον Μυθικό Ιερό Χιτώνα!»;

Το πιθανότερο: η επιθυμία τους να συντηρήσουν μιαν άλλη, παλαιότερη και ήδη εδραιωμένη φαντασίωση γύρω από τους τάφους της Βεργίνας και την αρχαία μακεδονική δυναστεία, η οποία απειλείται από την εμφάνιση της νέας.

Αυτό που ενοχλεί σε αυτήν την νέα φαντασίωση, και στην διάδοσή της από τα ΜΜΕ, είναι ότι, στα σχετικά άρθρα, το ερώτημα «σε ποιον ανήκει ο τάφος» εμφανίζεται ως ανοιχτό, και μάλιστα εξαρχής, και όχι ασυζητητί απαντημένο «στον Φίλιππο»[1].

Αυτή η «Αποκάλυψη της Αλήθειας» λοιπόν φέρεται ότι έλαβε χώρα σε ανάρτηση που έκανε στο facebook η διάδοχος του «σαμάνου του έθνους» και με την οποία στρέφεται, με ιδιαίτερα οξείες εκφράσεις, εναντίον του Αντώνη Μπαρτσιώκα, ομότιμου καθηγητή παλαιοανθρωπολογίας του ΔΠΘ, για όσα εκείνος υποστήριξε σε άρθρο του δημοσιευμένο στο Journal of Field Archaeology (Τ. 49, 2024, τ. 7) με τίτλο «The Identification of the Sacred “Chiton” (Sarapis) of Pharaoh Alexander the Great in Tomb II at Vergina, Macedonia, Greece».

Μολονότι το έχουμε διευκρινίσει αρκετές φορές στο παρελθόν, καλό είναι να προσθέσω εδώ το εξής. Ο όρος «φαντασίωση» δεν δηλώνει απαραίτητα κάτι που είναι εσφαλμένο ή ανακριβές. Αυτό που διακρίνει τη φαντασίωση είναι ότι σχετίζεται με την επιθυμία, όχι ότι δεν σχετίζεται με την αλήθεια. Η ίδια πεποίθηση είναι δυνατό από μία οπτική γωνία να χαρακτηριστεί φαντασίωση, ενώ από μία άλλη όχι. Παράδειγμα (του Φρόιντ, από το Μέλλον μιας αυταπάτης): η πεποίθηση του Κολόμβου ότι ανακάλυψε έναν άλλο δρόμο για τις Ινδίες δεν ήταν αληθής. Αν αποβλέψουμε στο γεγονός ότι ο ίδιος επιθυμούσε διακαώς να έχει ανακαλύψει έναν τέτοιο δρόμο, θα την εντάξουμε στις φαντασιώσεις· αλλιώς, θα την πούμε απλώς σφάλμα ή άγνοια.

Τα πράγματα βέβαια γίνονται πιο πολύπλοκα από το γεγονός ότι, εδώ, γίνεται πληθωρική επίκληση της επιστήμης, της επιστημονικότητας –ή μάλλον της έλλειψής της. Η Κοτταρίδη προσάπτει στον Μπαρτσιώκα «ψευδοεπιστημονικές εμμονές» και εξαίρει την ανάγκη να «παραμείνουμε (…) προσγειωμένοι στα πραγματικά δεδομένα». Είναι όμως εύκολο να δειχθεί ότι επίκληση αυτή είναι καταχρηστική.

Ένα πρώτο στοιχείο που το δείχνει αυτό είναι ότι το πρώτο «πραγματικό δεδομένο» που επικαλείται η Κοτταρίδη είναι το εξής:

Για να μελετήσει κάποιος αρχαία ευρήματα καταθέτει σχετικό αίτημα στο ΥΠΠΟ και ύστερα από την γνωμοδότηση των αρμοδιων οργάνων (Τοπικά Συμβούλια Μνημείων ή ΚΑΣ) του χορηγείται ή δεν του χορηγείται η άδεια. Ο κ. Μπαρζιώκας δεν κατεθεσε κανένα αίτημα και προφανώς δεν του χορηγήθηκε καμία άδεια για μελέτη των οστών ή των διάφορων καταλοίπων

Το δεδομένο όμως αυτό δεν είναι επιστημονικής φύσεως, αλλά διαδικαστικής/ γραφειοκρατικής. (Ίσως εδώ θα αρκούσε να πούμε απλώς κρατικής). Η επιλογή αυτή είναι αναμενόμενη όταν προέρχεται από την υπ’ αριθμόν 1 εκπρόσωπο του υπ’ αριθμόν 1 embedded κλάδου στον οποίο το ελληνικό κράτος έχει αναθέσει την διαχείριση του πολιτισμού, αλλά και της διεθνούς εικόνας του, σε βαθμό που να είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε –και εμείς και οι ενδιαφερόμενοι/-ες- πού τελειώνει η επιστήμη και πού αρχίζει η άσκηση δημόσιας εξουσίας.

Ίσως πει κανείς: μα δεν θα πρέπει να τηρούνται οι νόμιμες διαδικασίες;

Βεβαίως, καλό θα είναι. Κανείς δεν είπε το αντίθετο. Αλλά αυτό αφορά τους διοικητικούς υπαλλήλους, οι οποίοι είναι αρμόδιοι να διαπιστώσουν τυχόν παραβίαση των εν λόγω διαδικασιών. Στο βαθμό που μιλάμε για «επιστημονικότητα» και για «σεβασμό των πραγματικών δεδομένων», καλό είναι να αναφέρουμε το εξής πολύ βασικό πραγματικό δεδομένο: ότι ο ισχυρισμός κατά του οποίου ξιφουλκεί η Κοτταρίδη διατυπώθηκε εγγράφως σε άρθρο το οποίο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό που υπόκειται σε έλεγχο ομοτίμων (peer reviewed). H ίδια δεν το αναφέρει πουθενά αυτό, αφήνοντας τους αναγνώστες της να ψάξουν μόνοι τους εάν θέλουν να μάθουν σε τι περίπου απαντά. Αναφέρει μόνο το όνομα του «ψευδοεπιστήμονα», αλλά και αυτό λάθος.

Για τέτοιους ισχυρισμούς, ένα κείμενο γραμμένο στα ελληνικά που αναρτάται στο facebook δεν αποτελεί φυσικά την ενδεδειγμένη σύμφωνα με την επιστημονική δεοντολογία διαδικασία αντίκρουσης· η επιλογή αυτή αποβλέπει προφανώς σε ένα άλλο ακροατήριο. Δεν απευθύνεται στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, η οποία ούτε θα αντιληφθεί την ύπαρξή της, αλλά στην εγχώρια φαντασιακή/ νοερή εθνική κοινότητα.

Στην πρώτη πρόταση της ανάρτησής της, με κάποια θυμόσοφη διάθεση, η Κοτταρίδη γνωματεύει:

Φανει [sic· προφανώς εννοεί «Φτάνει»] να πιάσει κανείς στο στομα του το όνομα του Μεγαλέξανδρου (όσο πιο ανυπόστατα τόσο το καλύτερο) και μεγάλη χλαπαταγή υψώνεται στα ΜΜΕ.

Όμως, αν κάποιος εκ των δύο έχει πιάσει στο στόμα του το όνομα του «Μεγαλέξανδρου» (όρος όχι ιδιαιτέρως επιστημονικός, παρεμπιπτόντως), τόσο με την μεταφορική όσο και με την κυριολεκτική σημασία του όρου, αυτός δεν είναι ο Μπαρτσιώκας, ο οποίος, τουλάχιστον σε μένα, ήταν μέχρι σήμερα παντελώς άγνωστος έστω και ως όνομα[2]. Ούτε είναι ο Μπαρτσιώκας εκείνος που παίρνει σβάρνα τα ΜΜΕ δίνοντας αγιογραφικές συνεντεύξεις στις οποίες να περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων γραφικότητες όπως η παρακάτω:

Η Κοτταρίδη μιλά όπως γράφει: θερμά, ιδιόρρυθμα, ποιητικά, όλα όμως στο κελαρυστά ρέον λέγειν και γράφειν της είναι στηριγμένα και τεκμηριωμένα επακριβώς «ως και το τελευταίο κόμμα. Προσωπικά νιώθω τυχερή που μιλάω τη ίδια γλώσσα με εκείνον που πίστευε πως ο Ελληνισμός βασίζεται στη διάνοια και όχι στη γραμμή οποιουδήποτε αίματος. Και θέλω πάντα όλοι να θυμούνται πως όσα εξελίχθηκαν κάποτε εδώ, ήταν ζεματιστά σαν θέατρο και κορυφαία σαν τραγωδία».

Γραφικότητες άλλωστε οι οποίες, όσο κι αν είναι υποκειμενικό ζήτημα τι συνιστά «κελαρυστό» και «ρέον» «γράφειν», δεν φαίνονται να επιβεβαιώνονται από το αυτό το θερμό, αλλά επίσης κάπως πρόχειρο και απρόσεκτο σημείωμα.

[1] Πρβλ. π.χ.: «Since 1977, scientists have been discussing whether the skeleton in Tomb II belonged to Philip II (Alexander’s father), Alexander the Great himself, or his half-brother, Philip III Arrhidaeus» («Archaeologists In Greece Just Uncovered What May Be The Royal Tunic Of Alexander The Great»).

[2] Συμπλήρωση εκ των υστέρων. Έδωσα παραπάνω το λινκ για το παλιότερο σημείωμά μου «Η χούντα των αρχαιολόγων». Αφού είχα συντάξει το παρόν, ξανακοίταξα λίγο όσα έγραφα σχεδόν προ δεκαετίας, και διαπίστωσα με έκπληξη ότι και σε αυτό αναφερόταν ο κ. Μπαρτσιώκας, ένα άρθρο του οποίου –από κοινού με έναν Ισπανό συνάδελφό του- είχε αποτελέσει στόχο απαντητικής ανακοίνωσης εκ μέρους του ίδιου του Υπουργείου Πολιτισμού! Φαίνεται λοιπόν ότι κρατάει χρόνια η κολώνια αυτής της επιστημονικο-κρατικής βεντέτας. Φυσικά δεν είχα συγκρατήσει τα ονόματα. Πράγμα που ενισχύει το επιχείρημα της συγκριτικά μικρότερης έκθεσης στα ΜΜΕ.