του Άκη Γαβριηλίδη

O χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει ζάρια, έλεγε ένας αρχαίος. Για την ακρίβεια, στο πρωτότυπο δεν έλεγε για ζάρια αλλά για πεσσούς, διότι η λέξη ζάρι δεν υπήρχε ακόμα στην ελληνική γλώσσα. Μπήκε αργότερα σε αυτήν από τα αραβικά. Από την ίδια αραβική λέξη προέρχεται και το γαλλικό hasard, ένας όρος μεταξύ άλλων με αρκετές φιλοσοφικές χρήσεις σχετικές με το αστάθμητο και την ενδεχομενικότητα των ανθρώπινων και των φυσικών πραγμάτων ή σχέσεων, του σύμπαντος γενικώς. Το δοκίμιο «Η τύχη και η αναγκαιότητα» του Γάλλου βιολόγου και επιστημολόγου Ζακ Μονό, που τον καιρό του είχε συζητηθεί αρκετά και από πολλούς, (μεταξύ των οποίων και ο Αλτουσέρ), λεγόταν στο πρωτότυπο Le Hasard et la Nécessité.

Xάρη στην τύχη/ αναγκαιότητα του χρόνου, ή ίσως καλύτερα του καιρού, της συγκυρίας, η δημόσια σφαίρα στις 8 Μαρτίου (παγκόσμια ημέρα της γυναίκας), και τις επόμενες μέρες, σημαδεύτηκε στην Ελλάδα από έντονες Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Η γαλλίδα θεωρητικός του κινηματογράφου Ιρίς Μπρε αρχίζει το βιβλίο της Το θηλυκό βλέμμα. Μια επανάσταση στην οθόνη, γραμμένο το 2020, με τα εξής λόγια:

Υπάρχει ένα θηλυκό βλέμμα, ή female gaze, ένα βλέμμα που μας κάνει να νιώθουμε την εμπειρία ενός θηλυκού σώματος στην οθόνη. Δεν είναι ένα βλέμμα δημιουργημένο από γυναίκες καλλιτέχνιδες, είναι ένα βλέμμα που υιοθετεί την οπτική γωνία ενός θηλυκού προσώπου για να ασπαστεί την εμπειρία του. Για να το κάνουν να αναδυθεί, οι κινηματογραφιστές χρειάστηκε να συστρέψουν [tordre] το σώμα της κάμερας, να επινοήσουν και να ξαναεπινοήσουν μία φιλμική μορφή προκειμένου να πλησιάσουν όσο το δυνατόν εγγύτερα στην εμπειρία των γυναικών.

Eίναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς καλύτερη περιγραφή για την ταινία Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου. Μια ταινία που, ακριβώς, δεν είναι φτιαγμένη από γυναίκες[1], αλλά υιοθετεί την οπτική ενός γυναικείου χαρακτήρα (ή Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος, με ανακοίνωσή της που δημοσιεύεται σε όλο τον ελληνόφωνο τύπο, τάχθηκε κατά του νομοσχεδίου για τον γάμο ομοφύλων και την υιοθεσία.

Φυσικά. Δεν θα περίμενε κανείς από αυτήν να ταχθεί υπέρ. Αυτό θα μπορούσαμε να το αναμένουμε π.χ. από κάποια κομμουνίστρια, όχι από μία εκκλησία –πάντως όχι από αυτήν εδώ.

Κι ωστόσο, αν κανείς διαβάσει τις αντίστοιχες τοποθετήσεις, βλέπει ότι εκείνη των ελλήνων τουλάχιστο κομμουνιστών είναι επί της ουσίας πολύ πιο οξεία, πολύ πιο αντιδραστική και αντιεπιστημονική από εκείνη της εκκλησίας. Η οποία μοιάζει να απορρίπτει την ιδέα της ομόφυλης γονεϊκότητας κυρίως στο πλαίσιο ενός lip service στην ελληνοορθοδοξία, ενώ εν τοις πράγμασι την αποδέχεται. Ή δηλώνει «εποικοδομητική αποχή» από την ψηφοφορία.

Καταρχάς, πριν μπούμε στο περιεχόμενο των θέσεων, είναι χρήσιμο να κάνουμε δύο παρατηρήσεις γλωσσικού (με την ευρύτερη έννοια) τύπου. Πρώτον: η ανακοίνωση της ΙΣ είναι διατυπωμένη σε άψογη δημοτική και σε στρωτό και εύληπτο λόγο –πράγμα καθόλου αυτονόητο για ιερείς, οι οποίοι συνήθως μέχρι τώρα μετέρχονταν έναν λόγο γεμάτο αρχαϊσμούς και –ως επί το πλείστον αποτυχημένα- λεκτικά πυροτεχνήματα[1]. Δεύτερον, και κυριότερον, ο λόγος αυτός έχει τη δομή δημηγορίας, δηλαδή είναι ένας λόγος ισότιμου συνομιλητή που μετέχει σε μία διαβούλευση στον δημόσιο χώρο μαζί με άλλους τους οποίους αναγνωρίζει ως ισοτίμους του και επιχειρηματολογεί για να τους πείσει[2]· όχι λόγος θεόπνευστου ιεροκήρυκα που έρχεται να κομίσει την απόλυτη αλήθεια σε ένα αδαές ποίμνιο.

Αλλά και στο επίπεδο του περιεχομένου, βρίσκουμε πράγματα τα οποία φαίνεται να αποτελούν «κλεισίματα του ματιού», πόρτες που ανοίγουν προς τη σχετικοποίηση της άρνησης και γραμμές φυγής προς μέρη άγνωστα μέχρι τώρα στην εκκλησία. Σταχυολογώ ενδεικτικά τα παρακάτω αποσπάσματα (οι υπογραμμίσεις δικές μου):

Προφανώς η Πολιτεία νομοθετεί, αλλά αυτή η παράμετρος ούτε στερεί την ελευθερία του λόγου από την Εκκλησία ούτε απαλλάσσει την Εκκλησία από το καθήκον ενημέρωσης του πιστού λαού ούτε μπορεί να της υποδείξει σε τι συνίσταται η αμαρτία. Η Εκκλησία δεν νομοθετεί και δεν φέρει ευθύνη για τους νόμους.

… είναι πιθανή η καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων λόγω διακρίσεων, οπότε η χώρα θα αναγκασθεί να νομοθετήσει και στο έδαφός της την παρένθετη κύηση (!!! – εντυπωσιακή φράση, την οποία δεν θα ανέμενε κανείς να διαβάσει σε ένα τέτοιο κείμενο και με την οποία ουσιαστικά αναγνωρίζεται ότι η στέρηση του δικαιώματος γάμου και υιοθεσίας/ παρενθεσίας από ζευγάρια του ίδιου φύλου συνιστά παράνομη διακριτική μεταχείριση).

Τέλος, η ανακοίνωση αντιτίθεται στην παρενθεσία προβάλλοντας ουσιαστικά τα ίδια επιχειρήματα με τις αντι-παρενθεσιακές φεμινίστριες: επισείει τον κίνδυνο δημιουργίας «ενός αφύσικου μηχανισμού τεκνοθεσιών» που θα έχει ως αποτέλεσμα «την εκμετάλλευση ευάλωτων γυναικών».

Πέραν της ανακοίνωσης της ΙΣ, όμως, υπήρξε αμέσως μετά και μία δήλωση του Ιερώνυμου σε ατομική βάση. Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφων σχετικά με τη βάφτιση των παιδιών ομόφυλων ζευγαριών, είπε μεταξύ άλλων:

Αν η βάπτιση γίνεται στη μικρή ηλικία των παιδιών, είναι διότι μέσα στην Εκκλησία είχε δημιουργηθεί η αίσθηση ότι το παιδί μεγαλώνει μέσα σε ένα περιβάλλον χριστιανικών αρχών. Επομένως δεν χρειαζόταν κατήχηση, γιατί γινόταν εντός του περιβάλλοντος. Τώρα που αλλάζουν τα πράγματα, δεν είμαστε κατά των παιδιών. Τα παιδιά τα αγαπάμε και νοιαζόμαστε περισσότερο απ’ όλους τους άλλους. Η Εκκλησία θα περιμένει αυτά τα παιδιά να φτάσουν σε μία ηλικία και όταν μεγαλώσουν και επιθυμούν να βαπτιστούν θα βαπτιστούν.

Καταρχάς, είναι αξιοπρόσεκτο ότι εδώ δεν διατυπώνεται κανένα ανάθεμα, αλλά ούτε καν απόρριψη· έχουμε αντίθετα μία έστω ντε φάκτο αποδοχή της ύπαρξης αυτών των παιδιών –τη στιγμή μάλιστα που αυτά δεν έχουν προκύψει ακόμα. Εξαγγέλλεται βέβαια απέναντί τους μία στάση που, για τα δεδομένα της εκκλησίας (και των πιστών της), γίνεται αντιληπτή ως τιμωρία. Δεν χρησιμοποιείται όμως ένα λεξιλόγιο τιμωρίας, αλλά ένα λεξιλόγιο κατανόησης και αγάπης. Και, με αυτό, έστω με την –ορθή- επίκληση της «επιστροφής στην παράδοση», στις ρίζες του χριστιανισμού, τίθεται σε δημόσια κυκλοφορία μία συλλογιστική η οποία ανατρέπει μια εδραιωμένη παράδοση αιώνων: το μέχρι τώρα αυτονόητο αξίωμα ότι για να βαφτιστεί κανείς ΧΟ δεν χρειάζεται να ερωτηθεί· τον/ την βαφτίζουμε πρώτα και μετά του λέμε τι τον κάναμε.

Εάν η μέχρι τώρα απαράβατη αυτή αρχή καμφθεί, ο πιστός –ή και ο μη πιστός- που το ακούει αυτό, μπορεί να αναρωτηθεί: γιατί να μην επεκταθεί η νέα ρύθμιση και σε όλα τα άλλα παιδιά; Η διερώτηση αυτή ενθαρρύνεται και από το γεγονός ότι οι λόγοι που επικαλείται ο αρχιεπίσκοπος δεν έχουν κάποια ειδική και αναγκαία σύνδεση με τα παιδιά των ομοφύλων. Αν διαβάζαμε αυτό το κείμενο χωρίς να γνωρίζουμε την ερώτηση, δεν θα καταλαβαίναμε ότι μιλά ειδικά για αυτά τα παιδιά και όχι για άλλα/ για όλα. Ο Ιερώνυμος παραδέχεται ότι «τα πράγματα αλλάζουν» (παρόλο που ο ίδιος και το μαγαζί του διακηρύσσουν επίσημα ότι αντιτίθενται σε αυτή η αλλαγή, άρα είναι σαν να έχουν ήδη παραδεχτεί την ήττα τους)· επιπλέον, η αλλαγή αυτή συνίσταται στο ότι δεν είναι δεδομένες οι χριστιανικές αρχές των γονέων και η απόφασή τους να κατηχήσουν αναλόγως τα τέκνα τους. Ωστόσο, δεν έχουμε κανέναν λόγο να υποθέσουμε ότι η αιτιολόγηση αυτή ισχύει μόνο για τα ομόφυλα ζευγάρια: είναι λογικά πιθανό και κάποιο ετεροφυλόφιλο ζευγάρι, ή το ένα εκ των δύο μελών του, να μην ασπάζεται τις χριστιανικές αξίες, ή να μην επιθυμεί να κατηχήσει το παιδί του σε αυτές. Με βάση τη λογική της δήλωσης, λοιπόν, θα πρέπει και αυτών των παιδιών η βάφτιση να αποφεύγεται, ή να αναβάλλεται για κάποια στιγμή κατά την οποία θα είναι σε θέση τα ίδια να αποφασίσουν.

Όπως κι αν έχει, η τοποθέτηση αυτή απέχει παρασάγγας από την μνησίκακη απειλή ότι δεν θα κηδεύονται όσοι κάνουν πολιτικό γάμο, με την οποία είχε αντιδράσει έναν καιρό η εκκλησία σε ανάλογη περίπτωση.

Οι αλλαγές στη στάση δυσκίνητων θεσμών δεν γίνονται πάντα κατά θεαματικό τρόπο. Κάποτε συμβαίνει να εκλεγεί ένας ριζοσπάστης Πάπας ο οποίος να διακηρύξει απερίφραστα θέσεις επαναστατικές για τα δεδομένα του μηχανισμού του οποίου προΐσταται. Άλλοτε όμως γίνονται με δημόσια μυστικά όπως εκείνα του Μακιαβέλλι, με τοποθετήσεις στις οποίες κάποιοι απ’ όσους/-ες ακούν μπορούν να αποδώσουν ένα πλεόνασμα νοήματος. Ή με τοποθετήσεις οι οποίες να είναι σαν το γαύγισμα των σκυλιών ενώ το καραβάνι περνάει.

Έχω την αίσθηση ότι η τοποθέτηση της εκκλησίας εν προκειμένω είναι αυτού του τύπου. Και έτσι, ότι μόνοι ειλικρινείς υπερασπιστές των συντηρητικών ηθών και αξιών μένουν ο Νατσιός και ο Κουτσούμπας –παρέα με τον Ρούσση και με τον Μαργαρίτη. Όχι βέβαια τον τραγουδιστή, αλλά τον συνονόματό του που παριστάνει τον μαρξιστή ιστορικό.

[1] Μόνη μάλλον εξαίρεση το «συνευδοκούντες σε αυτό» (το νομοσχέδιο).

[2] Σημειώνω ότι, για ένα από τα εννέα σημεία που αναδεικνύει το κείμενο της σχετικής ανακοίνωσης, υποστηρίζει ότι «αυτό αφορά τον καθένα, έστω και αν δεν αποδέχεται τη χριστιανική ηθική» (η υπογράμμιση δική μου).

του Άκη Γαβριηλίδη

Το τελευταίο (μέχρι το επόμενο) περιστατικό λογοκρισίας με θύμα το έργο της Γεωργίας Λαλέ, αποδεικνύει για άλλη μια φορά, εάν υπήρχε ανάγκη τέτοιας απόδειξης, ότι όσοι κηρύσσουν σταυροφορίες υπέρ του έθνους και της ελληνικότητας έχουν στο μυαλό τους μία απολύτως μερική, ενδεχομενική και αυθαίρετη αντίληψη για το τι είναι και τι δεν είναι ελληνικό, την οποία απολυτοποιούν και με αυτήν αξιώνουν να αστυνομεύσουν όλους τους υπολοίπους παριστάνοντας ότι υπερασπίζονται αιώνιες αξίες, ενώ υπερασπίζονται μόνο το δικό τους καπρίτσιο και την δική τους αγραμματοσύνη.

Τα λόγια με τα οποία ο Νατσιός, δάσκαλος της μέσης εκπαίδευσης [sic], τεκμηρίωσε (; ) την λογοκριτική του απαίτηση να κατέβει το έκθεμα από τον τοίχο του προξενείου, απαίτηση την οποία έσπευσε να ικανοποιήσει ο Γεραπετρίτης, συνταγματολόγος [ξανά sic], ήταν τα εξής:

Είναι δυνατόν να παρουσιάζεται η σημαία μας με ροζ χρώμα, να διακωμωδείται το εθνικό μας σύμβολο; Η σημαία επιτρέπεται να αλλάξει χρώμα μόνον όταν βαφτεί κόκκινη από το αίμα των αγώνων του λαού μας.

Ο Νατσιός, όπως κάθε εθνικιστής, φαίνεται ότι έχει μια εμμονή με το αίμα. Π.χ. πρόσφατα είχε αναγγελθεί η Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Χθες, εορτή του (μάλλον φανταστικού) «πολιούχου αγίου» της Θεσσαλονίκης, σε κάποια φάση παρήλασε μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή μου και η κάτωθι φωτογραφία, με την αναφορά ότι επρόκειτο για σκηνή από τους σχετικούς εορτασμούς στους δρόμους της πόλης.

Επειδή δεν πείστηκα απολύτως ότι δεν πρόκειται για τρολλιά, σκέφτηκα να κάνω μία έρευνα στο Google Images για να δω τι πραγματικά απεικονίζει και πού τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία.

Όπως φαίνεται στο screenshot παρακάτω, το ψαχτήρι μού έβγαλε ως απαντήσεις ότι η φωτογραφία αυτή σχετίζεται με δημοσιεύματα που φέρουν τους κάτωθι τίτλους, κατά σειρά πιθανολόγησης (παραλείπω εκείνους από τους Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Για τα φετινά θέματα στις πανελλαδικές ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας υπήρξαν αντιδράσεις, κυρίως από φεμινιστική/ αριστερή σκοπιά, και δευτερευόντως από τα δεξιά.

Τόσο οι μεν, όσο και οι δε, (τουλάχιστον όσες έχω εγώ υπόψη μου), βασίζονται στον ηθικό πανικό και σε μία κρατικιστική/ φρονηματιστική αντίληψη για τη δημόσια εκπαίδευση. Ειδικότερα, λαμβάνουν ως δεδομένα τα εξής: ότι, όταν ένα κείμενο δίνεται προς εξέταση, το κείμενο αυτό «εκφράζει» (ή έστω «καθρεφτίζει αντικειμενικά» –θεωρία της αντανάκλασης) την κυρίαρχη ιδεολογία, το «κράτος», την «εξουσία», την «πατριαρχία», η δε επιλογή του έχει ως στόχο –ή έστω ως αντικειμενικό αποτέλεσμα- την προβολή των θέσεων αυτού του κειμένου και την ενστάλαξή τους στα μυαλά των νεαρών μαθητών. Ως εκ τούτου, καθήκον μας είναι η αποτροπή της κακόβουλης Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Το να τίθεται ένα τέτοιο ερώτημα όπως αυτό του τίτλου για οποιονδήποτε άνθρωπο ηχεί –δικαίως- παράλογο και προσβλητικό.

Ωστόσο, ακριβώς αυτό το ερώτημα έθεσε δημόσια ο ίδιος ο Αναγνωστάκης ως προς τον Καβάφη. Ή μάλλον, δεν το έθεσε καν, αλλά θεώρησε ότι είναι ήδη απαντημένο και η απάντηση αυτή είναι γνωστή και δεδομένη για όλους:

Ο Καβάφης δεν ήταν φυσιολογικός άνθρωπος. Είχε ένα γνωστό βίτσιο [sic].

Aυτό επί λέξει υποστήριξε ανερυθρίαστα ο κρητο-θεσσαλονικιός ποιητής (ο οποίος, υπενθυμίζω, ήταν γιατρός το επάγγελμα), σε άρθρο του στο περιοδικό που ο ίδιος διηύθυνε, την Κριτική, του 1959 (τ. 6, σ. 258).

Και δεν έμεινε εκεί. Συνέχισε λέγοντας:

Βίτσιο αρκετά διαδεδομένο στα χρόνια μας και ενίοτε προκλητικά διατυμπανιζόμενο μέσα στα φιλελεύθερα ήθη μας. Ένα βίτσιο που έχει επιστημονικά μελετηθή και αναλυθή από πολλές πλευρές και που είναι ιδιαίτερα προσφιλές σα θέμα στη λογοτεχνία δική μας και ξένη. Πολλοί ποιητές –αφού μιλάμε για ποιητές- είχαν το βίτσιο αυτό. Σ’ άλλους είχε εμφανή επίδραση στο έργο τους, σ’ άλλους καθόλου, μερικοί το αποκρύπτουν επιμελώς και άλλοι πάλι επιδεικτικά το προβάλλουν. Το βίτσιο αυτό εξουσιάζει [sic] και ένα μεγάλο μέρος –το σημαντικότερο ή το ολιγότερο σημαντικό; Ιδού η απορία!- του Καβαφικού έργου. (…) Και στην «ανοιχτή» –αντιπαθητικά και αντιαισθητικά κάποτε ανοιχτή- αυτή διατύπωση, στην άμεση προβολή μιας «απαγορευμένης» ανωμαλίας, στο –συνεπώς- σκαμπρόζικο του όλου θέματος οφείλεται ασφαλώς, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, σε ένα μεγάλο βαθμό και η πρόωρη δημοτικότητα αλλά και η χωρίς προηγούμενο διάδοση που γνώρισε και γνωρίζει η ποίηση του Καβάφη. (Οι υπογραμμίσεις δικές μου -Α.Γ.). Συνέχεια →