του Μαρκ Αλιζάρ

Η απο-αποικιοποίηση δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τον οριενταλισμό, ούτε την ιστορία της Αμερικής, βόρειας και νότιας, ή το βλέμμα μας για τις αφρικανικές κουλτούρες. Δεν είναι μόνο το μακρινό. Υπάρχει επίσης το εγγύς, το ψευδώς οικείο. Υπάρχει επίσης η αρχαία Ελλάδα και οι ανθρωπιστικές σπουδές. Ειδικότερα, υπάρχει ο Όμηρος, που τα έργα του τα έχουν αξιοποιήσει όλοι όσοι απέβλεπαν στη χειραγώγηση και το ξαναγράψιμο της ιστορίας της Δύσης από τότε που συγκροτήθηκαν –δηλαδή τουλάχιστον από τον 6^ο αιώνα πριν τη χρονολογία μας.

Αυτό ξεκίνησε με το πανελλήνιο πρόταγμα επινόησης της Ελλάδας. Το νέο έθνος θέλει τον δικό του Μεγάλο Άνδρα. Αυτός θα είναι ο Όμηρος, του οποίου η βιογραφία θα κατασκευαστεί για την περίσταση και του οποίου τα ποιήματα θα μεταμορφωθούν σε θεμελιωτικά αφηγήματα οικοδόμησης. Ο ήρωας της Οδύσσειας, ο Οδυσσέας, θα χρειαστεί να αποτελέσει υπόδειγμα ηθικότητας: θα πούμε γι’ αυτόν ότι μαθαίνει μέσα από κόπους την αξία της Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Σύμφωνα με ενθουσιώδες –και απολύτως σοβαρό- δημοσίευμα του ιστοχώρου Lamia Now, την περασμένη Τρίτη 5 Νοεμβρίου στην Αταλάντη έλαβε χώρα μια εκδήλωση που αποτελεί ένα αριστούργημα εθνικιστικού σουρεαλισμού. Ο Μποστ θα ήταν περήφανος να είχε φανταστεί σε κάποια γελοιογραφία του αυτή την ολόψυχη επιτέλεση εθνικιστικού κιτς και επινοημένης παράδοσης: επρόκειτο για τα αποκαλυπτήρια σιδερένιου γλυπτού που αναπαριστά τον μυθικό ήρωα Αίαντα Λοκρό, παρουσία διδασκάλων, μαθητών, ενός αρχιμανδρίτη, εκπροσώπων της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» η οποία χρηματοδότησε το πατριωτικό αυτό έργο (ένας εκ των οποίων έφερε το απίθανο –και ομολογουμένως ταιριαστό εν προκειμένω- όνομα Γαβριήλ Φονιάς), και τέλος μίας αρχαιολόγου η οποία έβγαλε τον σχετικό λόγο.

Σε αυτόν, μεταξύ άλλων, υποστήριξε τα εξής:

Από αυτόν εδώ τον τόπο, από το βασίλειο του Αίαντα, ξεκίνησαν —όπως μας παραδίδει ο Όμηρος— σαράντα πλοία με μαύρα πανιά για τον Τρωικό Πόλεμο. Πλοία που ταξίδεψαν για την τιμή της Ελλάδας, αλλά δεν γύρισαν ποτέ πίσω. Μαζί τους ταξίδεψε και ο θρυλικός βασιλιάς των Λοκρών, ο Αίας, ένας θρύλος που έφτασε ως εμάς, 3300 χρόνια μετά. Ο Αίας ο Λοκρός δεν ήταν μόνο πολεμιστής. Ήταν πρότυπο ανδρείας, πίστης και τιμής.

Αμέσως αμέσως είναι ορατή η πρώτη λαθροχειρία στη χρήση της διατύπωσης «τιμή της Ελλάδας».

Πρώτον: το να αποδίδουμε στον Όμηρο μια τέτοια φράση είναι ανιστόρητο (και αφιλολόγητο). Οι όροι «Ελλάδα, Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Χθες, σε λογαριασμό κοινωνικής δικτύωσης με την επωνυμία e-enimerosi, δημοσιεύτηκε η κάτωθι ανάρτηση.

Το κείμενο ήταν αυτό όλο κι όλο. Δεν δινόταν καμία άλλη εξήγηση, όπως ας πούμε γιατί η ανάρτηση να γίνει ειδικά τώρα και όχι οποιαδήποτε άλλη μέρα. Φαντάζομαι ότι οι e-enimerωτές θα είχαν κάποιο κενό στη ροή τους και σκέφτηκαν να το μπαλώσουν με την εύκολη λύση: ακόμα μια αναπαραγωγή του αφηγήματος «το μεγαλείο του ελληνισμού και οι κακοί ξένοι που μας κλέβουν την απόλαυση».
Και πράγματι, η λύση αυτή είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση: τη στιγμή αυτή που γράφω υπάρχουν σχεδόν 300 θετικές αντιδράσεις. Πολλές απ’ αυτές προχωρούν και διατυπώνουν ρητά την απαίτηση επιστροφής:

Πίσω!!!!! Ελλάδα. Και γρήγορα

ΞΕΦΤΙΛΕΣ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΦΕΡΤΕΤΑ ΤΩΡΑ ΠΙΣΩ !!!! ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΑΝΟΙΚΟΥΝ !!!

Χώρες χωρίς παρελθόν μας έχουν κατακλέψει και κερδίζουν εις βάρος μας!!

Αληταραδες Εγγλέζοι!! Πόσα έχετε κλέψει ρε λαμογια? Και πόσες χώρες μαζί με την Ελλάδα?

Εκτός από τα μάρμαρα έχουμε κ πλήθος αγγείων εκεί Κανείς δε μιλάει για αυτα

Το αστείο είναι ότι η λύση αυτή εκ του αποτελέσματος αποδείχθηκε κάθε άλλο παρά εύκολη. Το κείμενο πιάνει μιάμιση σειρά, και, σε αυτήν, υπάρχουν τέσσερα λάθη. Με πιο χονδροειδές φυσικά το «του Αμαζονίου», το οποίο δεν παρέλειψαν κάποιοι σχολιαστές να επισημάνουν, με αποτέλεσμα τελικά να διορθωθεί. Όπως και τα υπόλοιπα λάθη, πλην του «στο Βρετανικό Μουσείου» το οποίο ακόμη αυτή τη στιγμή παραμένει έτσι.

Η φύση των συγκεκριμένων λαθών δείχνει καθαρά ότι το κείμενο αυτό προέκυψε από μηχανική μετάφραση από τα αγγλικά. Στα αγγλικά το όνομα γράφεται Penthesilea, ενώ η βασίλισσα των Αμαζόνων λέγεται Amazon queen –ακριβώς όπως και η βασίλισσα του Αμαζονίου.

Το γεγονός όμως ότι, για μια ανάρτηση που υποτίθεται ότι θεμελιώνει απαίτηση επιστροφής του τεχνουργήματος από την Αγγλία στην Ελλάδα, χρειάζεται μετάφραση, ακριβώς, από τα αγγλικά of all languages, είναι εξόχως ειρωνικό και μετατρέπει το εγχείρημα σε ένα μεγαλειώδες αυτογκόλ.

Αυτό που κάνει επιπλέον εντύπωση είναι ότι, από τα πλήθη που απαιτούν την επιστροφή, κανείς δεν φαίνεται να συνειδητοποιεί αυτό το αυτογκόλ, ούτε να βλέπει κάποια αντίφαση ή άλλο πρόβλημα στο γεγονός ότι όσοι/-ες εμφανίζονται ως νόμιμοι και αποκλειστικοί ιδιοκτήτες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού εμφανίζονται ως ουσιωδώς άσχετοι με αυτόν (καλά καλά με τον νέο ελληνικό πολιτισμό δεν τα πολυκαταφέρνουν).

Αφού είναι λοιπόν άσχετοι, πού θεμελιώνεται αυτή η απαίτηση επιστροφής ακόμη και αγγείων, δηλαδή φορητών αντικειμένων που εξ αρχής φτιάχτηκαν για να κυκλοφορούν και που η απουσία τους δεν διαταράσσει καμία αρχιτεκτονική ενότητα;

Κατά ένα μέρος, είναι σαφές ότι θεμελιώνεται απλώς σε μια κυνική επιδίωξη και προσδοκία πλουτισμού.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Νομίζω ότι περιστατικά όπως το συγκεκριμένο μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε ότι, επί πολύν καιρό, η νεοελληνική κοινωνία έχει πειστεί για μια ουσιοκρατικού, για να μην πω καθαρά μαγικού χαρακτήρα καταγωγική σχέση της με την ελληνική αρχαιότητα, την θεωρεί ως δεδομένη· για πολλούς/-ές, δεν έχει καμία ισχύ η σκέψη ότι η όποια σχέση ενός σημερινού ανθρώπου με έναν αρχαίο πολιτισμό δεν μπορεί παρά να είναι, ακριβώς, πολιτιστική, δηλαδή διανοητική, άρα ενδεχομενική, όχι ουσιοκρατική και μια για πάντα δεδομένη βάσει κάποιου βιολογικού ή άλλου ντετερμινισμού. Και ότι αν έχουμε δύο συγχρόνους, τους Α και Β, οι οποίοι ερίζουν για το ποιος δικαιούται να αναγνωριστεί ως συνεχιστής κάποιου αρχαίου πολιτισμού, και ο Α δεν μπορεί να επικοινωνήσει αυτοτελώς με τον πολιτισμό αυτόν παρά μόνο μεταφράζοντας –αδέξια και με λάθη- όσα λέει για εκείνον ο Β, τότε η αξίωσή του έχει μηδαμινή πειστικότητα σε ένα διεθνές ακροατήριο.

του Άκη Γαβριηλίδη

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος ήταν ένας αγράμματος ομοφοβικός τραμπούκος.

Αυτό το ξέραμε ήδη. Πρόσφατα όμως, με αφορμή το θάνατό του, ξαναβγήκε στην επιφάνεια ένα ακόμη δείγμα των ιδιοτήτων του αυτών, το οποίο ομολογώ ότι μου είχε διαφύγει όταν δημοσιεύθηκε (τι να πρωτοπρολάβουμε άλλωστε από την λογοδιάρροιά του). Πριν από δέκα χρόνια, στην Lifo είχε αναδημοσιευθεί –έστω με τον κάπως άσχετο και ψιλοακατανόητο σήμερα τίτλο Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος κλέβει την παράσταση (απ’ την έξοδο στις αγορές)– ένας εξαιρετικά χαμηλού επιπέδου, ακόμη και για τα δικά του δεδομένα, λίβελλος, δημοσιευμένος μέχρι τότε μόνο στην έντυπη Ελευθεροτυπία, εναντίον κάποιου, άγνωστο ποίου εφόσον δεν τον κατονομάζει ούτε αναφέρει κάποιο άλλο στοιχείο ταυτοποίησης πέρα από το ότι είναι ομοφυλόφιλος –ή ο Κ.Γ. θέλει να τον εμφανίσει ως ομοφυλόφιλο επειδή θεωρεί ότι έτσι τον μειώνει. Και γιατί τον σύγχυσε τόσο αυτός ο Συνέχεια →

της Μπαρμπαρά Κασσέν

Το άλφα και το ωμέγα της ελληνικής ως γλώσσας-και-ως σκέψης, ως σκέψης-σε-γλώσσα, μπορούμε επαρκώς να το κατανοήσουμε και να το αποδώσουμε με τον όρο λόγος[1]. Ο λόγος δηλώνει την επιλογή, τη συλλογή, την δέσμη που συνομαδώνει: τη συσχέτιση και τη σχέση μεταξύ των σχέσεων, με την αναλογία, τη συμμετρία, ως ακρογωνιαίο λίθο των λίθων. Η λέξη λέει μαζί και δένει, σε ένα αδιαμφισβήτητο συν-ανήκειν, (μαγικό σαν μια ταχυδακτυλουργία ή μία επιτέλεση), την ομιλία και τη σκέψη, αλλά το κάνει υπό τη μορφή μιας ενικής γλώσσας που μιλά και σκέφτεται τον εαυτό της ως οικουμενική, ήτοι της ελληνικής γλώσσας. Μπορούμε να εντυπωσιαστούμε ως φιλόσοφοι. «Η ελληνική γλώσσα και μόνο αυτή είναι λόγος», λέει ο Χάιντεγγερ: το προνόμιο της ελληνικής έγκειται στο ότι, «στην ελληνική λέξη ακουσμένη από ένα ελληνικό αυτί, βρισκόμαστε άμεσα παρουσία του ίδιου του πράγματος»· οπότε, προσθέτει, δεν έγκειται σε μια εξωγενή επένδυση της γλώσσας από τη φιλοσοφία, αλλά στην ίδια στη γλώσσα, η οποία φιλοσοφεί «ήδη ως γλώσσα και ως σχηματισμός γλώσσας». Μπορούμε επίσης να παραμείνουμε δύσπιστοι ως ιστορικοί: οι [αρχαίοι] Έλληνες, λέει ο Αρνάλντο Μομιλιάνο, είναι «υπερήφανα μονόγλωσσοι», και έτσι η πολυσημία του όρου λόγος μπορεί να τους Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Στους στερεότυπους λόγους για την καταστροφή του 22 που ακούμε ιδίως τέτοιες μέρες, αλλά και οποτεδήποτε, και που σίγουρα θα συνεχίσουμε να ακούμε κατά τη διάρκεια ολόκληρου του επόμενου χρόνου, το γεγονός αυτό περιγράφεται παγίως ως «το ξερίζωμα του ελληνισμού από τις εστίες του μετά από συνεχή παρουσία και τριών χιλιάδων χρόνων» στη γη της Μικράς Ασίας, όπου «μεταλαμπάδευσε τον πολιτισμό» –αν δεν τον δημιούργησε κιόλας, εφόσον στις ακτές της Ιωνίας «γεννήθηκε η φιλοσοφία». Για τον τρισχιλιετή αυτόν πολιτισμό λέγεται πάντα, ιδίως από τους απογόνους των ξεριζωμένων, ότι θα πρέπει να διατηρηθεί και να συνεχιστεί παρά τον ξεριζωμό, στις νέες πατρίδες.

Το πρόβλημα είναι ότι, όπως συμβαίνει πάντα, οι παραδόσεις, ιδίως οι τρισχιλιετείς, περιλαμβάνουν κάθε λογής στοιχεία, εκ των οποίων κάποια μπορεί να φαίνονται ένδοξα και τιμητικά για τους μεταγενεστέρους, ενώ άλλα όχι. Για παράδειγμα, ένας εξ αυτών των φιλοσόφων, ίσως ο πιο διάσημος, μας παραδίδει τη μαρτυρία ότι, για Συνέχεια →

της Κλαιρ Χέιγουντ

«Κλυταιμνήστρα! Πρόσεξε, κοπέλα μου! Το αδράχτι σου έχει ξεφύγει!

Στον ήχο του ονόματός της, η Κλυταιμνήστρα έπαψε να κοιτά αφηρημένα. Μπροστά της το αδράχτι αναπηδούσε, το μαλλί που είχε υφάνει προσεκτικά ξετυλιγόταν γυρίζοντας γρήγορα. Το σταμάτησε με το χέρι.

Έτσι ξεκινά το πρώτο μου μυθιστόρημα, Daughters of Sparta [Κόρες της Σπάρτης], που ξαναλέει την ιστορία του Τρωικού Πολέμου από τη σκοπιά των δύο πιο κακολογημένων γυναικείων χαρακτήρων του: της Ελένης της Τροίας και της αδελφής της Κλυταιμνήστρας. Όταν ξεκίνησα να γράφω τη δική μου εκδοχή του μύθου, ενός από τους πιο ανθεκτικούς στην παγκόσμια λογοτεχνία, ήξερα ότι ήθελα να θέσω αυτές τις γυναίκες στο κέντρο των εμπειριών τους, να τις κάνω πραγματικούς ανθρώπους που θα μπορούσαν να είχαν ζήσει στην Ελλάδα την εποχή του χαλκού, παρά κατασκευές μέσα σε μια αφήγηση όπου κυριαρχούν άντρες. Πώς όμως θα μπορούσα να ξέρω πώς ήταν πραγματικά αυτές οι ζωές; Εφόσον ο Τρωικός Πόλεμος (εάν συνέβη ποτέ) υπολογίζεται ότι έγινε πάνω από 3.000 χρόνια πριν, τα αρχαιολογικά στοιχεία από αυτήν την περίοδο είναι περιορισμένα και τα ιστορικά αρχεία σχεδόν ανύπαρκτα. Ένα πράγμα που ήξερα, ωστόσο, από τις σπουδές μου στην κλασική τέχνη και λογοτεχνία, ήταν ότι οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας ήταν στενά συνδεδεμένες με την παραγωγή υφασμάτων.

Αυτή η σύνδεση μάλιστα ήταν σχεδόν αποκλειστική. Η κατεργασία του μαλλιού ήταν δουλειά των γυναικών. Παντού αυτές ύφαιναν, αυτές έραβαν —ελεύθερες ή σκλάβες, από ανώτερες ή κατώτερες τάξεις. Πριν από την εκμηχάνιση, η παραγωγή ρούχων χαρακτηριζόταν από απίστευτη ένταση εργασίας και σίγουρα καταλάμβανε μεγάλο μέρος του χρόνου των γυναικών. Η ελληνική κεραμική είναι γεμάτη με εικόνες γυναικών στο αδράχτι ή στον αργαλειό. Τα σύνεργα της κατεργασίας μαλλιού έγιναν σχεδόν καλλιτεχνική συντομογραφία για τη νοικοκυροσύνη και την αξιοσέβαστη θηλυκότητα, και το ιδανικό αυτό αντικατοπτρίστηκε στο μύθο, όπου η θεά Αθηνά ήταν προστάτης των χειροτεχνιών και πάνω απ’ όλα της υφαντικής. Υπάρχουν ιστορίες γυναικών που δημιούργησαν θαυμάσια έργα τέχνης, περίτεχνες σκηνές που απεικονίζονταν στο μαλλί και γυναίκες ειδικευμένες σε τέτοια έργα έχαιραν υψηλών τιμών  –μερικές φορές με την κυριολεξία του όρου, ως σκλάβες.

Ωστόσο, τα προϊόντα της εργασίας τους δεν έχουν φτάσει ως εμάς. Τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, σε αντίθεση με την κεραμική, τη μεταλλουργία ή τη γλυπτή πέτρα, δεν αντέχουν στο πέρασμα των χιλιετιών. Έτσι, τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα των αρχαίων γυναικών είναι σιωπηλά, όπως και οι φωνές τους στις ιστορίες που λέγονται γι’ αυτές. Υπάρχουν βέβαια αρχαιολογικά ίχνη –σφοντύλια από αδράχτι και αντίβαρα για τον αργαλειό αφθονούν στις ανασκαφές. Τα στοιχεία όμως αυτά, αν και αρκούν για να δείξουν ότι «εδώ ζούσαν γυναίκες», λίγα πράγματα μπορούν να μας πουν για τις ζωές τους πέρα από τον αργαλειό.

Στο πλαίσιο της έρευνας για το μυθιστόρημά μου, θέλησα να συνδεθώ πιο πρακτικά με αυτές τις γυναίκες απ’ όσο θα μπορούσα αν διάβαζα βιβλία ή έψαχνα τα αρχαιολογικά δεδομένα (που και αυτό το έκανα δηλαδή, με το παραπάνω). Αποφάσισα να μάθω να γνέθω το μαλλί με το χέρι, χρησιμοποιώντας παραδοσιακό αδράχτι όπως θα έκανε και μια γυναίκα της εποχής του χαλκού. Ήξερα ότι η κατεργασία του μαλλιού ήταν σημαντική για την ιστορία που ήθελα να πω. Όχι για την πλοκή, ίσως, αλλά για την υφή του κόσμου που δημιούργησα –την ασφυκτική, επαναλαμβανόμενη οικιακή ζωή στην οποία η Ελένη και η Κλυταιμνήστρα βρίσκονται αλυσοδεμένες.

Οι χαρακτήρες μου, όπως και οι ιστορικά υπαρκτές γυναίκες που αναπαριστούν, πέρασαν μεγάλο μέρος του χρόνου τους γνέθοντας και υφαίνοντας. Ανάμεσα στα ιδιωτικά τους δράματα, τα καρδιοχτύπια τους, τους αγώνες τους για αυτονομία σε έναν πατριαρχικό κόσμο οι οποίοι μετασχημάτιζαν τον κόσμο, οι αδελφές δούλευαν το μαλλί. Ήθελα να είμαι σίγουρη ότι είχα περιγράψει αυτά τα έργα πιστά, οπότε ο καλύτερος τρόπος ήταν να τα δοκιμάσω μόνη μου. Είχα την τύχη να δουλέψω σε ένα αγρόκτημα μέσα στην πόλη που είχε και πρόβατα, και έτσι προσπάθησα μέχρι και να γνέθω φρεσκοκομμένο ακατέργαστο μαλλί, γεμάτο ακόμα με όλο το φυσικό λίπος, τη μυρωδιά και την υφή, και οργάνωσα μερικά εργαστήρια όπου δίδαξα σε ντόπια παιδιά να γνέθουν. Έχει κάτι πολύ ιδιαίτερο να καταπιάνεσαι με μια δραστηριότητα που δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου επί χιλιάδες χρόνια, και αυτό με βοήθησε να αισθανθώ ότι συνδεόμουν έστω λίγο με όλες αυτές τις γυναίκες που είχαν περάσει τη ζωή τους με έναν αδράχτι στο χέρι.

Δεν ήταν μόνο οι πρακτικές πτυχές της κατεργασίας του μαλλιού που ενέπνευσαν τη γραφή μου, αλλά και η θέση της στις αρχαίες ιστορίες. Η σύζυγος του Οδυσσέα, η Πηνελόπη, όπως είναι πασίγνωστο, χρησιμοποίησε τις ικανότητές της στην ύφανση για να γλιτώσει από τους πολλούς μνηστήρες που την πολιορκούσαν ενόσω ο σύζυγός της έκανε το μακρύ ταξίδι της επιστροφής. Υπό την πίεση να επιλέξει έναν από αυτούς ως τον επόμενο σύζυγό της, υποσχέθηκε ότι θα λάβει την απόφαση μόλις τελειώσει να υφαίνει ένα σάβανο για τον ηλικιωμένο πεθερό της. Κάθε μέρα δούλευε το σάβανο, αλλά το βράδυ αναιρούσε κρυφά την πρόοδό της –ένα τέχνασμα το οποίο λέγεται ότι συνέχιζε επί τρία χρόνια! Η Πηνελόπη έγινε σύμβολο όχι μόνο της συζυγικής πίστης, αλλά και της γυναικείας ευφυΐας –και τα δύο αυτά συνδέθηκαν με τη δουλειά της στον αργαλειό.

Μια άλλη γυναίκα στην Οδύσσεια του Ομήρου, λιγότερο γνωστή αλλά αξέχαστη για μένα, συνέβαλε στην επιθυμία μου να βάλω ένα αδράχτι στα χέρια των χαρακτήρων μου. Όταν ο Οδυσσέας βρίσκεται σε μια άγνωστη ακτή, τον ανακαλύπτει η πριγκίπισσα των Φαιάκων, η Ναυσικά, η οποία του λέει ότι, αν θέλει να βρει βοήθεια και να επιστρέψει με ασφάλεια στο νησί του, ο καλύτερος τρόπος είναι να απευθυνθεί στη μητέρα της, τη βασίλισσα Αρήτη. Αν και βασιλιάς είναι ο πατέρας της Αλκίνοος, είναι ξεκάθαρο ότι η σύζυγός του είναι αυτή που πραγματικά κινεί τα νήματα. Όταν ο Οδυσσέας φτάνει στο δώμα τους, βρίσκει τη βασίλισσα Αρήτη απασχολημένη να γνέθει πορφυρό μαλλί. Αυτή η εικόνα μιας βασίλισσας εξίσου ισχυρής με τον σύζυγό της, αν όχι ισχυρότερης, που καταγίνεται με την τέχνη της ανάμεσα στις άλλες της ευθύνες, κόλλησε στο μυαλό μου. Από αυτήν εμπνεύσθηκα άμεσα μία σκηνή στο δικό μου μυθιστόρημα, εκείνη της βασίλισσας Λήδας απασχολημένης στο δώμα της.

Η μητέρα της συνέχισε να γνέθει, με χείλη σιωπηλά, περνώντας το πλούσιο πορφυρό μαλλί από τη ρόκα στο αδράχτι, πνίγοντάς το κάτω από τα μακριά, ωχρά δάχτυλά της. Η Ελένη θυμήθηκε το άγγιγμα αυτών των δαχτύλων στο δέρμα της. Πόσο την γαλήνευε η δροσιά τους, πόσο τραχιά τα ένιωθε από τα χρόνια που δούλευαν το μαλλί. Τα χέρια μιας γυναίκας ποτέ δεν έμεναν ακίνητα. Ακόμη και μια βασίλισσα πρέπει να γνέσει, να πλέξει και να ράψει.

Βρήκα επίσης έμπνευση στην Ιλιάδα του Ομήρου, ιδίως στο Βιβλίο 3, καθώς αυτό είναι το μόνο σημείο όπου συμμετέχει πραγματικά η περίφημη Ελένη της Τροίας ως χαρακτήρας. Καθώς ο Πάρις και ο Μενέλαος ετοιμάζονται να μονομαχήσουν, βρίσκουμε την Ελένη στο δωμάτιό της να υφαίνει μια μεγάλη ταπετσαρία των μαχών μεταξύ Τρώων και Ελλήνων, που «υποφέρουν για χάρη της». Όταν η στην Ελένη δίνεται τόσο λίγο ο λόγος στα ομηρικά έπη, δηλαδή σε εξιστορήσεις του πολέμου που υποτίθεται ότι αυτή προκάλεσε, εμφανίζεται επώδυνο να την βλέπουμε εδώ να δημιουργεί τη δική της αφήγηση για τον πόλεμο, υφασμένη σε μαλλί. Τι θα έλεγε άραγε, αν της είχε δοθεί η ευκαιρία να μιλήσει; Ποια εκδοχή της ιστορίας θα εξέφραζε; Αυτή την ερώτηση ήθελα να απαντήσω.

Γράφοντας λοιπόν τις Κόρες της Σπάρτης, στόχος μου δεν ήταν μόνο να ρίξω νέο ​​φως σε μια αρχαία ιστορία, αλλά να κάνω τους θηλυκούς της χαρακτήρες να ζουν και να αναπνέουν, ως ιστορικές γυναίκες με μυθική κληρονομιά. Ήθελα να δώσω φωνή στις άφωνες –όχι μόνο στην Ελένη και την Κλυταιμνήστρα, που υπάρχουν εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια μέσα στα πλαίσια που έφτιαξαν οι άνδρες συγγραφείς, καλλιτέχνες και μεταφραστές, αλλά και στις αρχαίες γυναίκες που έζησαν ξεχασμένες ζωές. Όπως τα όμορφα υφάσματα που δημιούργησαν, οι εμπειρίες τους έχουν χαθεί για μας. Ελπίζω οι Κόρες της Σπάρτης να μεταφέρουν τη σιωπηλή τους ιστορία στις σελίδες τους.

Πρώτη δημοσίευση: Telling the True Stories of Ancient Greece Through Fiction. Μετάφραση: Α.Γ.

του Μισέλ Σερρ

Όποιος αφήνεται στη θύμηση γερνά, πέφτει άρρωστος και πεθαίνει, ανήμπορος: τι μπορεί να κάνει απέναντι στο παρελθόν του; Ας επινοήσει ένα σχέδιο για το μέλλον, ας ξαναβρεί υγεία, δύναμη, νιάτα και χαρά, ας σηκωθεί κι ας τρέξει όπως ο χρόνος. Οι συλλογικότητες, σε αυτό το σημείο, δεν διαφέρουν από τα άτομα. Μια κοινωνία χωρίς σχέδια χτίζει μουσεία, μηρυκάζει τα σφάλματα και τις ήττες της, ξεσχίζει τα σωθικά της, φθίνει … τι θα απογίνει;

Μαθαίνουμε στο Λύκειο να τιμούμε την Ανδρομάχη, ευσεβή και πιστή χήρα, αγαπητική μητέρα, αφοσιωμένη ολάκερη στη θύμηση του νεκρού συζύγου της, που την εικόνα του την ξαναβρίσκει στο γιο της Αστυάνακτα, όμηρο όπως κι εκείνη  των νικητών εχθρών. Η σταθερότητά της εκρήγνυται σε μια παραισθητική αφήγηση όπου λάμπουν η πτώση της Τροίας και τα φονικά εκείνης της νύχτας: η νύχτα εκείνη, λέει, ας παραμείνει αιώνια. Πρέπει να ξεχάσω; επαναλαμβάνει. Όχι, ζω στην αθανασία της μνήμης και άρα αρνούμαι την πορεία της ιστορίας: δεν θα ζω πλέον, δεν θα αγαπώ πλέον, θα ακούω τη φωνή του συζύγου μου πάνω απ’ τον τάφο του, σε εκείνον θα απευθύνομαι όταν μιλάω στους άλλους … τελικά θα αυτοκτονήσω, ήδη μετά τον δεύτερο γάμο μου … οι νεκροί απαιτούν μόνο το θάνατο.

Τραγωδία της θύμησης, της οποίας ο Ρασίν προσδιορίζει τους ήρωες με την ιδιότητα του γιου ή της κόρης: της Ελένης, του Αγαμέμνονα ή του Αχιλλέα, η Ανδρομάχη εξιστορεί τη δυστυχία της δεύτερης γενιάς. Τι πιο τρομακτικό, για ένα παιδί, από το να ακούει τη μητέρα του να του λέει: όταν σε παίρνω στα χέρια μου, Αστυάναξ, αγκαλιάζω τον Έκτορα, τον νεκρό πατέρα σου; Τι πιο τρομακτικό από το να το αναγκάζει να φέρει στο σώμα του έναν ενήλικα υπό μορφή πτώματος; Στις κόρες και στους γιους του περασμένου πολέμου, η μητέρα-χήρα μαθαίνει μόνο να κλαίνε ή να πεθαίνουν ακόμα από τον πόλεμο, όπως πέθαναν οι γονείς τους· όχι από την αιχμή των όπλων, αλλά από την θανάσιμη ασθένεια της θύμησης.

Ποιο είναι το σχέδιο της Ανδρομάχης; Στο τέλος του έργου, κατορθώνει τον άθλο να παντρευτεί τον εχθρό της και να γίνει χήρα του, ξανά, για να βασιλεύσει, κυρίαρχη, επί των νεκρών και της τρέλας που την περιβάλλει, χήρα με δύο κεφάλια, διπλή βασίλισσα, των Ελλήνων και των Τρώων, μαύρη υπεύθυνη για τα φονικά. Με μια ακινησία αράχνης, την οποία αποκαλούμε, τυφλοί, επιμονή. Τη χρονική της ασθένεια, αδιάφορη για κάθε αλλαγή, την κάνουμε αρετή –την πιστότητα- αλλά επίσης και γνώση –την ιστορία. Ωστόσο, πρέπει να υπολογίσουμε το κόστος της, που είναι θανάσιμο: γύρω από την Ανδρομάχη, και εξαιτίας της, πληθαίνουν διαρκώς οι φόνοι, τραγικοί, οι απελπισίες και η παραφροσύνη. Εκείνη μόνη θα επιζήσει και θα βασιλεύσει: μαύρη χήρα, κακοποιητική γεννήτρα, κεκορεσμένη από ένστικτο θανάτου, επαναληπτική αράχνη στο κέντρο του ιστού, καταβροχθίζει με γεροντικά δόντια αυτά τα νέα, όμορφα και δυνατά πρόσωπα που δεν ζητούσαν άλλο απ’ το να ζήσουν, να αγαπήσουν, να ελπίσουν στο μέλλον.

Ας υποθέσουμε ότι, αντίθετα, αφήνει τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους, συγκατατίθεται να ξεχάσει λίγο, όπως αναγγέλλει ο εραστής της –«αλλά τέλος πάντων συγκατατίθεμαι να ξεχάσω το παρελθόν», λέει ο Πύρρος-, δέχεται να ζήσει, ακολουθεί την πορεία του ζωντανού παρόντος, μαγεύεται από καινούριες αγάπες, επινοεί σχέδια … τότε, η ζωή παίρνει τη θέση της απελπισίας και το δράμα εξαφανίζεται. Οι αρχαίοι το είχαν δει σωστά: η Μνημοσύνη, η μητέρα Μνήμη γεννά τις Μούσες, και μεταξύ αυτών μία, τρομερή, την Τραγωδία.

Ποιος λέει όχι; Χωρίς ιστορία, ξαναγινόμαστε ζώα. Επιβάλλεται λοιπόν μία υποχρέωση θύμησης, δεσμός που μας κρατά στη γλώσσα και, πιθανότατα, στη συνείδηση· αλλά επιβάλλεται επίσης ένα καθήκον σχεδίου. Δυσκολότερο απ’ το πρώτο, το δεύτερο απαιτεί φαντασία, διάκριση, αίσθηση του παρόντος, προνοητικότητα, θέληση επιβίωσης για να ακολουθήσεις την πορεία που αποφάσισες, ενθουσιασμό, θάρρος … αρετές υπερβατικές σε σχέση με την επανάληψη, που, αυτή, γέρνει προς το ένστικτο του θανάτου.

Η ιστορία και η παράδοση μας στηρίζουν, ασφαλώς, αλλά βρίσκουν το νόημά τους μόνο από το πώς τις ξαναδιαβάζει ένα επιθυμητό μέλλον. Οδηγούμαστε στο χαμό όχι τόσο από τους εχθρούς ή τα εμπόδια, όσο από έλλειψη απογόνων ή παραγωγής, στο κρεβάτι της άπειρης λεπτομέρειας της ακίνητης αναμνημόνευσης. Χωρίς στέρεο σχεδιασμό, το παρελθόν πέφτει στο θάνατο και τη λήθη· μια συλλογικότητα χωρίς αποφασιστικότητα δεν ξέρει πια να γράψει την ιστορία της· χωρίς επινόηση και χωρίς σύγχρονα ζωντανά έργα, μια κουλτούρα βρίσκεται σε θανάσιμη αγωνία. Η μνήμη σκάβει τον τάφο μας και, σε αυτό το κλειστό θεμέλιο, το σχέδιο οικοδομεί την κατοικία μας.

Το παραπάνω κείμενο είναι το ομότιτλο απόσπασμα από το βιβλίο Michel Serres, Andromaque, veuve noire, L’Herne, Παρίσι 2011 (σ. 37-41). Μετάφραση: Α.Γ.

της Βικτουάρ Τυαγιόν

«Ο φεμινισμός είναι μια συλλογική περιπέτεια, για τις γυναίκες, για τους άντρες, για τους λοιπούς. Μια επανάσταση που έχει αρχίσει. Μια κοσμοθεώρηση, μια επιλογή. Το ζητούμενο δεν είναι να αντιπαραθέσουμε τα μικρά πλεονεκτήματα των γυναικών στα μικρά κεκτημένα των ανδρών, αλλά να τα τινάξουμε όλα στον αέρα».

Virginie Despentes, King Kong Théorie

Το βιβλίο αυτό δεν είναι ένα εγχειρίδιο για να μάθει κανείς πώς να γίνει πραγματικός άντρας. Ούτε είναι μια προκήρυξη ενάντια σε κάποια αφηρημένη οντότητα που θα ονομαζόταν «οι άντρες», που να τους βάζει όλους στο ίδιο τσουβάλι. Και δεν είναι μία προσωπική άποψη για την αρρενωπότητα την οποία θα είχα αντλήσει από λιγότερο ή περισσότερο εμπνευσμένες παρατηρήσεις του κοντινού μου περιβάλλοντος. Είναι μία απόπειρα σύνθεσης εκατοντάδων εργασιών –άρθρων, διδακτορικών, δοκιμίων, ντοκυμανταίρ- που αφορούν την αρρενωπότητα, τους άνδρες και τον ανδρισμό, που είχα την ευκαιρία να διαβάσω στο πλαίσιο της δουλειάς μου.

Είμαι δημοσιογράφος. Εδώ και δύο χρόνια, σε μια εκπομπή που μεταδίδεται σε podcast, Les couilles sur la table, συζητώ για καμιά σαρανταριά λεπτά με ειδικούς/-ές σε κάποιο ζήτημα σχετικό με την αρρενωπότητα. Είναι πανεπιστημιακοιές[1], καλλιτέχν-ιδ-ες, ερευνήτριες. Τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, έχουν μεταδοθεί σαράντα επεισόδια.

Είμαι φεμινίστρια, πάει να πει: πιστεύω σε αυτή την επαναστατική ιδέα ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι. Θέλω, και Συνέχεια →

της Ρέιτσελ Πόουζερ

Στον κόσμο των κλασικών φιλόλογων, η αντιπαράθεση μεταξύ του Νταν-Ελ Παδίγια Περάλτα και της Μέρι Φράνσις Ουίλιαμς έγινε γνωστή απλώς ως «το επεισόδιο». Η αναμέτρηση έλαβε χώρα σε ένα συνέδριο της Εταιρείας Κλασικών Σπουδών τον Ιανουάριο του 2019 –το είδος της ακαδημαϊκής συγκέντρωσης στην οποία συνήθως δεν συμβαίνει τίποτα που θα μπορούσε να φανεί επίμαχο ή έστω απλώς ενδιαφέρον σε όσους δεν ανήκουν στον κλάδο. Αλλά εκείνη τη χρονιά, το συνέδριο περιελάμβανε ένα πάνελ για «Το μέλλον των κλασικών», το οποίο -και οι συμμετέχοντες το αναγνωρίζουν ομόφωνα- πόρρω απείχε από το να είναι ασφαλές. Εκτός από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ανθρωπιστικές σπουδές ως σύνολο (τάξεις και μαθήματα υπό εξαφάνιση λόγω αποεπένδυσης, φθίνουσα αίγλη, και φοιτητικό χρέος), οι κλασικές σπουδές βίωσαν επιπλέον και μια κρίση ταυτότητας. Για καιρό σεβαστές ως το θεμέλιο του «Δυτικού πολιτισμού», τώρα ο κλάδος προσπαθούσε να ξεφορτωθεί την φήμη ότι πρόκειται για ένα ελίτ θέμα που το δίδασκαν και το μελετούσαν σχεδόν αποκλειστικά λευκοί άνδρες, φήμη που ο ίδιος ο χώρος είχε επιβάλλει στον εαυτό του. Πρόσφατα, αυτή η προσπάθεια έγινε επιτακτικής σημασίας: η κλασσική αρχαιότητα είχε εγκολπωθεί από την ακροδεξιά, τα μέλη της οποίας θεωρούν τους αρχαίους Έλληνες και τους Ρωμαίους ως τους δημιουργούς της λεγόμενης λευκής κουλτούρας. Διαδηλωτές στην Charlottesville της Βιρτζίνια, κρατούσαν σημαίες με σύμβολο του ρωμαϊκού κράτους, ονλάιν αντιδραστικοί υιοθετούν ψευδώνυμα από την κλασική αρχαιότητα, και το Στόρμφροντ, ένα σάιτ υπέρ της «λευκής υπεροχής» ανέβασε φωτογραφία του Παρθενώνα με ταγκλάιν «Κάθε μήνας είναι μήνας λευκής ιστορίας». [i]

Ο Παδίγια, ένας εξέχων ιστορικός (με αντικείμενο την κλασική Ρώμη) που διδάσκει στο Πρίνστον και γεννήθηκε στη Δομινικανή Δημοκρατία, ήταν ένας από τους ομιλητές του πάνελ την ημέρα του «επεισοδίου». Εδώ και αρκετά χρόνια, ο Παδίγια μιλά ανοιχτά για τις βλάβες που προκάλεσαν όσοι ασχολούνται με τους κλασικούς εδώ και δύο χιλιετίες από την αρχαιότητα: τις αρχαιοελληνορωμαϊκές δικαιολογήσεις της δουλείας, της φυλετικής επιστήμης, της αποικιοκρατίας, του ναζισμού και άλλων φασισμών του 20ου αιώνα. Οι κλασικές σπουδές ήταν ένας γνωστικός κλάδος γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε το σύγχρονο δυτικό πανεπιστήμιο, και ο Παδίγια πιστεύει ότι ο κλάδος αυτός έχει σπείρει ρατσισμό στο σύνολο της ανώτερης εκπαίδευσης. Το Συνέχεια →