του Άκη Γαβριηλίδη

Με τον Μανόλη Αναγνωστάκη και διάφορα αποικιοκρατικά και σεξιστικά μαργαριτάρια που έχει γράψει κατά καιρούς έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν. Φέτος, που είναι και κάποια επέτειος σχετική, συνεχίζουν να παρελαύνουν μπροστά απ’ τα μάτια μας στίχοι του, και μαζί μ’ αυτούς περισσότερα μαργαριτάρια.

Λέει ένα ποίημα:

Δε χάσαμε μόνο τον τιποτένιο μισθό μας

Μέσα στη μέθη του παιχνιδιού σάς δώσαμε και τις γυναίκες μας

Τα πιο ακριβά ενθύμια που μέσα στην κάσα κρύβαμε

Στο τέλος το ίδιο το σπίτι μας με όλα τα υπάρχοντα.

(Μ.Α., «Στ’ αστεία παίζαμε». Η έμφαση δική μου).

Μου κάνει εντύπωση που, τόσα χρόνια, χιλιάδες και χιλιάδες άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, ιδίως οι επίσημοι και ανεπίσημοι κριτικοί/-ές της ανανεωτικής αριστεράς, (μεταξύ των οποίων η σύζυγος και η αδελφή του ποιητή), διάβασαν, παρέθεσαν και συνεχίζουν να παραθέτουν με συγκίνηση αυτούς τους στίχους, χωρίς κανείς/καμία, καθόσον γνωρίζω, να ενοχληθεί από το γεγονός ότι οι μη προσδιοριζόμενοι εξαπατημένοι χαρτοπαίκτες που περιγράφονται σε αυτούς μιλάνε για τις γυναίκες «τους» ως ένα ακόμα περιουσιακό στοιχείο χωρίς δική του βούληση και αυτενέργεια, που ο «άνθρωπος» (δηλαδή, άνευ άλλου προσδιορισμού, φυσικά ο άνδρας) μπορεί να διαθέτει κατά την κρίση του σε άλλα κτητικά άτομα προς κάλυψη των οφειλών του. Και μάλιστα όχι το σημαντικότερο ή το πολυτιμότερο περιουσιακό στοιχείο, εφόσον στην κλιμάκωση και στην χρονική σειρά εκποίησης είναι μόλις το τέταρτο: ξεπερνά σε σημασία μόνο τον μισθό, (για τον οποίο ρητά αναφέρεται ότι είναι ««τιποτένιος»), ενώ σαφώς υστερεί σε σημασία σε σχέση με τα ακριβά ενθύμια, το σπίτι και τα υπάρχοντα των ενδιαφερομένων. Οι οποίοι συνειδητοποίησαν το σφάλμα τους μόνο «στο τέλος», μετά την εκποίηση του σπιτιού. Οι γυναίκες άλλαξαν χέρια χωρίς αυτό να κάνει σε κανέναν εντύπωση: οι οφειλέτες τις έδωσαν και οι νικητές της παρτίδας τις πήραν χωρίς πρόβλημα, και χωρίς να αναφέρεται πουθενά εάν οι ίδιες ερωτήθηκαν τι γνώμη είχαν για αυτή την αλλαγή ιδιοκτήτη.

Η φαντασίωση της χρήσης των γυναικών ως ανταλλάξιμων αντικειμένων εμφανίζεται και σε τουλάχιστον ένα ακόμα ποίημα του Αναγνωστάκη, με τίτλο «Το ναυάγιο». Εκεί, μιλά ένας αυτή τη φορά άνδρας, στον ενικό, αλλά απευθυνόμενος επίσης σε άλλους άνδρες, και αφού τους διαβεβαιώνει ότι θα μείνει μαζί τους μετά το ναυάγιο, σκιαγραφεί ένα μελλοντικό σενάριο επιβίωσης της ομάδας τους σε «ένα νησί ερημικό όπως στα βιβλία». Μέρος της στρατηγικής του για την επιβίωση αποτελεί και η πρόβλεψη ότι

Θ’ αλλάξουμε τις γυναίκες μας και θα κάνουμε πολλά παιδιά.

Οι «γυναίκες» αυτές δεν αναφέρονται πουθενά στο υπόλοιπο ποίημα· δεν συγκαταλέγονται και αυτές μεταξύ των ναυαγών, απλώς είναι παρούσες ως παρακολουθήματα των δρώντων υποκειμένων που είναι μόνο άνδρες, και ως υποψήφιες μηχανές παραγωγής (πολλών) παιδιών.

Τα ποιήματα φυσικά δεν εκθέτουν «την πραγματικότητα», αλλά δύο υποθετικές, μυθοπλαστικές καταστάσεις. Και μάλιστα το πρώτο εις την δευτέραν: αναπαράγει τον λόγο κάποιων επινοημένων, μη υπαρκτών υποκειμένων, ο οποίος ζητά –αν και μάταια- να ακυρώσει αναδρομικά την πραγματικότητα κάποιων συμβάντων που προηγήθηκαν. Ωστόσο, οι φαντασιώσεις και οι ιεραρχήσεις οι οποίες βρίσκονται επί το έργον κατά την παραγωγή αυτής της μυθοπλασίας είναι απολύτως υπαρκτές και πραγματικές. Και δεν θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα χειραφετητικές ή εξισωτικές.