του Νικόλα Παφίτη

ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ, Ελλάδα (AP) – Μια ιέρεια προσεύχεται σε έναν νεκρό θεό του ήλιου μπροστά από έναν πεσμένο ελληνικό ναό. Αν ο ουρανός είναι καθαρός [σ.τ.μ.: τελικά δεν ήταν], ξεπηδά μια φλόγα που θα καίει στο Παρίσι καθ’ όλη τη διάρκεια του κορυφαίου αθλητικού γεγονότος στον κόσμο. Μετά, διάφοροι βγάζουν λόγους.

Την Τρίτη, η φλόγα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του φετινού καλοκαιριού στο Παρίσι θα ανάψει στη γενέτειρα των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων στη νότια Ελλάδα σε μια σχολαστικά χορογραφημένη τελετή.

Στη συνέχεια θα μεταφερθεί μέσα απ’ την Ελλάδα για πάνω από 5.000 χιλιόμετρα (3.100 μίλια) πριν παραδοθεί στους Γάλλους διοργανωτές στο χώρο της Αθήνας που χρησιμοποιήθηκε για τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896.

Ας ρίξουμε μια μια ματιά στις λειτουργίες και το νόημα της καθιερωμένης περίτεχνης τελετής.

Δεν θα μπορούσαν οι Γάλλοι να την ανάψουν στο Παρίσι;

Θα μπορούσαν τα βραβεία Όσκαρ να ανακοινωθούν σε τηλεδιάσκεψη;

Το λαμπρό θέαμα στην Ολυμπία αποτελεί ουσιαστικό μέρος κάθε Ολυμπιάδας εδώ και σχεδόν 90 χρόνια από τους Αγώνες του Βερολίνου. Υποτίθεται ότι εγκαθιδρύει έναν άρρηκτο δεσμό ανάμεσα στη σύγχρονη διοργάνωση και στο αρχαιοελληνικό πρωτότυπο στο οποίο αρχικά βασίστηκε.

Αφού μεταφερθεί με κάθε δυνατό μέσο στη διοργανώτρια πόλη –κατά καιρούς έχει διακτινιστεί μέσω δορυφόρου, ανεβεί στο Έβερεστ και ρυμουλκηθεί υποβρυχίως- η φλόγα ανάβει σε μία χύτρα που καίει στο Ολυμπιακό στάδιο της διοργανώτριας χώρας μέχρι το τέλος των αγώνων. Στη συνέχεια χρησιμοποιείται για τους Παραολυμπιακούς Αγώνες.

Πώς λοιπόν την ανάβουν;

Μια ηθοποιός που υποδύεται την αρχαία Ελληνίδα ιέρεια κρατά έναν ασημένιο πυρσό που περιέχει εξαιρετικά εύφλεκτα υλικά πάνω από ένα κοίλο κάτοπτρο. Οι ακτίνες του ήλιου ανακλούνται σε κάθε ίντσα του στιλβωμένου μεταλλικού ημισφαιρίου και συγκεντρώνονται σε ένα σημείο, όπου η υψηλή θερμοκρασία οδηγεί τον πυρσό σε ανάφλεξη.

Τέλος, η φλόγα χρησιμοποιείται για να ανάψει τη δάδα του πρώτου δρομέα – φέτος σε χρώμα σαμπάνιας, προς τιμήν της Γαλλίας- και μια μακρά σκυταλοδρομία διαμέσου της Ελλάδας οδηγεί στην παράδοση στο Παναθηναϊκό στάδιο της Αθήνας στις 26 Απριλίου.

 

Είναι ανάγκη να γίνεται τόσο περίπλοκα;

Οι φλόγες και τα σανδάλια συνθέτουν ένα εντυπωσιακό θέαμα, και ενώ η εν πολλοίς θεατρική προσευχή της ιέρειας προς τον Απόλλωνα μπορεί να μην εισακουστεί, το παραβολικό κάτοπτρο λειτουργεί.

Η ιδέα ήταν αποτέλεσμα ελληνογερμανικής συνεργασίας ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936 στη ναζιστική Γερμανία, οι οποίοι ήταν γεμάτοι φανφάρα –και σβάστικες. Βασίστηκε σε έναν μηχανισμό που αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς σε μη ολυμπιακό πλαίσιο και εξυπηρετούσε την επιθυμία να συνδεθούν οι αγώνες της αρχαιότητας με τη σύγχρονη αναβίωση.

Οι καινοτομίες του 1936 περιλάμβαναν μια λαμπαδηδρομία μέχρι το Βερολίνο και έκτοτε ακολουθούνται, με κάποιες τροποποιήσεις,. Μια αρχική ιδέα η φλόγα να μεταφέρεται μέσα σε κούφια στελέχη φυτών –αναφορά στον αρχαιοελληνικό μύθο του Προμηθέα που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς- απορρίφθηκε ως πρακτικά ανέφικτη.

Γινόταν αυτό και στους αρχαίους αγώνες;

Όχι. Αλλά ούτε και οι σύγχρονοι αθλητές αγωνίζονται γυμνοί, ούτε, όταν νικούν, κερδίζουν στεφάνια ελιάς και το δικαίωμα σε ένα μαρμάρινο άγαλμα που να φέρει το όνομά τους (για τους τρεις φορές νικητές, που να τους μοιάζει πραγματικά).

Επίσης, δεν διακόπτονται οι πολεμικές συγκρούσεις κατά τη διάρκεια των σύγχρονων αγώνων, οι γυναίκες όχι μόνο παρευρίσκονται αλλά και αγωνίζονται, και οι πλούσιοι χορηγοί –ή οι αρχηγοί κρατών- δεν δρέπουν τις δάφνες για τις νίκες του άρματος της ομάδας τους.

Κατά την αρχαία ελληνική παράδοση, οι αγώνες της αρχαιότητας, που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν του Δία, ξεκίνησαν το 776 π.Χ. Ήταν η σημαντικότερη από τις μεγάλες ελληνικές αθλητικές γιορτές· τα αγωνίσματα περιλάμβαναν τρέξιμο, πάλη και ιπποδρομίες. Μπορούσαν να τους παρακολουθήσουν μέχρι και 40.000 θεατές.

Όπως στις περισσότερες προβιομηχανικές κοινωνίες, η ζωή στην αρχαία Ελλάδα ήταν βαθιά σωματική και ένα καλά γυμνασμένο σώμα θεωρούνταν σήμα κατατεθέν ενός τζέντλμαν.

Οι αγώνες συνεχίστηκαν, με σκαμπανεβάσματα, μέχρι που οι νέες χριστιανικές αρχές στην Ελλάδα τους απαγόρευσαν ως μέρος του επαίσχυντου ειδωλολατρικού παρελθόντος, το 393 μ.Χ.

 

Θα μπορούσε κάτι να χαλάσει την παράσταση;

Βροχή. Βαριά συννεφιά. Τότε το κάτοπτρο δεν θα λειτουργούσε. Αλλά οι διοργανωτές της τελετής στην Ολυμπία κάνουν αρκετές πρόβες τις ημέρες που προηγούνται της επίσημης φωταγώγησης, και έχουν έτοιμη μια εφεδρική φλόγα σε περίπτωση που η μεγάλη μέρα αποδειχθεί ανήλιαγη.

Ο κίνδυνος διαμαρτυριών είναι ένας χειρότερος πονοκέφαλος. Δύο φορές αυτόν τον αιώνα –κατά τη διάρκεια των τελετών αφής για τους θερινούς και χειμερινούς αγώνες του Πεκίνου- ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα διέκοψαν την τελετή μέσα στον περιφραγμένο και αυστηρά φυλασσόμενο αρχαιολογικό χώρο. Ακόμη και μετά την αμηχανία που προκάλεσε το πρώτο περιστατικό το 2008, η ελληνική αστυνομία δεν μπόρεσε να προβλέψει και να αποτρέψει το δεύτερο, 14 χρόνια αργότερα.

Η φλόγα, με την ευρεία τηλεοπτική της κάλυψη –όσο κι αν η επίσημη μετάδοση αποφεύγει να δείξει οποιαδήποτε μορφή διαμαρτυρίας- αποτελεί μαγνήτη για ακτιβιστές που θέλουν να τραβήξουν τα πρωτοσέλιδα. Και μολονότι η αρχαία Ολυμπία μπορεί, θεωρητικά τουλάχιστον, να φυλαχθεί αποτελεσματικά, η διαδρομή της λαμπαδηδρομίας στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλη για να είναι ασφαλής από διαμαρτυρίες.

Τα επεισόδια του 2008 στην Ολυμπία και στο εξωτερικό οδήγησαν στην κατάργηση της λαμπαδηδρομίας εκτός της Ελλάδας και της διοργανώτριας χώρας.

Στην πορεία της φλόγας, ενώ οι δάδες είναι σχεδιασμένες να παραμένουν αναμμένες, στο παρελθόν έχουν υπάρξει εμπλοκές. Κατά τη διάρκεια της σκυταλοδρομίας για τους Αγώνες του Σότσι το 2014, ο άνεμος έσβησε τη δάδα, η οποία ξανάναψε στα μουλωχτά με αναπτήρα. Το ίδιο μπάλωμα χρησιμοποιήθηκε στο Μόντρεαλ το 1976, όταν η βροχή έσβησε την Ολυμπιακή χύτρα.

Πρώτη δημοσίευση: apnews, 16-4-24