του Άκη Γαβριηλίδη

Απάντηση: προφανώς όχι, ο Λάνθιμος δεν «αντέγραψε» τον Λανγκ. Φαίνεται όμως ότι περί αυτού είναι ακράδαντα πεπεισμένοι αρκετές χιλιάδες άνθρωποι, αν κρίνουμε από την μεγάλη διάδοση που γνωρίζει τελευταία στον ελληνόφωνο κυβερνοχώρο μια ανάρτηση που υποστηρίζει ακριβώς αυτό. Και είναι πραγματικά συγκινητικό να πληροφορείσαι έτσι ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν ακούσει τίποτε για την διακειμενικότητα στις αναπαραστατικές τέχνες.

Η ανάρτηση συγκεκριμένα συνίσταται σε ένα βιντεάκι διάρκειας 26 συνολικά δευτερολέπτων, από το οποίο υποτίθεται προκύπτει ότι το Poor Things αποτελεί «αντιγραφή πλάνο προς πλάνο» της ταινίας Metropolis του Φριτς Λανγκ. Πρόκειται για ένα οριζόντιο σπλιτ-σκρην το οποίο περιλαμβάνει δεκατρία ζεύγη πλάνων· σε κάθε ζεύγος, πάνω εμφανίζεται ένα πλάνο από την παλαιότερη ταινία, ενώ κάτω ένα άλλο από τη νεότερη το οποίο υποτίθεται αυταπόδεικτα ότι αντιγράφει το πρώτο.

Όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ποιος έκανε πρώτος το βίντεο. Μάλλον όμως αυτό συνέβη εκτός Ελλάδος. Φαίνεται άλλωστε ότι το σπορ είναι διαδεδομένο· ψάχνοντας λίγο, βρίσκει κανείς ότι μια τελείως ανάλογη αντιπαραβολή πλάνων, συνοδευόμενη από τον ίδιο υπαινιγμό περί αντιγραφής, είχε προ ετών παραχθεί και για το Blade Runner.

Εγώ πάντως το έχω δει μέσα από κοινοποιήσεις ελλήνων χρηστ(ρι)ών των ΜΚΔ εκ των οποίων μία έχει ως μόνο λεκτικό περιεχόμενο την προαναφερθείσα φράση –«αντιγραφή πλάνο προς πλάνο». Μία άλλη το συνοδεύει με την σαρκαστική φράση: «Σα δε ντρέπεται ο Φριτζ Λανγκ να κατακλεβει τον Λάνθιμο». Και άλλες άλλα ανάλογα.

Η παρακολούθηση των πλάνων, που είναι διάρκειας κατά μέσο όρο δύο δευτερολέπτων το καθένα, δεν πείθει ότι υπάρχει, όχι αντιγραφή, αλλά ούτε καν ομοιότητα μεταξύ αυτών.

Πράγματι, από αυτά τα 13 πλάνα:

– Το πρώτο ζεύγος αποτελούν δύο γκρο πλαν ενός γυναικείου χαρακτήρα που φέρει μία κάσκα με κάποια καλώδια γύρω από το κεφάλι του.
Εικόνα απολύτως κοινή και συνηθισμένη για ταινίες επιστημονικής φαντασίας.
Οι δύο ηθοποιοί δεν παρουσιάζουν κάποια φυσιογνωμική ομοιότητα, ούτε η κόμμωση και το μακιγιάζ τους.

– Το δεύτερο περιέχει δύο γκρο πλαν ενός ανδρικού χαρακτήρα το καθένα.

Ο πάνω άντρας μιλάει μετωπικά και με έμφαση προς την κάμερα, ο κάτω απλώς κοιτάζει προς τα αριστερά ήρεμος και σιωπηλός. Ούτε η φυσιογνωμία, ούτε η έκφραση των δύο ηθοποιών έχουν κάποια ομοιότητα.
Γκρο πλαν ανδρικών χαρακτήρων προφανώς υπάρχουν αμέτρητα στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.

– Στο τρίτο ζεύγος βλέπουμε πλάνα φανταστικών φουτουριστικών κτιρίων. Στο πλάνο του Λανγκ, όλες οι γραμμές είναι ευθύγραμμες –οριζόντιες και κατακόρυφες- και δεν εμφανίζεται καθόλου ο ουρανός. Στου Λάνθιμου υπάρχει μία καμπύλη –ένας θόλος- και στο πάνω μέρος φαίνεται γαλανός ουρανός, φως του ήλιου και σύννεφα. Η γωνία λήψης της κάμερας είναι διαφορετική: στον Λανγκ μετωπική, στον Λάνθιμο από κάτω προς τα πάνω. Μέσα στο κάθε πλάνο κινούνται κάποια οχήματα. Στο πάνω πρόκειται για οχήματα τύπου εναέριου σιδηροδρόμου, ή πάντως μέσου σταθερής τροχιάς. Στο κάτω είναι αεριωθούμενα, χωρίς ράγες.

– Τέταρτο ζεύγος: Ολόσωμα μετωπικά πλάνα μίας γυναίκας που χορεύει.

Κοινότατο θέμα.

Στη «Μητρόπολη» η χορεύτρια είναι η μόνη που εμφανίζεται στο πλάνο, κρατά τα πόδια της σταθερά στο έδαφος και κινεί τη λεκάνη της οριζόντια. Στο ΡΤ η χορεύτρια μετακινείται στο χώρο, κατευθυνόμενη προς τον θεατή, πίσω της δε βλέπουμε και άλλα ζευγάρια που επίσης χορεύουν.

– 5ο: Και άλλα φουτουριστικά κτίρια. Όπως παραπάνω.

– 6ο: Γκρο πλαν μιας γυναίκας που κλείνει το αριστερό της μάτι.

– 7ο: Δύο άντρες παλεύουν. Πρωτάκουστο, πράγματι.

Στο πάνω πλάνο γρονθοκοπούνται· στο κάτω είναι σαν αγκαλιασμένοι, τα χέρια τους δεν διακρίνονται.

– 8ο: Ένας άντρας ανοίγει μία πόρτα και κάνει ένα βήμα για να μπει σε ένα δωμάτιο. Στην Μ κινείται προς τα αριστερά του πλάνου, στο ΡΤ προς τα δεξιά.

– 9ο: Ένας άντρας και μία γυναίκα βρίσκονται μέσα σε ένα όχημα, καθισμένοι στο πίσω κάθισμα. Πάνω, το καδράρισμα είναι μετωπικό, σε ευθεία γραμμή προς τα πρόσωπα των ηθοποιών. Κάτω η κάμερα βρίσκεται πλαγίως, στα αριστερά του άνδρα, και χαμηλότερα, περίπου στο ύψος του καθίσματος· φιλμάρει με κάποια παραμόρφωση (μάλλον ευρυγώνιο). Ο άνδρας έχει γενειάδα, ενώ στη Μ είναι ξυρισμένος και φοράει γυαλιά.

– 10ο: Στο πάνω πλάνο, ένας άνδρας (μάλλον) βαδίζει πάνω σε μια στέγη μεταφέροντας το αναίσθητο σώμα μιας γυναίκας. Στο κάτω, μία γυναίκα μόνη της βαδίζει πάνω σε μια στέγη, έχοντας προφανώς τις αισθήσεις της.

– 11ο: Εμφανίζονται δύο μορφές, εκ των οποίων η μία μιλά στην άλλη. Στο πάνω πλάνο, ένας άνδρας στο δεξιό μέρος φαίνεται να μιλά σε ένα ρομπότ που βρίσκεται αριστερά. Στο κάτω έχουμε αριστερά έναν άνδρα που μιλά σε μία γυναίκα στα δεξιά.
-12ο: στο κάτω πλάνο εμφανίζονται τρεις χαρακτήρες μέσα σε μια εκκλησία. Πρόκειται για ένα ανδρόγυνο και έναν ιερέα, ο οποίος τελεί τον γάμο τους. Πίσω του υπάρχει ένας μεγάλος μαύρος σταυρός σχεδιασμένος σε άσπρο φόντο. Οι δύο σύζυγοι είναι προφίλ και ο ιερέας αντικρίζει την κάμερα.

Στο πάνω πλάνο εμφανίζονται πολλοί χαρακτήρες σε έναν απροσδιόριστο χώρο με την πλάτη γυρισμένη προς την κάμερα. Απέναντί τους υπάρχουν καμιά δεκαριά λευκοί τρισδιάστατοι σταυροί.

13^ο: Πάνω, τρεις άνδρες σε ολόσωμο πλάνο, τραβηγμένο από ένα σημείο ελαφρώς υψηλότερο από το ύψος του κεφαλιού τους, εκ των οποίων ο μεσαίος είναι ελαφρώς πιο μπροστά από τους άλλους δύο και γονατίζει φέρνοντας τα χέρια στο κεφάλι του. Κάτω, ένας μόνο άνδρας, σε μεσαίο πλάνο (από το στήθος και πάνω), ο οποίος υψώνει τα χέρια του προς τον ουρανό.

Υπενθυμίζω ότι το Metropolis διαρκεί πάνω από δυόμισι ώρες (ανάλογα και με ποια εκδοχή προβάλλεται κάθε φορά), ενώ και το Poor Things σχεδόν τόσο.

Ακόμη και αν παραβλέπαμε τις πολλές διαφορές που επισημάναμε παραπάνω και δεχόμασταν ότι τα πλάνα είναι ταυτόσημα, και τότε οι δύο ταινίες θα συνέπιπταν κατά περίπου 0,3%.

Εάν αυτό λογίζεται ως «αντιγραφή πλάνο προς πλάνο», τότε αναμένουμε από τους ρέκτες δημιουργούς του βίντεο να μας αποκαλύψουν σε επόμενα επεισόδια πώς ο Μανέ «αντέγραψε πλάνο προς πλάνο» τον Γκόγια και τον Τιτσιάνο, ο Βαν Γκογκ τον Γκωγκέν (ή το αντίστροφο) και ο Πικάσσο τον Βελάσκεθ και σχεδόν όλους τους μεγάλους ζωγράφους πριν απ’ αυτόν.