της Σόφι Λιούις

Είναι ένα θαύμα το ότι αφήνουμε έμβρυα να υπάρχουν μέσα μας. Σε αντίθεση με σχεδόν όλα τα άλλα ζώα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν λόγω της εγκυμοσύνης τους κάθε χρόνο, γελοιοποιώντας τους «στόχους της χιλιετίας» του ΟΗΕ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σχεδόν 1.000 άνθρωποι πεθαίνουν στη γέννα κάθε χρόνο και άλλοι 65.000 «σχεδόν πεθαίνουν». Η κατάσταση αυτή είναι κοινωνική, όχι απλώς «φυσική». Τα πράγματα είναι έτσι για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους: τα κάναμε έτσι.

Η εγκυμοσύνη αναμφίβολα έχει τις χαρές της· η γέννα είναι κάτι μοναδικό. Γι’ αυτό ακριβώς, ακόμη και αν άλλοι υποφέρουν βαθιά από την καταναγκαστική τους συμμετοχή στην εγκυμοσύνη, πολλά άτομα που αποκλείονται από την εμπειρία αυτή για οποιονδήποτε λόγο –είτε είναι σις, τρανς, ή μη-δυικά- αισθάνονται στερημένα. Αλλά έστω κι έτσι, και έστω με πλήρη αναγνώριση της υπέροχης αίσθησης που κάποιοι βιώνουν κατά την κύηση, είναι αξιοσημείωτο που δεν υπάρχει πιο συνεπής υποστήριξη για έρευνα που να συμβάλλει στην ανακούφιση του προβλήματος της εγκυμοσύνης.

Αυτό που με εντυπωσιάζει ιδιαίτερα στο ζήτημα αυτό είναι πόσο λίγο συζητείται το γεγονός ότι, βιοφυσικά μιλώντας, η κύηση είναι μια υπόθεση ανυπολόγιστα καταστροφική. Επιστήμονες ανακάλυψαν με πειράματα ότι τα ενεργά κύτταρα της εγκυμοσύνης «επελαύνουν» (αν δεν περιοριστούν με επιθετικό τρόπο) μέσα από όλους τους ιστούς τους οποίους αγγίζουν. Τα ευρήματά τους διατύπωνε με άλλο τρόπο η πρωταγωνίστρια του βιβλίου Οι μέρες της εγκατάλειψης της Έλενα Φερρράντε, όταν έλεγε:

Ήμουνα σαν μία μάζα τροφής που τα παιδιά μου μασούσαν χωρίς σταματημό· ένας πολτός φτιαγμένος από ζωντανό υλικό που διαρκώς αναμειγνυόταν και μαλάκωνε για να επιτρέψει σε δύο λαίμαργες ρουφήχτρες να τραφούν με το αίμα μου.

Τα γονίδια που είναι ενεργά στην εξέλιξη του εμβρύου συνδέονται και με τον καρκίνο.

(…)

Η εγκυμοσύνη ήταν ήδη εδώ και καιρό υπό τεχνολογικό έλεγχο, όταν επρόκειτο για εκείνους των οποίων οι ζωές πραγματικά «μετράνε». Σε συνθήκες καπιταλισμού και ιμπεριαλισμού, η ασφαλέστερη (ή, τουλάχιστον, η ιατρικά υποστηριζόμενη) κύηση ήταν πάντα προνόμιο των ανώτερων τάξεων. Και η υψηλού επιπέδου φροντίδα, που ιστορικά παρεχόταν στους πλουσίους όταν κυοφορούν τα δικά τους μικρά, τελευταία συμπληρώνεται από μια «τεχνολογία» η οποία απορροφά το 100% της ζημιάς από την οπτική γωνία του καταναλωτή: τον ανθρώπινο μόχθο[1] ενός «παρένθετου της κύησης». Η παρενθεσία, όπως αναφέρουν ακόμα τα ΜΜΕ, άρχισε να σημειώνει έκρηξη παγκοσμίως το 2011. Γύρω στο 2016, η βιομηχανία άρχισε να γνωρίζει μια σειρά από αναποδιές: η Ταϊλάνδη και το Νεπάλ απαγόρευσαν τελείως την παρενθεσία, ενώ άλλοι μείζονες κόμβοι (Ινδία, Καμπότζη και Μεξικό) νομοθέτησαν εναντίον κάθε ετεροφυλόφιλης συμφωνίας παρενθεσίας πλην των «αλτρουιστικών». Παρόλα αυτά, σε κάθε ήπειρο εξακολουθούν να υπάρχουν ιδιωτικές, κερδοσκοπικές «κλινικές υπογονιμότητας», οι οποίες στρατολογούν προς ενοικίαση παρένθετες μητέρες οι οποίες, έτσι λένε, θα κρατηθούν μακριά από οποιαδήποτε σχέση με τα μωρά τα οποία οι πελάτες θα πάρουν μαζί τους στο τέλος της διαδικασίας. Διότι, όπως οι πιο υποψιασμένοι σχολιαστές είχαν προβλέψει, οι απαγορεύσεις της παρενθεσίας δεν σταματούν αλλά αντιθέτως ευνοούν το εμπόριο βρεφών, κάνοντας τις εργάτριες κύησης πολύ πιο ευάλωτες απ’ ό,τι πριν.

Οι απαγορεύσεις της παρενθεσίας ξεριζώνουν, απομονώνουν και ποινικοποιούν τις εργάτριες κύησης, οδηγώντας τες να ζουν στην παρανομία και συχνά σε ξένες χώρες, όπου κινδυνεύουν να συλληφθούν μαζί με τα αφεντικά και τους μεσολαβητές τους, αποκομμένες από τα υποστηρικτικά τους δίκτυα. Τον Ιούλιο του 2018, οι αρχές της Πνομ Πενχ συνέλαβαν τριαντατρείς έγκυες Καμποτζιανές μαζί με τον Κινέζο εργοδότη τους και τους απήγγειλαν κατηγορίες για «διακίνηση ανθρώπων». Σε άλλο περιστατικό, ένας ειδικός υπογονιμότητας με έδρα το Μουμπάι άρχισε να στρατολογεί παρένθετες εργάτριες από την Κένυα αμέσως μετά την απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου της Ινδίας κατά της εμπορικής και της ομοφυλόφιλης παρενθεσίας. Μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης, εμφύτευε στις Κενυάτισσες έμβρυα που ανήκαν στους γκέι πελάτες του. Μετά από παρακολούθηση 24 εβδομάδων στην Ινδία, φόρτωναν τις έγκυες πλέον αντισυμβαλλόμενες σε μια πτήση για το Ναϊρόμπι. Τα μωρά γεννιόντουσαν σε εκ των προτέρων καθορισμένα νοσοκομεία στο Ναϊρόμπι, απ’ όπου μπορούσαν να τα παραλάβουν οι πελάτες. Ο γιατρός διατείνεται ότι δεν παραβίασε το ινδικό δίκαιο, διότι δεν ήρθε σε καμία συναλλαγή με γκέι πελάτες επί ινδικού εδάφους: το μόνο που έκανε ήταν να παράσχει «υπηρεσίες υγείας» σε Κενυάτισσες. Με άλλα λόγια, οι υπεύθυνοι των κλινικών περνάνε μέσα από τα παραθυράκια των νόμων μετακινώντας τις παρένθετες μητέρες πέρα από τα σύνορα, εκθέτοντάς τις έτσι σε μεγαλύτερους κινδύνους ενώ οι ίδιοι επεκτείνουν και διαφοροποιούν τις επιχειρηματικές συμπράξεις τους παγκοσμίως.

Η τάση προς εμπορική παρενθεσία δεν συνιστά κάποιο ποιοτικό μετασχηματισμό στον τρόπο βιολογικής αναπαραγωγής που αυτή τη στιγμή καταστρέφει τις ζωές τόσων ενηλίκων. Στην ουσία, η καπιταλιστική βιοτεχνολογία δεν κάνει απολύτως τίποτε για να λύσει το πρόβλημα της εγκυμοσύνης ως τέτοιο, διότι δεν είναι αυτός ο σκοπός της. Σκοπός της είναι να ανταποκριθεί στη ζήτηση για γενετική γονεϊκότητα, στην οποία εφαρμόζει τη λογική της εξωτερικής ανάθεσης (outsourcing). Η εξέλιξη αυτή παραμένει άνιση και προσωρινή, αλλά είναι σαφές ότι αυτό που προτείνει ο καπιταλισμός αλλοτριώνοντας και παγκοσμιοποιώντας με αυτόν τον τρόπο την κυητική παρενθεσία είναι, όπως συνήθως, μια διαρκής μετάθεση του προβλήματος. Η κυητική εργασία δεν εξαφανίζεται, ούτε γίνεται ευκολότερη, απλώς διαρρηγνύει διάφορους ρυθμιστικούς φραγμούς και ξανοίγεται προς μια ανοικτή αγορά. Τη βρώμικη δουλειά ας την κάνουν οι φτωχοί, οπουδήποτε είναι πιο φτηνό (και πιο βολικό) να τους προσλάβουμε.

(…)

Η εγκυμοσύνη και η δυστοπία της θεραπαινίδας

Οι παραγωγικές μήτρες αστυνομεύονται ενόπλως· γονιμοποιήσεις εκτελούνται μέσα από τελετουργικούς βιασμούς με τη σφραγίδα του κράτους· τα νεογέννητα τα ιδιοποιούνται συστηματικά οι ευγενείς: η ευρύτερα γνωστή «δυστοπία εγκυμοσύνης» των καιρών μας είναι το μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ Η Ιστορία Της Θεραπαινίδας. Στην Γαλαάδ, το μυθοπλαστικό σκηνικό της Άτγουντ, η ανθρώπινη σεξουαλική επαφή είναι σχεδόν δίμορφη και εντεύθεν του φύλου (cisgendered) –αλλά απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι αυτό που συνιστά το «δυστοπικό» στοιχείο της: αυτό είναι η «παρενθεσία». Χάρη στην θεώρησή της για την καταναγκαστική παρενθεσία, η Ιστορία είναι η αγαπημένη αφήγηση επιστημονικής φαντασίας για ένα ολοκληρωτικό αμερικανικό καθεστώς, και μακράν η δημοφιλέστερη αναλογία για το καθεστώς Τραμπ μεταξύ ακαδημαϊκών και επιφυλλιδογράφων. Αυτό δεν είναι περίεργο: η Ιστορία Της Θεραπαινίδας αναπαράγει στην καθαρότητά του ένα ευφάνταστο σενάριο τόσο παλιό όσο τουλάχιστο και ο φεμινισμός. Όλη η εντεύθεν του φύλου γυναικότητα (cisgender womanhood), ενωμένη χωρίς καμία αναφορά σε τάξεις, φυλές ή αποικιοκρατία, μπορεί να ρίξει το φταίξιμο για όλες τις συμφορές της σε μοχθηρούς θρησκευτικούς φονταμενταλιστές με όπλα.

Υποβαθμίζοντας την ταξική δυναμική του φασισμού, η αφήγηση της Άτγουντ επικεντρώνεται σε αυτό που συχνά εμφανίζεται ως «οικουμενική» αγωνία: το χωρισμό μιας μητέρας από την κόρη της, από τη μία, και την κτηνοτροφικού τύπου χρήση ανθρώπινων όντων από την άλλη. Απ’ αυτό θα μπορούσαν ανέτως να συναχθούν δύο εξαιρετικά αιτήματα, και δη τα δύο πρώτα αξιώματα από το πιστεύω του κινήματος Αναπαραγωγικής Δικαιοσύνης: το δικαίωμα να μην είσαι έγκυος και το δικαίωμα να είσαι ο γονιός των παιδιών σου σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Είναι λυπηρό που οι προοδευτικοί φαν της Ιστορίας της Θεραπαινίδας γενικώς εμπνεύσθηκαν να κραυγάζουν κυρίως το πρώτο, ενώ δεν κάνουν ποτέ καμπάνιες γύρω από το δεύτερο.

Είναι όμως και κατανοητό, διότι οι σύγχρονες εύπορες λευκές φεμινίστριες σαν κι εμένα σπανίως έχουν επίγνωση του ρατσιστικού-μισογυνικού σχηματισμού που η Άσα Νακντάρμι (Asha Nakdarmi) αποκαλεί «ευγονικό φεμινισμό», του οποίου είμαστε οι κληρονόμοι. Ως εκκαθαρίστριες και ανυψώτριες της σύγχρονης ανθρώπινης φυλής, πολλές πρωτοπόροι του αγώνα για την ψήφο των γυναικών σε όλο τον 19^ο αιώνα καλλιεργούσαν την ιδέα μιας παραγωγικής μητρότητας μεταξύ των λευκών ελίτ και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ενώ ταυτόχρονα προσπαθούσαν να καταστείλουν μια φαντασιακή υπερ-γονιμότητα μεταξύ των υποτελών τάξεων, την οποία θεωρούσαν απειλή. Η καρδιά του ευγονικού φεμινισμού συνεχίζει να χτυπά σε καμπάνιες όπως αυτή που στήριξε η Μπάρμπαρα Μπους και που στοχοθετεί τον «υπερπληθυσμό» μέσω αμφιλεγόμενων αγαθών κοινωνικής πολιτικής όπως η «εκπαίδευση για τις γυναίκες» (επειδή, υπονοείται, το πρόβλημα είναι τα παιδιά των φτωχών γυναικών, και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα απαιδευσίας). Οι ανερυθρίαστοι ευρω-αμερικανοί νεοφασίστες μπορεί να είναι οι μόνοι που περιγράφουν ρητά την πτώση του «εγχώριου» ποσοστού γεννήσεων με όρους όπως «γενοκτονία των λευκών», αλλά κοντινά ξαδέρφια των ξενοφοβικών τους αγωνιών ξεπηδούν συχνά σε καθώς πρέπει συζητήσεις για τις θυσίες (του φιλελευθερισμού) που ίσως απαιτούνται προκειμένου να περισταλεί ο «συνωστισμός» επί της γης. Υποτιθέμενα μη ρατσιστικές, οικουμενικές μέριμνες για την ποιότητα ζωής διολισθαίνουν, εύκολα, σε ανταγωνιστικά συγκαιρινά ιμπεριαλιστικά άγχη μήπως μας προσπεράσουν, μήπως μας κατακλύσουν. Με την εξαίρεση μερικών φαντασμένων χιλιαστών που αρέσκονται να διατυμπανίζουν την πρόθεσή τους να εκλείψουν εθελοντικά, το φαινόμενο της «αντικειμενικής» πολυκοσμίας στη γη (η οποία δεν είναι καλή για κανέναν μας!),  όλοι το φαντάζονται «κάπου εκεί έξω», μακριά από μας. Στην αποκαλυπτικού τύπου στειρότητα της Άτγουντ αυτή ακριβώς η αγχώδης φαντασίωση γίνεται κυριολεξία. Άλλες χώρες καταφέρνουν να αναπαράγονται, αλλά μια καταστροφική κρίση γονιμότητας πλήττει την πατρίδα. Ο μυθοπλαστικός κόσμος της Γαλαάδ προσφέρει μία κάλυψη υπό την οποία οι ξενόφοβοι και ευγονικοί φεμινισμοί του σήμερα μπορούν να αφεθούν στη λογική μιας εθνικής επιταγής υπέρ των γεννήσεων. H κινδυνολογία «ζούμε στην Ιστορία Της Θεραπαινίδας» έχει γίνει η επωδός μιας απειρίας μηνυμάτων στο Τουίττερ και άρθρων γνώμης από «γυναίκες ενάντια στον Τραμπ» σχετικά με την κατάσταση της αναπαραγωγικής φροντίδας υγείας και τον θεσμικό σεξισμό. Η απλή ύπαρξη (εμπορικών) παρενθέτων κύησης οπουδήποτε στον κόσμο προβάλλεται σε αυτές τις θορυβημένες αναγγελίες ως «απόδειξη» ότι η «πρόβλεψη» της Άτγουντ «έχει επαληθευθεί».

(…)

Είναι όμως άραγε η κυητική παρενθεσία ενδογενώς το απόγειο της αλλοτρίωσης, μια παραβίαση η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε διάφορες –φεουδαρχικές, νεοφιλελεύθερες, εποικιοκρατικές- παραλλαγές; Σε αυτό το βιβλίο υποστηρίζω ότι πρέπει να αντισταθούμε σε τέτοιους συλλογισμούς και να αποβάλουμε από τη σκέψη μας για τις εργατικές κινητοποιήσεις την ιδέα ότι υπάρχει κάποιος εξαιρετισμός της κύησης. Τον προηγούμενο αιώνα είχε αναπτυχθεί έναν τεράστιος όγκος φεμινιστικού στοχασμού που συνελάμβανε την «κοινωνική αναπαραγωγή» ως εργασία – εργασία η οποία είναι συχνά αλλοτριωμένη και μισθωτή, αλλά πάντως υποταγμένη στην πειθαρχία της αγοράς· όχι δουλεία. Εάν δεχθούμε ότι η εγκυμοσύνη-ως-εργασία ως τέτοια ισοδυναμεί με μια κατάσταση δουλείας, πώς συμβιβάζεται αυτό με τον προηγούμενο προβληματισμό; «Η μήτρα μας είναι ο τροχός που κινεί τον καπιταλισμό», έλεγαν οι Wages for Housework[2]. Ή, αν ισχύει ειδικά η ιδέα ότι το να κάνεις παιδιά για άλλους είναι δουλεία, τότε το γεγονός ότι πρώην εργάτριες υφαντουργίας στο Μπανγκαλόρε ήθελαν να ξεκινήσουν τη δική τους κοοπερατίβα κυητικής παρενθεσίας[3] θα πρέπει κάπως να εξηγηθεί, ή αλλιώς να αποκλεισθεί από την ανάλυση. Για να σκιαγραφηθεί η ξεκάθαρη εικόνα της παρενθεσίας ως δυστοπίας που τόσο συχνά θέλουν να φιλοτεχνήσουν οι φεμινίστριες του Πρώτου Κόσμου, οι πραγματικά υπαρκτές εργάτριες κύησης πρέπει σχεδόν εξ ορισμού να αγνοηθούν.

(…)

Το Full Surrogacy now αφορμάται από μίσος για τους κτητικούς, δυαδικούς τρόπους συγκρότησης οικογένειας προς τους οποίους κατευθύνει ο καπιταλισμός, στραγγαλίζοντας σκοπίμως άλλους, περισσότερο queer και συντροφικούς τρόπους. Ασφαλώς αυτό συνδέεται στενά με την πατριαρχία. Αλλά κάποιοι αναγνώστες θα έχουν ήδη προσέξει ότι οι όροι «γυναίκες» και «θηλυκό» σπανίως εμφανίζονται στο παρόν κείμενο. Ο λόγος είναι απλός: δεν τους θεωρώ απαραίτητους. Η διατύπωση «έγκυα άτομα» είναι εξίσου καλή όσο και η εναλλακτική «έγκυες γυναίκες, άντρες και μη δυικά άτομα», και είναι ακριβέστερη από τα «μέλλουσες μητέρες» ή «έγκυες γυναίκες». Η ακρίβεια έκφρασης είναι απαραίτητη, πιστεύω ακράδαντα, διότι δεν μπορεί να υπάρξει κάποια ουτοπική σκέψη περί αναπαραγωγής που να μην περιλαμβάνει την αποσύνδεση της κύησης από τον δυισμό των φύλων.

 

Παρενθεσία και σεξουαλική εργασία

Η αναλογία μεταξύ παρένθετης και σεξουαλικής εργασίας, θα υποστηρίξω, συνιστά ένα κρίσιμο βήμα στην ανάπτυξη της βασικής ιδέας αυτού του βιβλίου. Πρόκειται ομολογουμένως για μία αναλογία απέναντι στην οποία οι ίδιες οι παρένθετες είναι αμφίθυμες. Απλώς, οι κυητικές και οι σεξουαλικές υπηρεσίες έχουν τόσα πολλά κοινά ως εργασιακές διαδικασίες, και, σε ένα εχθρικό πολιτικό κλίμα, η σύνδεση μεταξύ των δύο δυσκολεύει τα πράγματα και για τις δύο από την οπτική των εργαζομένων –τουλάχιστον ορισμένων εργαζομένων. Και η μία, και η άλλη μορφή εργασίας είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι θα συνεχιστούν σε μια μετα-καπιταλιστική εποχή. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι, για να μπορέσουμε κάποτε μακροπρόθεσμα να τις καταργήσουμε (ως εργασίες), θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να τις νοήσουμε ως εργασίες. Είναι ξεκάθαρο ότι οι παρένθετες και οι σύμμαχοί τους έχουν πολλά να μάθουν από τον αγώνα των εργατριών του σεξ για αναγνώριση και αποποινικοποίηση.

(…) Η κεντρική πηγή της αντι-παρενθεσίας είναι η απροθυμία να θεωρήσουμε ότι η δημιουργία δεσμών στη μήτρα μπορεί να αποτελεί εργασία –για τους «κανονικούς», κυοφορούντες γονείς και όχι μόνο για τους παρένθετους- και ότι, από την άλλη, η εμπορευματοποιημένη φροντίδα για ένα υιοθετημένο παιδί (όπως αυτή που προσφέρουν οι γονείς που το παρήγγειλαν) μπορεί να είναι εξίσου αυθεντική και καλή (ή κακή) όσο και οποιαδήποτε άλλη μορφή γονικής αγάπης. Εδώ οδηγούμαι να παραθέσω ακόμα μια φορά τον Πωλ Μπ. Πρεσιάδο: «σε αυτή την θεώρηση, η σεξουαλική και η αναπαραγωγική εργασία θεωρούνται ως αφιλοκερδείς, οι πηγές της υποτιθέμενης αξιοπρέπειας του θηλυκού υποκειμένου, το οποίο θα αισθανόταν πλήρως υποβαθμισμένο από την εμπορευματοποίηση των σεξουαλικών υπηρεσιών».

Για τους επαναστάτες στρατευμένους σε αυτόν τον χώρο, είναι ζωτικό να υπερασπιστούμε επιθετικά τη θέση ότι το μίσος για μια ιδιαίτερη μορφή εργασίας ουδόλως δικαιολογεί επιθέσεις προς την αυτοοργάνωση όσων απασχολούνται σε αυτή –το αντίθετο μάλιστα. Με τον ίδιο τρόπο που πολλοί αγωνιστές εργάτες του σεξ καμιά φορά ζητούν από τους συμμάχους τους να αντιληφθούν πώς, υπό τον καπιταλισμό, είμαστε όλοι «πόρνες», η πολιτική της παρενθεσίας δεν είναι απλώς ένα ζήτημα που αφορά ένα απειροελάχιστο τμήμα του προλεταριάτου. Η ριζοσπαστική παράδοση από την οποία εμπνέομαι μας επιτρέπει να αναβιώσουμε μια διευρυμένη έννοια του όρου «παρενθεσία», με βάση την οποία μπορούμε να εξιστορήσουμε την εξέλιξη του καπιταλισμού φέρνοντας στο φως έναν ιστό σχέσεων παρενθεσίας που βρίσκεται στην καρδιά της αυτοκρατορίας και που φτάνει μέχρι και μέσα στο άσυλο της κάθε κατοικίας. Η κοινωνική αναπαραγωγή εμφανίζεται έτσι ως ένας χώρος κατοικημένος από ένα πλήθος «παρενθέτων». Συχνά λέγεται ότι η εργασία γίνεται «αναπαραγωγική» ή «θηλυκοποιείται»· ίσως όμως ο όρος «παρένθετη» είναι πιο χρήσιμος για να συμπεριλάβουμε τα εκατομμύρια όλων των επισφαλών ή/ και μεταναστών εργαζομένων που μοχθούν σήμερα ως καθαριστές, τροφοί, υπηρέτες, βοηθοί, μάγειροι και σεξουαλικοί βοηθοί στα σπίτια του Πρώτου Κόσμου, που την υπηρεσία τους φανταζόμαστε ότι την έχει κηλιδώσει το εμπόριο, σε αντιδαστολή προς τις υποτιθέμενες «ελεύθερες» ή «φυσικές» πράξεις αγάπης μιας αγγελικής λευκής αστικής θηλυκότητας που ακριβώς οι εργασίες αυτές καθιστούν δυνατές. Με τον όρο αυτό μπορούμε να μιλήσουμε για τα εκατομμύρια ζωντανών σωμάτων που είναι αθέατα κουλουριασμένα μέσα στις αυτοματοποιημένες μηχανές και στις διεπαφές πελάτη-υπηρεσίας, γι’ αυτό που η Καλίντι Βόρα αποκαλεί «παρένθετη ανθρωπότητα».

Ποιος θα ξαναφτιάξει, θα ανακατευθύνει, θα ιδιοποιηθεί ή και θα «σταματήσει» όλη αυτή την παρενθεσία τώρα (ή οποτεδήποτε); Η απάντηση είναι προφανής: οι ίδιοι οι παρένθετοι. Η αυτενέργειά τους, όπως όλων μας, υφίσταται σκληρούς περιορισμούς, και γι’ αυτό ακριβώς θα χρειαστεί πολλοί από μας να βγουν μπροστά και να γίνουμε με τη σειρά μας παρένθετες για τα συμφέροντα των παρενθέτων· παρένθετες πάνω στις παρένθετες· φορείς που δεν μπορούν καν να θυμηθούν αν προσφέρουν φροντίδα για λογαριασμό κάποιου άλλου ή για δικό τους, ή να διακρίνουν το ένα από το άλλο.

(…)

 

Μια άλλη παρενθεσία είναι εφικτή

Παρά την παγκόσμια ηγεμονία του καπιταλισμού, πολλοί άνθρωποι πάνω στη γη εφαρμόζουν κάθε μέρα στην πράξη κάτι που μοιάζει με «πλήρη παρενθεσία», καλλιεργώντας μια μη οιδιπόδεια συγγένεια και μοιράζοντας αμοιβαία τον μόχθο της μητρότητας μεταξύ πολλών ατόμων και γενεών. Οι κοινότητες των τρανς, των μαύρων, των εργατών του σεξ, των μεταναστών και των queer επιβίωσαν ιστορικά χάρη στις δεξιότητές τους σε αυτή τη σφαίρα. Πολλές από τις πρακτικές που συντηρούν και εκλεπτύνουν εναλλακτικούς τρόπους συγγένειας προηγούνται χρονικά του καπιταλισμού και αρχικά δεν ήταν κατά κανέναν τρόπο προτάγματα που σκόπευαν να «καταργήσουν» ή να «κουηρέψουν» απολύτως τίποτε. Οι παραδόσεις αυτές είναι μάλλον μη-κανονιστικές παρά αντι-κανονιστικές, τείνουν δε να αποτελούν επιβιώσεις διακριτών ιστοριών βίαιης εγκατάστασης, αρπαγής, καταναγκαστικής υιοθεσίας, περιορισμού των γεννήσεων και υποδούλωσης. Χρειάζονται διάσωση ή (όπως το έθεσαν δύο ιθαγενείς μελετήτριες), «αναδιεκδίκηση και ανάκτηση»[4]. Το βασικό είναι ότι σχέσεις με παιδιά χτισμένες μετά την εξαναγκαστική απαλλοτρίωση από την νόμιμη κυριότητά τους, όπως υποστηρίζουν κάποιες ιθαγενείς και μαύρες φεμινίστριες, έχουν κάτι παραπάνω από ειδικές ανάγκες επαναστατικής μητρικής φροντίδας: έχουν, ίσως, και μια πρωτο-κομμουνιστική δυναμική.

Όπως η αντιδραστική αντι-παρενθεσιακή ρητορική της Κάισα Έκμαν δείχνει να αντιλαμβάνεται, ίσως υπάρξουν ριζοσπαστικές, χαοτικές συνέπειες εάν εκθέσουμε πόσο ψευδής είναι η εγγύηση της βιομηχανίας παρενθεσίας ότι το μωρό ενός αγοραστή δεν θα ξεπηδήσει να τους χαιρετήσει γεμάτο από το αίμα και τα σπλάχνα κάποιου άλλου. Η Έκμαν φτάνει επικίνδυνα κοντά στο να αναδείξει τις μη ιδιοκτησιακές δυνατότητες της διαδικασίας όταν γράφει, σκανδαλισμένη: «Εάν απορρίψουμε κάθε βιολογικό δεσμό, τότε θα ήταν απίστευτα δύσκολο να αποφασίσουμε τίνος είναι το παιδί». Μα ναι, ακριβώς: αυτό λέμε!

Το σώμα που κυοφορεί δεν διακρίνει απαραίτητα ανάμεσα σε ένα έμβρυο που περιέχει τμήμα από το δικό του DNA και σε ένα που δεν περιέχει καθόλου, και το γεγονός αυτό έχει μία απλή αλλά συχνά απαρατήρητη ομορφιά. Αυτό που ξεχωρίζει τα δύο, (με την υπόθεση ότι στην πρώτη περίπτωση έχουμε εμπορευματική εγκυμοσύνη), είναι η ένταση και ο βαθμός αλλοτρίωσης της εργασιακής πειθαρχίας, και εδώ είναι που πρέπει να ξεπηδήσει η επανάσταση. Η κατάρρευση της στεγανής διάκρισης ­που οι κλινικοί καπιταλιστές πασχίζουν να διατηρήσουν μεταξύ «παρενθεσίας» και «γνήσιας εγκυμοσύνης» από μόνη της γεννά τις περιέργειες που μπορεί εν τέλει να οδηγήσουν στην επαναστατική κατάργηση της διάκρισης.

Αμνιοτεχνική

Καθόσον γνωρίζω, όλα τα ανθρώπινα όντα στην ιστορία παρήχθησαν μέσα στο νερό, σε αμνιακό υγρό. Για σκεφτείτε το: πώς φέρνεις ένα σώμα στη ζωή; Οι κινηματογραφιστές και οι μυθιστοριογράφοι πάντοτε μας έδειχναν ότι πρέπει να έχεις ένα κλειστό δοχείο. Το ενήλικο βρέφος του Δρος Φρανκενστάιν ζωογονείται κλεισμένο μέσα σε ένα λουτρό γεμάτο ηλεκτρική άλμη. Η προσπάθεια που οδηγεί στη δημιουργία αυτού του υδάτινου σώματος αυτονόητα παρουσιάζεται ως δημιουργική εργασία. Η εγκυμοσύνη, ωστόσο, σπανίως γίνεται αντιληπτή ως ένα μαγικό δοχείο τύπου Φρανκενστάιν.

Η κύηση, όπως κάθε εργασία, είναι σάιμποργκ, καθότι υδατική. Το νερό, όπως η παρενθεσία, «διευκολύνει και κατευθύνεται προς το γίγνεσθαι άλλων σωμάτων· δεν είναι δεμένο απαραίτητα με το θηλυκό του ανθρώπου»[5]. Είναι μία μη ισόρροπη τεχνο-κοινωνική συμπαραγωγή που εμπλέκει λιγότερους από δύο αλλά περισσότερους από έναν. Η ιδέα ότι κατά την εγκυμοσύνη υπάρχουν δύο διακριτοί εαυτοί φαίνεται γλωσσικά απαραίτητη για να περιγράψουμε τι συμβαίνει εδώ, αλλά είναι πραγματολογικά συζητήσιμη. Καθώς αυξάνουν οι επιστημονικές μας γνώσεις, φαίνεται σχεδόν εκκεντρικό να πιστεύει κανείς σήμερα στην ατομική αυτονομία, και κατά μείζονα λόγο στην αυτονομία του εμβρύου. Ούτως ή άλλως, η λέξη «άτομο» εξ ορισμού δεν αναφερόταν φαντασιακά στους εγκύους.

Η υδατικότητά μας είναι η παρενθεσία μας. Είναι η κλίνη της αλληλοεπικάλυψης των σωμάτων μας και είναι –όχι κατ’ ανάγκην, αλλά ενδεχομένως- πηγή ριζοσπαστικής συγγένειας. Ως ένα βαθμό, τα σώματα πάντοτε υφίστανται διαρροές, παρασιτισμό, είναι μη ενιαία, όπως δείχνουν η ζωτική και ποικίλη χλωρίδα και τα βακτήρια που υπάρχουν σε κάθε σώμα, όχι μόνο σε όσα κυοφορούν. Αν διαβάσουμε αναλύσεις για τη ζωή πάνω στη γη που βρίσκουμε σε βιολόγους όπως η Λυν Μάργκουλις, προκύπτει το αποσταθεροποιητικό συμπέρασμα ότι όλοι είμαστε έγκυοι, πολλαπλώς έγκυοι με μυριάδες οντότητες, βακτήρια, ιούς, και άλλα, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα εκείνα κυοφορούν εμάς (ή μάλλον, επιτελούν κάποιες κρίσιμες αναπτυξιακές λειτουργίες για λογαριασμό μας)[6].

Είναι πάντως αναντίρρητο ότι τα έμβρυα διακρίνουν τον εαυτό τους από τα άλλα ζώα. Απότομα. Κατά ορισμένους ετυμολόγους, η λέξη αμνίον είναι υποκοριστικό τού ἁμνός (πρόβατο) … όπως λέμε πρόβατον επί σφαγή. Κατ’ άλλους, δηλώνει το δοχείο στο οποίο συγκεντρώνονταν το αίμα των ζώων κατά τη θυσία. Προφανώς, οι αρχαίοι Έλληνες ήταν μπερδεμένοι σχετικά με το ποιος είναι το πρόβατο εν προκειμένω, εφόσον το ήρεμο και πράο αρνάκι είναι το τελευταίο πράγμα με το οποίο μοιάζουν από άποψη συμπεριφοράς τα περιεχόμενα του αμνιακού σάκκου. Ποιος μαζεύει και κρατά το αίμα ποιανού; Ποιος μπαίνει βίαια μέσα σε ποιον; Ο γιατρός ή το τέρας; Ο κυοφορών ή ο κυοφορούμενος; Το σίγουρο είναι ότι τα τέρατα ξεσαλώνουν, όπως έγραψε η Μαίρυ Σέλλεϋ, λόγω έλλειψης φροντίδας.

Αποκαλώ «αμνιοτεχνική» την τέχνη να περιέχεις και να φροντίζεις ακόμη και όταν σε ξεσχίζουν και μπαίνουν μέσα σου, την ίδια στιγμή που σε περιέχουν. Αμνιοτεχνική σημαίνει να προστατεύεις το νερό και να προστατεύεις τους ανθρώπους από το νερό σε ένα πνεύμα πλήρους παρενθεσίας. Επιθυμώ μία γενίκευση αυτής της πρακτικής. Ελπίζω να γίνει δυνατό ακόμη και για τρελούς επιστήμονες που ονειρεύτηκαν μία γέννα ακηλίδωτη από μήτρα, όπως ο Φρανκενστάιν, να γίνουν επιδέξιοι αμνιοτεχνικοί κάποια μέρα. Οι απόψεις τους μπορεί να μπάζουν νερά, αλλά και αυτοί αξίζουν φροντίδα[7]. Ας δώσουμε και σε αυτούς την ευκαιρία, με τα λόγια της Σύλβια Πλαθ, να βιώσουν «9 μήνες στους οποίους γίνεσαι κάτι άλλο απ’ αυτό που ήσουν, αποχωρίζεσαι αυτή την ετερότητα, την ταΐζεις και γίνεσαι γι’ αυτήν μια πηγή από γάλα και μέλι».

Ας υποθέσουμε ότι μπορούμε να μάθουμε πως τον κόσμο τον ενοικούν στ’ αλήθεια φροντιστές [holders] –όχι μεγαλομανείς «αυτουργοί», «κατασκευαστές αντιγράφων του εαυτού τους» και «ευρεσιτέχνες». Ο όρος «διαχείριση υδάτων» ίσως ακούγεται πεζός, αλλά διαισθάνομαι ότι περιέχει κρίσιμα μυστικά για πρακτικές κατασκευής συγγένειας του μέλλοντος. Ακριβώς όπως με το νερό, έχουμε κάνει πολλές υποχωρήσεις απέναντι στην ιδιωτικοποίηση της γέννησης απογόνων. Εμπρός, παρένθετοι! Με το «παρένθετοι» εννοώ όλους όσους κυοφορούν συντροφικά, τις μαίες, αλλά και άλλους που παρεμβαίνουν άνυδρα σε πιο ολισθηρές στιγμές της κοινωνικής αναπαραγωγής: επισκευάζουν πλοία· διασχίζουν σύνορα κολυμπώντας· μπλοκάρουν πετρελαιαγωγούς που καταστρέφουν λίμνες· περιμένουν μωρά· χάνουν μωρά. Ας μάθουμε όλοι εδώ και τώρα πώς συντροφικά όντα μπορούν από κοινού να σχεδιάσουν, να αναχαιτίσουν, να διακόψουν, να υποφέρουν και να αναδιοργανώσουν αυτή την αμνιακή βία. Ας σκεφτούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε σε αυτή την αναγεννητική πάλη με το νερό και να μοιραστούμε το φορτίο της.

Οι τεχνικές για την χαλιναγώγηση του αμνιακού ύδατος πρέπει να ενσωματώνουν τη διπλή σημασία της «μέριμνας» (πόνος και ανακούφιση) και τη διπλή δύναμη του φαρμάκου (δηλητήριο και θεραπεία).

Πολύτιμες οργανώσεις όπως η CRIBS (Care for Refugee Interim Baby Shelters) αγωνίζονται να βγάλουν ανθρώπους από τη θάλασσα, και επίσης να βγάλουν έξω τα έμβρυα που βρίσκονται μέσα σ’ αυτούς τους ανθρώπους, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να τους εξασφαλίσουν την δωρεάν, ασφαλή αντισύλληψη που προφανώς δικαιούνται. Η CRIBS ανέφερε το 2016 ότι, σε ορισμένα στρατόπεδα προσφύγων στην Ελλάδα, το ποσοστό καισαρικών τομών έφτανε το 90 τοις εκατό. Την ίδια στιγμή που πραγματοποιούσαν αυτές τις επικίνδυνες εγχειρήσεις, από τις οποίες χρειάζονται μήνες για να συνέλθει κανείς, οι άνθρωποι της CRIBS κατήγγελλαν ότι οργανώσεις όπως ο Ερυθρός Σταυρός δεν έκαναν τίποτε για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες να μην μείνουν έγκυες ξανά (και ξανά και ξανά). Για αυτούς και για άλλους λόγους –όπως το ότι οι γιατροί φέρονται να βιάζουν με τα χέρια τις ασθενείς όταν τις εξετάζουν- η CRIBS εκφράστηκε ανεπιφύλακτα επικριτικά για τους γιατρούς του Ερυθρού Σταυρού και τα γρήγορα νυστέρια τους. Φυσικά, μια έγκαιρη καισαρική δεν έχει κάτι κακό, αλλά η λάσπη και η βροχή και ο ιδρώτας και τα δάκρυα και τα σκουπίδια και τα μονίμως υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης και κορτιζόλης δεν είναι ακριβώς οι θεραπευτικές ροές που θα επιθυμούσε ένας συντροφικός αμνιοτεχνίτης να βρίσκονται κοντά σε μία μήτρα που αιμορραγεί και προσπαθεί να ξεφύγει και έχει ανοιχτεί με τομές βάθους επτά στρώσεων. Η αναπαραγωγική δικαιοσύνη θέλει να βάλει τέρμα σε όλες αυτές τις απερίσκεπτες τομές, τόσο δημοσιονομικές όσο και γυναικολογικές.

Το αίμα και το αμνιακό υγρό, η τροφή και το ποτό των μωρών και το έδαφος και τα μυαλά και τα φυτά και τα ποτάμια και η θάλασσα είναι κατά βάση νερό, όπως είναι και οι άνθρωποι (κατά 60%). Είναι αδύνατο να κρατήσουμε στεγανά διαχωρισμένα όλα αυτά τα μουσκεμένα όντα. Ωστόσο, άνθρωποι δολοφονούνται από την έλλειψη συνόρων όσο και από την ύπαρξή τους. Άλλοι πεθαίνουν εξαιτίας μικρότερων και πιο τοπικών τομών. Θα πρέπει να καλλιεργήσουμε περίσκεψη ως προς το τι είδους τεχνολογίες χρησιμοποιούμε –σύνορα, νόμους, πόρτες, σωλήνες, δοχεία, βάρκες, λουτρά, αντιπλημμυρικά φράγματα, νυστέρια- για να συγκρατήσουμε, να αποδεσμεύσουμε και να διαχειριστούμε το νερό. Πότε είναι καιρός να κρατήσουμε έναν χώρο (όπως ο τράχηλος) σφραγισμένο; Σε ποιο σημείο πρέπει να πέσει ο τοίχος; Πότε είναι έτοιμος ένας επίδεσμος να βγει; Πώς μπορεί μια πόλη να είναι ανοιχτή στους ξένους και κλειστή στα τσουνάμι;

Μια κομμουνιστική αμνιοτεχνική θα αποικοδομούσε τη φαντασίωση του ασηπτικού διαχωρισμού μεταξύ όλων αυτών των χώρων και των οντοτήτων. Θα ήταν η τέχνη να κατανέμουμε χρονικά επιθυμητά ή αναγκαία ανοίγματα μεταξύ τους που να είναι έξυπνα, ασφαλέστερα, και που να βοηθούν τους ανθρώπους να ανθίσουν. Αν αναγνωρίσουμε την αξεδιάλυτα παρενθετική μας μόλυνση με και από όλους τους άλλους (και τα μωρά όλων των άλλων), αυτό δεν θα «συντρίψει» την πυρηνική οικογένεια, αλλά, πιο σωστά, θα την κάνει αδιανόητη. Και αυτό πρέπει να γίνει αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά για αναπαραγωγική δικαιοσύνη· με άλλα λόγια, να μιλήσουμε σοβαρά για επανάσταση.

[1] Στο πρωτότυπο χρησιμοποιείται εδώ η λέξη labor, η οποία δηλώνει ταυτόχρονα την εργασία αλλά και τις ωδίνες του τοκετού. Πάνω σε αυτή τη δισημία, η οποία δεν περνάει στα ελληνικά, παίζει διαρκώς η συγγραφέας σε όλη την έκταση του βιβλίου (Σ.τ.μ.).

[2] O Peter Linebaugh χρησιμοποιεί αυτή τη διατύπωση ως παράφραση για το εργατικό κίνημα συνολικά στην παρουσίασή του για την επανέκδοση των κειμένων της Επιτροπής: The New York Wages for Housework Committee 1972-1977: History, Theory and Documents, επιμ. Silvia Federici & Arlen Austin, Chico, CA: AK Press, 2018.

[3] Στο Discounted Life: The Price of Global Surrogacy in India (NYU Press, Νέα Υόρκη 2015) η Sharmila Rudrappa εξιστορεί πώς η ομάδα αυτή γυναικών είχαν ως σχέδιο να πληρώνονται «δίκαιους μισθούς» και να «μοιράζονται τα κέρδη μεταξύ όλων των μελών του συνεταιρισμού, τα οποία θα ήταν όλα παρένθετες μητέρες».

[4] D. Memee Lavell-Harvard & Kim Anderson (επιμ), Mothers of the Nations: Indigenous Mothering as Global Resistance, Reclaiming and Recovery, Οντάριο, Demeter Press 2014.

[5] Αstrida Neimanis, Bodies of Water: Posthuman Feminist Phenomenology, Bloomsbury, Λονδίνο 2017, 68-69.

[6] Lynn Margulis, Symbiotic Planet: A New Look At Evolution, Basic Books, Νέα Υόρκη 1998.

[7] Σε όλες αυτές τις προτάσεις –και στη συνέχεια- η συγγραφέας χρησιμοποιεί το ρήμα to hold, το οποίο στα αγγλικά έχει πολλές σημασίες που δεν περνάνε όλες σε μία ελληνική λέξη: κατά βάση «κρατάω», αλλά επίσης περιέχω, στηρίζω, διατηρώ, ή –προκειμένου για απόψεις- πρεσβεύω ή (απο)δέχομαι (Σ.τ.μ.).

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόδοση επιλεγμένων αποσπασμάτων από το Sophie Lewis, Full Surrogacy Now: Feminism Against Family, Verso Books, Λονδίνο – Νέα Υόρκη 2019. Επιμέλεια-μετάφραση: Α.Γ.