του Δημήτρη Δημούλη

Κατά την επίσκεψη μελών της τουρκικής κυβέρνησης στην Αθήνα με επικεφαλής τον κ. Ερντογάν στις 7 Δεκεμβρίου 2023, έγιναν κοινές δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου και του Έλληνα Πρωθυπουργού. Ο κ. Ερντογάν μνημόνευσε την «τουρκική μειονότητα στην Ελλάδα».[1] Ο κ. Μητσοτάκης με τρόπο ελάχιστα διπλωματικό, πήρε το λόγο και αντέλεξε:

Ο προσδιορισμός της ιδιότητας της μειονότητας ως μουσουλμανικής καθορίζεται από την ίδια την Συνθήκη της Λωζάνης[2].

Τα ελληνικά ΜΜΕ επαίνεσαν την αναφορά Μητσοτάκη που θεωρήθηκε αποστομωτική, δεδομένου ότι ο Τούρκος Πρόεδρος δεν απήντησε. Σε εμάς γεννιούνται δύο ερωτήματα.

Πρώτον, υπάρχει κάποιος εχέφρων που να αμφισβητεί ότι χιλιάδες Έλληνες πολίτες μιλούν τουρκικά, είναι μουσουλμάνοι ή πάντως κατάγονται από οικογένειες μουσουλμανικής παράδοσης και αισθάνονται εθνικώς Τούρκοι; Αυτοί οι άνθρωποι δεν συνιστούν τουρκική μειονότητα; Και δεν προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο των μειονοτήτων;

Συνεπώς, ο κ. Μητσοτάκης εψεύσθη μπροστά στις κάμερες. Διαισθανόμενος τον κίνδυνο να θεωρηθεί όχι μόνον ψεύτης αλλά και γελοίος, προσέθεσε μια επεξήγηση εν είδει disclaimer: η ανυπαρξία τουρκικής μειονότητας στην Ελλάδα δεν είναι δική του άποψη, αλλά προκύπτει από τη Συνθήκη της Λωζάνης. Αυτό δηλαδή που επιτρέπει στον κ. Μητσοτάκη και σε τόσους άλλους να λένε ότι στην Ελλάδα υπάρχει μόνον μουσουλμανική μειονότητα δεν είναι η πραγματικότητα των δρόμων της Κομοτηνής ούτε τα διδάγματα της κοινής πείρας. Είναι μια διεθνής Συνθήκη που υπογράφηκε πριν από έναν αιώνα. Ας θαυμάσουμε το συντακτικά περίτεχνο disclaimer του κ. Μητσοτάκη: «Ο προσδιορισμός της ιδιότητας της μειονότητας (…) καθορίζεται από την ίδια την Συνθήκη της Λωζάνης».

Ο κ. Μητσοτάκης μιλά για καθορισμό του προσδιορισμού της ιδιότητας, αλλά το μήνυμα είναι το εξής: «Δεν φταίω εγώ που λέω ψέματα, κύριε Ερντογάν. Η Λωζάνη φταίει που αναγνώρισε μόνο μια μουσουλμανική μειονότητα και καμιά τουρκική. Και αυτό δεν σας αρέσει, να ρίξετε το φταίξιμο στον Ινονού που υπέγραψε τη Συνθήκη με τις ευλογίες του Ατατούρκ».

Αυτό που ο κ. Μητσοτάκης αποκαλεί «Συνθήκη της Λωζάνης» αποτελείται από τη Σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για ανταλλαγή πληθυσμών που υπογράφτηκε τον Ιανουάριο του 1923 και από τη διεθνή Συνθήκη του Ιουλίου 1923, η οποία ενσωμάτωσε τη Σύμβαση του Ιανουαρίου. Επίσημο κείμενο είναι το γαλλικό.[3] Οι εν λόγω διεθνείς συμβάσεις αναφέρονται στο θέμα «τουρκική vs. μουσουλμανική μειονότητα» με δύο αφορμές.

Πρώτον, αναφέρονται στον πληθυσμό της Δυτικής Θράκης που εξαιρέθηκε από την ανταλλαγή και αποτελεί ως σήμερα εθνική μειονότητα στην Ελλάδα  Γι’ αυτή τη μειονότητα γράφονται (προσδιορίζονται, καθορίζονται) τα εξής (υπογραμμίσεις δικές μας).

1. ressortissants grecs de religion musulmane (Σύμβαση, άρθρο 1),
2. habitants musulmans de la Thrace occidentale (Σύμβαση, άρθρο 2),
3. turcs (Συνθήκη, άρθρο 2), σχετικά με τους κατοίκους του χωριού Çörekköy/Καστανιές για το οποίο δεν είχε αποφασισθεί αν θα προσαρτώνταν στην Ελλάδα ή στην Τουρκία,
4. minorité musulmane (Συνθήκη, άρθρο 45).

Δεύτερον, οι διεθνείς συμβάσεις αναφέρονται στους Έλληνες πολίτες που απελάθηκαν στα πλαίσια της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών. Συναντούμε τους εξής όρους (με δικές μας υπογραμμίσεις):

5. populations turques (Σύμβαση, τίτλος),
6. musulmans (Σύμβαση, άρθρο 3),
7. musulmans (Σύμβαση, άρθρο 5),
8. turcs (Σύμβαση, άρθρο 3),
9. turcs (Συνθήκη, άρθρο 142).

Συνοψίζοντας. Η Σύμβαση και η Συνθήκη του 1923 αναφέρονται τέσσερις φορές σε μουσουλμάνους, τέσσερις φορές σε Τούρκους και μια φορά σε μουσουλμανική μειονότητα. Ο κ. Μητσοτάκης ισχυρίζεται ότι η Σύμβαση αναφέρεται μόνο σε μουσουλμανική μειονότητα. Φαίνεται ότι διάβασε μόνο το άρθρο 45 της Συνθήκης και του ξέφυγαν οι τέσσερις αναφορές σε Τούρκους.

Το βασικό είναι ότι οι όροι Τούρκος και Μουσουλμάνος χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι στα κείμενα του 1923. Ας διαβάσουμε το άρθρο 3 της Σύμβασης:

“Les Grecs et les musulmans ayant déjà quitté depuis le 18 octobre 1912 les territoires dont les habitants grecs et turcs doivent être respectivement échangés, seront considérés comme compris dans l’échange prévu dans l’article premier”.[4]

Κατά λέξη μετάφραση στα ελληνικά με δική μας υπογράμμιση:

“Οι Έλληνες και οι μουσουλμάνοι που έχουν ήδη εγκαταλείψει από τις 18 Οκτωβρίου 1912 τα εδάφη στα οποία οι έλληνες και τούρκοι κάτοικοι πρόκειται να ανταλλαγούν αμοιβαίως, θεωρούνται ότι περιλαμβάνονται στην ανταλλαγή που προβλέπεται στο πρώτο άρθρο».

Είναι σαφές ότι για τα συμβαλλόμενα μέρη οι όροι τούρκος και μουσουλμάνος δηλώνουν την ίδια ομάδα ανθρώπων. Άλλωστε ο τίτλος της Σύμβασης του Ιανουαρίου 1923 είναι «Σύμβαση σχετικά με την ανταλλαγή ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών». Ας το πούμε και γαλλικά: «Convention concernant l’échange des populations grecques et turques». Η δε υποχρεωτική ανταλλαγή έγινε με ευθύνη της «Μικτής επιτροπής για την ανταλλαγή Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών». Όταν προέκυψαν διαμάχες για το ποια άτομα εξαιρούνται από την ανταλλαγή ως Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, η εν λόγω Μικτή επιτροπή προσέφυγε στο Δικαστήριο της Κοινωνίας των Εθνών, το οποίο εξέδωσε το 1925 πολυσυζητημένη συμβουλευτική απόφαση με τον τίτλο «Ανταλλαγή Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών (Σύμβαση VI της Λωζάνης, 30 Ιανουαρίου 1923, άρθρο 2».[5]

Συνοψίζοντας. Τα κείμενα της Λωζάνης λένε (καθορίζουν, προσδιορίζουν) το εξής απλό. Το 1923 υπήρχαν Τούρκοι στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι εκδιώχθηκαν με βάση την ελληνοτουρκική συμφωνία. Μέρος τους παρέμεινε στη Δυτική Θράκη. Αυτό ακριβώς είπε ο κ. Ερντογάν πριν τον διορθώσει ψευδόμενος ο κ. Μητσοτάκης. Όσοι δεν θεωρούν νομικά αναγνωρισμένη την τουρκική μειονότητα ας διαβάσουν τα κείμενα της Λωζάνης. Και ας ζητήσουν συγγνώμη για τα ψεύδη που διαδίδουν.

[1]  https://www.youtube.com/watch?v=5Rd_Obd26_k. Η φράση στα 15’13».

[2] https://www.youtube.com/watch?v=5Rd_Obd26_k. Η φράση στα 20’09».

[3] Convention concernant l’échange des populations grecques et turques et Protocole, signés à Lausanne, le 30 janvier 1923, στο Société des Nations, Recueil des Traités et des Engagements internationaux enregistrés par le Secrétariat de la Societé des Nations, XXXII, 1 (1925), σ. 76-85. Traité de paix, signé à Lausanne, le 24 Juillet 1923, στο Société des Nations, Recueil des Traités et des Engagements internationaux enregistrés par le Secrétariat de la Societé des Nations. XXVIII, 1 (1924), σ. 12-113. Μετάφραση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών: Πράξεις που υπογράφηκαν στη Λωζάννη στις 30 Ιανουαρίου και 24 Ιουλίου 1923, Αθήνα, Εθνικό Τυπογραφείο 1992.

[4] Convention concernant l’échange des populations grecques et turques, σ. 78.

[5] https://jusmundi.com/fr/document/decision/fr-echange-des-populations-grecques-et-turques-avis-consultatif-saturday-21st-february-1925#decision_1866