του Υγκό Κλεμάν

«Ξανά, μπαμπά!».

Η Ζιμ, δύο χρονών, κάθεται κολλημένη πάνω μου στον καναπέ. Μόλις έχω κλείσει το βιβλίο, αλλά, κατά τη συνήθειά της, θέλει να ξαναακούσει την ιστορία. Οπότε, ξαναρχίζω από την αρχή. Γυρίζοντας τις σελίδες, παρατηρούμε μαζί τις εικονίτσες διάφορων ζώων που κατοικούν στο δάσος, και ανάμεσα σ’ αυτά ένα κουνέλι που κρατά στο χέρι ένα καρότο. Το λατρεύει, και το δείχνει συστηματικά με το δάχτυλο φωνάζοντας «κουνέλι». Άλλωστε, αυτό είναι το πρώτο ζώο του οποίου κατάφερε να προφέρει το όνομα. Ίσως επειδή ένα από τα λούτρινα παιχνιδάκια της είναι κουνέλι. Καμιά φορά, την ώρα του φαγητού, το βάζει πάνω στο τραπέζι και παριστάνει ότι το ταΐζει. Για να μην αναποδογυρίσει το περιεχόμενο του κουταλιού στο πάτωμα, την διακόπτω λέγοντας: «Όχι, το κουνέλι δεν τρώει αυτό το φαγητό! Τι τρώει;». Η απάντηση έρχεται σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο: «Καρότα!». Που συχνά το προφέρει «κακότα». Εγώ την συγχαίρω: «Μπράβο, κούκλα μου!».

Για μένα, όπως πιθανότατα και για σας, ήταν πάντα προφανές ότι τα κουνέλια τρώνε καρότα. Σε αμέτρητα βιβλία για παιδιά, διαφημίσεις ή κινούμενα σχέδια, πηγαίνουν πακέτο με το συγκεκριμένο λαχανικό. Και όμως, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, στη φύση, τα κουνέλια δεν τρώνε καρότα. Αυτό το έμαθα πρόσφατα, στη διάρκεια μιας συζήτησης με την επιμελήτρια εκδόσεων Σοφί ντε Κλοζέ [de Closets]. Στην αρχή δεν το πολυπίστεψα και χαμογέλασα. Μετά άρχισα να το ψάχνω διεξοδικά.

Τα κουνέλια είναι αυστηρά χορτοφάγα. Αντίθετα με μια διαδεδομένη άποψη, δεν είναι τρωκτικά, αλλά, σύμφωνα με την επιστημονική ορολογία, λαγόμορφα. «Τα άτομα του είδους τους, όταν ζούνε στη φύση, τρέφονται ως επί το πλείστον με φρέσκο χορτάρι ξεραμένο στον ήλιο. Έτσι, όταν είναι οικόσιτα, η βάση της διατροφής τους πρέπει να είναι το άχυρο», μας πληροφορεί ένα σχετικό εγχειρίδιο[1]. «Τα κουνέλια χρειάζονται πρασινάδες λεπτές και μακρόστενες», συμπληρώνει o φυσιοδίφης Πιερ Ριγκώ. «Στη φύση, σπανίως τρώνε ρίζες, τις οποίες πρέπει να ξεθάψουν»[2]. Και το καρότο είναι ρίζα. Τα κουνέλια δεν το τρώνε. Ακόμα χειρότερα, είναι βλαβερή τροφή γι’ αυτά! Καθώς περιέχουν πολλή ζάχαρη, τα καρότα μπορούν να τους προκαλέσουν προβλήματα υγείας αν τα φάνε σε μεγάλες ποσότητες: παχυσαρκία, εντερικές ενοχλήσεις, τερηδόνα … «Μπορούμε να τους δίνουμε ένα στις τόσες, σαν λιχουδιά, αλλά όχι περισσότερο», προειδοποιεί η Μαγκαλί Ντελομπέλ.

Τα κακόμοιρα τα κουνέλια! Οι άνθρωποι τα μπουκώνουν με ζάχαρη, πεπεισμένοι ότι το καρότο συνιστά τη βάση της διατροφής τους. Είναι κάπως σαν εμείς να τρεφόμασταν με καραμέλες και σοκολάτες. «Πέντε φορές στις έξι, τα προβλήματα υγείας που παρατηρούμε στο κουνέλι συνδέονται με κακή διατροφή», εκτιμά ο εκπρόσωπος τύπου της Βρετανικής Κτηνιατρικής Εταιρείας[3]. Σε βαθμό που η σημαντικότερη αγγλική ένωση προστασίας των ζώων αποφάσισε να ξεκινήσει επικοινωνιακή καμπάνια για να ζητήσει από τους ιδιοκτήτες κουνελιών να σταματήσουν να τους δίνουν καρότα.

Από πού προέρχεται αυτή η τεράστια παρανόηση; Γιατί άραγε τους φίλους μας με τα μεγάλα αυτιά τους παριστάνουμε πάντα πακέτο με αυτό το επιβλαβές ζαρζαβατικό; Μήπως η σύγχυση οφείλεται στο ότι τα κουνέλια καμιά φορά τρέφονται με τα πράσινα φύλλα των καρότων που εξέχουν από τη γη; Πιθανόν. Οι κηπουροί στο παρελθόν ίσως να είδαν κουνέλια να ροκανίζουν τέτοια φύλλα στο μποστάνι τους και συμπέραναν ότι τρώνε και ολόκληρα τα καρότα.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο: ο Μπαγκς Μπάννυ, της σειράς κινουμένων σχεδίων Looney Tunes, είναι αυτός που εκλαΐκευσε σε όλο τον κόσμο την εικόνα του κουνελιού αξεχώριστη από το καρότο του. Το πλέον διάσημο κουνέλι στον κόσμο, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην οθόνη το 1938 και, με τη μορφή που γνωρίζουμε, το 1940 σε μια ταινία κινουμένων σχεδίων του Τεξ Έιβερυ, περνά την ώρα του μασουλώντας ένα καρότο. Ωστόσο, ο ήρωας αυτός δεν είχε ως πηγή έμπνευσης άλλα ζώα του είδους του που ζουν στη φύση, αλλά έναν άνθρωπο! Και συγκεκριμένα έναν διάσημο αμερικανό ηθοποιό, τον Κλαρκ Γκέιμπλ, ο οποίος έχει πεθάνει εδώ και πάνω από εξήντα χρόνια. Στο It Happened One Night[4], μια ασπρόμαυρη ταινία του 1934, ο Γκέιμπλ ερμηνεύει το ρόλο του Πήτερ Ουώρν, ενός δημοσιογράφου που ερωτεύεται την κληρονόμο μιας μεγαλοαστικής οικογένειας (την υποδύεται η Κλωντέτ Κολμπέρ). Σε μια σκηνή, οι δύο πρωταγωνιστές εμφανίζονται να κάνουν ωτοστόπ. Ο Κλαρκ Γκέιμπλ εξηγεί στην παρτεναίρ του πώς να τραβήξει την προσοχή των οδηγών. Μιλά με ταχύ ρυθμό και με αυτοπεποίθηση, ενώ ταυτόχρονα ξεφλουδίζει και τρώει … ένα καρότο! Σε αυτή τη σεκάνς βρήκε την έμπνευσή του ο Φριζ Φρήλενγκ, ένας από τους σχεδιαστές που συμμετείχαν στη δημιουργία του Μπαγκς Μπάννυ, για να δώσει ζωή στο κουνέλι-σταρ –το It Happened One Night ήταν μια από τις αγαπημένες του ταινίες. Ο Μπαγκς Μπάννυ έγινε σύντομα πλανητική επιτυχία και, χάρη σ’ αυτόν, σήμερα ακόμα ο κόσμος όλος είναι πεπεισμένος ότι τα κουνέλια τρέφονται με καρότα.

Το ιστορικό αυτό ανέκδοτο εικονογραφεί με ανάλαφρο τρόπο τη σχέση μας προς τα ζώα. Αλλά είναι επίσης ιδιαίτερα δηλωτικό. Η εικόνα που έχουμε γι’ αυτά σπανίως αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Τα πρόβατα; Απλώς ακολουθούν, χωρίς δική τους προσωπικότητα. Τα γουρούνια; Είναι βρώμικα. Οι λύκοι; Κακοί. Οι κότες και τα ψάρια; Ανόητα. Ό,τι κι αν είναι, τα τοποθετούμε στο πεδίο των «άλλων», όσων δεν είναι άνθρωποι, δεν είναι αντάξιοί μας. Δημιουργείται μία απόσταση ανάμεσα στην αντίληψή μας για τη φύση και την πραγματικότητα. Η παραμορφωτική αυτή θεώρηση μπορεί να μας οδηγήσει να αγνοούμε τα ζώα, να τα περιφρονούμε, μέχρι και να δικαιολογούμε την άφρονα εκμετάλλευσή τους, που μεταφράζεται σε βία και αδικία.

Πρέπει λοιπόν να ξαναεκπαιδευθούμε, και να αποδομήσουμε αναπαραστάσεις και πρακτικές που διαιωνίζουμε από γενιά σε γενιά παρόλο που οι επιστημονικές μας γνώσεις ολοένα αυξάνονται. Σε αυτό ακριβώς επιδιώκει να συμβάλει αυτό το βιβλίο: να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει, να μάθουμε να συγκατοικούμε ειρηνικά με τα άλλα πλάσματα και να συνειδητοποιήσουμε ότι κι εμείς είμαστε μέρος του ζωικού βασιλείου.

Σας το υπόσχομαι: το ταξίδι αυτό θα είναι συναρπαστικό και θα ανατρέψει αρκετές εδραιωμένες ιδέες. Αυτό δεν είναι ούτε πολυτέλεια, ούτε χάσιμο χρόνου. Απέναντι στην κατάρρευση της βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση, το να μην κλείνουμε τα μάτια μπροστά στο εύρος των προβλημάτων που θέτει η μεταχείριση την οποία επιφυλάσσουμε στα ζώα είναι ένα ζήτημα τόσο ηθικής, όσο και επιβίωσης. Για εκείνα όπως και για μας, είναι επείγουσα ανάγκη να αλλάξουμε το βλέμμα μας πάνω στο έμβιο.

H εισαγωγή από το βιβλίο Hugo Clément, Les lapins ne mangent pas de carottes, Fayard, 2022. Μετάφραση: Α.Γ.

[1] Manuel du lapin heureux, Laeticia de La Tullaye και Magalie Delobelle, Ulmer, 2021.

[2] Étonnants lapins, Pierre Rigaux, Delachaux et Niestlé, 2020.

[3] Παρατίθεται από την εφημερίδα Daily Mail σε ένα άρθρο του Ιουνίου 2018 με τίτλο «Carrots? They are bad news for bunnies and lettuce is even worse, the RSPCA warns pet owners».

[4] «Συνέβη μια νύχτα», εναλλακτικός τίτλος: «Νέα Υόρκη, Μαϊάμι», ταινία του Φρανκ Κάπρα (Σ.τ.μ.).