του Άκη Γαβριηλίδη

Η τελευταία εικοσαετία του προηγούμενου αιώνα, όπως μας έδειξε ο Πάολο Βίρνο, υπήρξε η περίοδος κατά την οποία αναδύθηκε το μεταφορντικό πλήθος και κατέλαβε κεντρική θέση στην αξιοποίηση του κεφαλαίου. Μια αξιοποίηση η οποία δεν βασιζόταν πλέον στην παροχή μιας σιωπηλής χειρωνακτικής εργασίας μέσα στον περιορισμένο χώρο και χρόνο του εργοστασιακού οκταώρου, αλλά περισσότερο στην διάχυτη εκτύλιξη μιας δεξιοτεχνίας –ενός συνόλου γλωσσικών, διανοητικών, συναισθηματικών δεξιοτήτων- σε κοινή θέα, στο πλαίσιο μιας δημόσιας επιτέλεσης.

Ο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα, το τελευταίο μέχρι σήμερα ποδοσφαιρικό είδωλο το οποίο μεσουράνησε στα γήπεδα –και στις τηλεοράσεις- όλου του κόσμου το ίδιο διάστημα, αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτής της αιχμαλώτισης της δεξιοτεχνίας του πλήθους από το κεφάλαιο προς το σκοπό της αξιοποίησής του. Ταυτόχρονα όμως, (καθόλου περίεργα), αποτελεί επίσης ένα πολύ καλό παράδειγμα της εξόδου του πλήθους από αυτή τη μέγγενη, της ακατανίκητης επιθυμίας για δωρεάν, μη εμπορευματική επιτέλεση ­­–για ξόδεμα, για δαπάνη, οριακά για καταστροφή- της ατομικής και ταυτόχρονα συλλογικής δεξιοτεχνίας, έξω από τους καταναγκασμούς και τους πανοπτισμούς των χρονομετρήσεων, των κατατάξεων, των βαθμολογιών, των αξιολογήσεων του ρίσκου.

Mε το θάνατό του, αμέσως μετά από τους ύμνους και το θαυμασμό για τα αθλητικά του επιτεύγματα, ή ενίοτε και πριν απ’ αυτούς, ακούστηκαν και οι επιφυλάξεις και οι αστερίσκοι: ναι, αλλά ο Μαραντόνα ήταν «λούμπεν»· «ενσάρκωνε τα αδιέξοδα της τάξης του»· «κλωτσούσε μια μπάλα αλλά δεν σπούδασε ούτε βελτίωσε τον εαυτό του»· «ενσωματώθηκε στην κοινωνία του θεάματος»· «ζούσε πολυτελώς»· «ήταν αυτοκαταστροφικός». Όλα αυτά πιάνουν, στην καλύτερη περίπτωση, ένα μέρος της πραγματικότητας, αλλά χάνουν το ουσιώδες: ο Μαραντόνα, όπως πολλοί άλλοι αστέρες του αθλητισμού ή/ και της λαϊκής κουλτούρας, παγκοσμίως και στην Ελλάδα ακόμα, ακολουθούσε μια τακτική προκαταβολικής ματαίωσης της συσσώρευσης κεφαλαίου. Έβγαλε πολλά λεφτά στη ζωή του. Τα λεφτά αυτά δεν τα αποταμίευσε για το μέλλον, ούτε αγόρασε μετοχές, παράγωγα προϊόντα κ.λπ. Τα πέταξε. Τα έκανε παρανάλωμα. Αυτό ίσχυε όχι μόνο για τα χρήματα με τη στενή έννοια, αλλά και για κάθε άλλο «πόρο», όπως λένε οι μάνατζερ και οι οικονομολόγοι, υλικό ή «ανθρώπινο»: ό,τι πλούτη -ή άλλους πόρους- συγκέντρωνε, τα έκαιγε. Περιλαμβανομένης της εργατικής του δύναμης, της δεξιοτεχνίας του. Δηλαδή τελικά της ζωής του.

Ίσως λοιπόν η αυτοκαταστροφικότητα του Μαραντόνα να μην ήταν μαζοχισμός, επιθετικότητα εναντίον του εαυτού, ή κάποια άλλη κατηγορία από το χώρο των ψ επιστημών. Ο Μαραντόνα ίσως να ήθελε να υπονομεύσει όχι τον εαυτό του ως τέτοιο, αλλά την δεξιοτεχνία του στο βαθμό που αυτή μετατρεπόταν σε υποστήριγμα του κεφαλαίου, σε μέσο για να βγάλουν άλλοι ακόμα περισσότερα λεφτά. Δεν ήταν αντικαπιταλιστής· ήταν μη καπιταλιστής. Δεν στρατεύτηκε σε μία πειθαρχημένη μαζική δράση για να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να τον αντικαταστήσει με ένα άλλο, καλύτερο σύστημα· απλώς έφευγε συνεχώς απ’ αυτόν, όσο μπορούσε, ή απλώς δεν πήγαινε σε αυτόν, τον έστηνε στα ραντεβού. Επιδιδόταν στην τέχνη της φυγής. Όπως και τα σημαντικότερα κοινωνικά και πολιτικά κινήματα της πρώτης εικοσαετίας αυτού εδώ του αιώνα. Αν τελικά έτσι εκμηδένισε το σώμα και την ψυχή του, ήταν επειδή αυτά είναι αξεχώριστα από τη δεξιοτεχνία του: είναι πλέον αδύνατο να διακρίνουμε πρακτικά μία «εργατική δύναμη» που αποσπάται από τον εργαζόμενο, δαπανάται αυτόνομα και κατά διαστήματα και μετά αναπαράγεται την ώρα της ανάπαυσης ώστε να μπορεί να κινητοποιηθεί ξανά το άλλο πρωί· κάθε λεπτό της ώρας μας, κάθε ώρα της ημέρας μας –και ιδίως της ημέρας του Μαραντόνα- είναι αξιοποιήσιμο για την παραγωγή υπεραξίας. Σε βαθμό που η παραγωγή αυτή να μην μπορεί να σταματήσει παρά μόνο με τη οριστική λήξη του παιχνιδιού, με την εξάντληση του χρόνου.

Ίσως ούτε καν με αυτή.