του Άκη Γαβριηλίδη

 

Στις 20 Aυγούστου 1672, στη Χάγη, εξοργισμένος όχλος που ήταν συγκεντρωμένος έξω από τη φυλακή Μπόιτενχοφ, ενθαρρυμένος από την αδράνεια –αν όχι τη συνέργεια- της φρουράς που υποτίθεται ότι την φυλούσε, εισέβαλε στη φυλακή και κατέσφαξε τον μέχρι προ ημερών πρωθυπουργό των Κάτω Χωρών Γιόχαν ντε Βιττ, καθώς και τον αδελφό του Κορνέλις τον οποίο ο πρώτος είχε πάει να επισκεφθεί. Σύμφωνα με αρκετά αξιόπιστες μαρτυρίες, στη συνέχεια οι δράστες καταβρόχθισαν (!) τμήματα από τις σάρκες των δύο μισητών εχθρών τους, και στη συνέχεια εξέθεσαν τα λείψανα σε δημόσια θέα σε πλατεία της Χάγης.

Κανείς από τους δολοφόνους ή/ και κανιβάλους δεν συνελήφθη και δεν τιμωρήθηκε, πράγμα που δημιουργεί τη βεβαιότητα ότι το λυντσάρισμα δεν ήταν μία «αυθόρμητη έκρηξη του πλήθους», αλλά μια καλά προετοιμασμένη ενέργεια. Ο ίδιος ο μετέπειτα μονάρχης Γουλιέλμος της Οράγγης φαίνεται ότι ήταν ενήμερος και είχε εγκρίνει –αν όχι οργανώσει ο ίδιος- την επιχείρηση.

Καθοριστική συμβολή στο έγκλημα αυτό, το οποίο προετοίμασε ιδεολογικά, είχε επίσης η μερίδα των φονταμενταλιστών προτεσταντών κληρικών που αισθάνονταν παραγκωνισμένοι όλα αυτά τα 20 χρόνια της κυριαρχίας των αδελφών ντε Βιττ, και που κάθε βδομάδα από άμβωνος άναβαν τα πνεύματα με τα εμπρηστικά κηρύγματά τους. Οι πιο φανατικοί μεταξύ αυτών ήταν οι λεγόμενοι Γομαριστές, δηλαδή οι οπαδοί τού François Gomaer ή Franciscus Gomarus, στην εκλατινισμένη εκδοχή, ενός καλβινιστή θεολόγου που κήρυττε την απόλυτη εξάρτηση της σωτηρίας του ανθρώπου από τον θείο προκαθορισμό.

 

Το πρόσχημα γι’ αυτή την πρωτοφανή έκρηξη κατά των ηγετών της φιλελεύθερης αντιμοναρχικής-αντικληρικαλικής παράταξης, ήταν τα εθνικά θέματα –όπως θα λέγαμε σήμερα- της Ολλανδίας, και ειδικότερα κάποιες εδαφικές διαφορές στα σύνορα με τη Γαλλία, από ξηράς και ύδατος. (Εναέριος χώρος δεν υπήρχε τότε).

Επίσης, υπήρχε συσσωρευμένη δυσαρέσκεια και μνησικακία εκ μέρους των «γηγενών» Ολλανδών (αγροτών, ψαράδων κ.λπ.), οι οποίοι αισθάνονταν ότι, σε μία περίοδο μεγάλης συσσώρευσης πλούτου από το άνοιγμα της ολλανδικής οικονομίας στις διεθνείς αγορές, η κατανομή των ωφελημάτων ήταν άνιση και ότι οι ίδιοι δεν έδρεπαν τους καρπούς που τους αναλογούσαν από την τεράστια υλική, αλλά και πνευματική άνθηση που είχε φέρει ο «χρυσός» 17ος αιώνας στην Ολλανδία. Δεν τους έλεγε τίποτε ο οικονομικός φιλελευθερισμός, ενώ οι πίνακες του Ρέμπραντ και του Βερμέερ δεν αισθάνονταν ότι ήταν γι’ αυτούς –ήταν για τους κουλτουριάρηδες.

 

Ο Μπαρούχ Σπινόζα, ο οποίος ήταν προσωπικός φίλος του Γιαν ντε Βιττ αλλά δεν ανήκε στο κόμμα του, (είχε μάλιστα αρνηθεί μία αργομισθία που αυτός του είχε προσφέρει όσο ζούσε, επειδή δεν ήθελε να χάσει την ανεξαρτησία του), συνέταξε μία πρόχειρη προκήρυξη στα λατινικά με την οποία κατήγγειλε την άγρια δολοφονία· το κείμενο άρχιζε με τις λέξεις Ultimi Barbarorum (οι έσχατοι των βαρβάρων), και επιχείρησε να την αναρτήσει δημόσια. Ο σπιτονοικοκύρης του τον απέτρεψε, διότι φοβόταν –πολύ δικαιολογημένα άλλωστε- μην πάρουν και αυτόν τα σκάγια από τις εκκαθαρίσεις που ξεκίνησαν αμέσως μετά οι μοναρχικοί. Το «μαύρο μέτωπο» του είχε κι αυτουνού πολλά φυλαγμένα. Δε φτάνει που ήταν Σεφαραδίτης Εβραίος –έστω και άπιστος, ή μάλλον ακόμα χειρότερα γι’ αυτό το λόγο-, επιπλέον διαδιδόταν ότι είχε συμπάθειες, αλλά και εθνοπροδοτικές επαφές, με το στρατόπεδο των προαιώνιων εχθρών Γάλλων. «Δεν χρειάζεται να προκαλούμε, διότι ό,τι σπέρνουμε θερίζουμε», του είπε πιθανότατα ο σπιτονοικοκύρης –και έτσι ο Σπινόζα έχασε την ευκαιρία να γίνει ο πρώτος φιλόσοφος που έκανε αφισοκόλληση.

Μετά τη δολοφονία και τις εκκαθαρίσεις των φιλελεύθερων στοιχείων από τον κρατικό μηχανισμό, ο σύντομος αυτός χρυσός αιώνας των Κάτω Χωρών έλαβε τέλος. Τα κεφάλια ξαναμπήκαν μέσα.

Φυσικά δεν ακολούθησε καμία δικαιότερη κατανομή του πλούτου, η δε αποικιακή επέκταση των Ολλανδών στην Αμερική, την Αφρική και την Ασία συνεχίστηκε απρόσκοπτη. Η δυναστεία της Οράγγης κατσικώθηκε στο θρόνο και μέλη της βασίλεψαν διαρκώς από τότε μέχρι σήμερα, με μικρά διαλείμματα, στην Ολλανδία. Ενίοτε και στην Αγγλία.

 

Οι φασίστες που οργάνωσαν και εκτέλεσαν την απόπειρα λυντσαρίσματος εναντίον τού «προκλητικού» κοσμοπολίτη, φιλελεύθερου και κουλτουριάρη δήμαρχου της Θεσσαλονίκης πριν από τρεις μέρες, δεν έφτασαν ομολογουμένως σε ανάλογα επίπεδα βαρβαρότητας· ο κανιβαλισμός τους ήταν μόνο μεταφορικός, όχι κυριολεκτικός. Ως προς όλα τα λοιπά, όμως, η πράξη τους δεν έχει και πολλές διαφορές: ήταν μεθοδικά προετοιμασμένη, επικοινωνιακά και συναισθηματικά, επιχείρησε επίσης να εμφανιστεί ως «αυθόρμητο ξέσπασμα», και επικαλέστηκε επίσης εθνικές, θρησκευτικές και αντι-πλουτοκρατικές προφάσεις για την εκδικητικότητα και το μίσος της.

Είναι χρέος μας να μην αφήσουμε τους κανίβαλους αυτούς να φέρουν ξανά την ασφυξία στη Θεσσαλονίκη, να κλείσουν κάθε παράθυρο και κάθε χαραμάδα στο κοινό μας σπίτι για να πάψει να μπαίνει ο δροσερός και ζωογόνος αέρας που έχει φυσήξει τα τελευταία χρόνια· αν αυτοί βαρέθηκαν το οξυγόνο και θέλουν να αυτοκτονήσουν, εμείς δεν θέλουμε να μας πάρουν μαζί τους. Δεν θέλουμε να πάμε είκοσι χρόνια πίσω και να ξαναβρεθούν να κάνουν κουμάντο στην πόλη οι Παπαγεωργόπουλοι, οι Ψωμιάδηδες, οι Άνθιμοι και λοιποί γομαριστές.

Είναι στο χέρι μας.