του Σάκη Γκέκα[i]

Κατά τα τελευταία λίγα χρόνια, οι λέξεις αποικία και προτεκτοράτο κυριαρχούν στις συζητήσεις και τα γραφόμενα σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, καθώς η διάσημη χώρα παραμένει μπλοκαρισμένη σε μια κρίση χωρίς προηγούμενο (σε καιρό ειρήνης). Από το 2010, η κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας είχε ως αποτέλεσμα ανεργία ρεκόρ και οικονομική εξάρτηση, ίσως για πολλά ακόμη χρόνια· η καταστροφή αυτή οδήγησε σε μια ρητορική που μιλά για την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, αφού η χώρα έχει γίνει «αποικία χρέους» και «προτεκτοράτο».

Τον δέκατο ένατο αιώνα, οι Επτανήσιοι επινόησαν μια λέξη για την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας, την οποία ονόμασαν ξενοκρατία –κυριαρχία των ξένων. (…) Αυτή ήταν η πρώτη περίοδος στην ελληνική ιστορία κατά την οποία η αποικιοκρατία, η προστασία, η εξάρτηση και η ξένη κατοχή ήταν έννοιες που υπερέβαιναν τους μεταφορικούς και πολεμικούς τρόπους με τους οποίους χρησιμοποιούνται σήμερα οι λέξεις αυτές, και σε αυτήν εντοπίζονται οι απαρχές της ελληνικής εξάρτησης και αποικιακής (ή «αποικιακής») κατάστασης. Το ημι-αποικιακό κράτος που Συνέχεια →

του Συλλόγου Φοιτητών SOAS

Το SOAS (School of Oriental and African Studies = σχολή ανατολικών και αφρικανικών σπουδών) είναι ένα αυτοτελές πανεπιστημιακό ίδρυμα που λειτουργεί εδώ και εκατό περίπου χρόνια στο Λονδίνο. Πρόσφατα, η Students’ Union της σχολής αυτής δημοσίευσε τις «Εκπαιδευτικές Προτεραιότητες» που προτείνει για το φετινό ακαδημαϊκό έτος, και η ανακοίνωση αυτή βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης στο ΗΒ όταν ο δεξιός τύπος ξεκίνησε μια σκανδαλοθηρική εκστρατεία εναντίον της, εμφανίζοντας τους φοιτητές ως «παλαβούς αριστερούς και οπαδούς της πολιτικής ορθότητας» που «θέλουν να απαγορεύσουν τον Πλάτωνα και τον Καντ από τα πανεπιστήμια».

Παραθέτουμε παρακάτω μεταφρασμένα δύο αποσπάσματα από την επίδικη ανακοίνωση, ως έχει στην ιστοσελίδα του συλλόγου, ώστε ο ελληνόφωνος αναγνώστης να έχει την ευκαιρία να το συγκρίνει με τις Συνέχεια →

του Κλωντ Λεβί-Στρως[1]

Εδώ και κάποιες δεκαετίες, οι σχέσεις ανάμεσα στους εθνολόγους και τους λαούς τους οποίους μελετούν έχουν βαθιά μεταβληθεί. Χώρες που ήταν άλλοτε αποικίες, σήμερα ανεξάρτητες, προσάπτουν στους εθνολόγους ότι παρεμποδίζουν την οικονομική τους ανάπτυξη ενθαρρύνοντας την επιβίωση παλαιών εθίμων και παρωχημένων πεποιθήσεων. Σε λαούς που διψάνε για εκσυγχρονισμό, η εθνολογία εμφανίζεται ως η τελευταία ενσάρκωση της αποικιοκρατίας· της εκφράζουν δυσπιστία, αν όχι και εχθρότητα.

Αλλού, οι ιθαγενείς μειονότητες που υφίστανται στο πλαίσιο μεγάλων σύγχρονων εθνών –Καναδά, Ηνωμένων Πολιτειών, Αυστραλίας, Βραζιλίας- απέκτησαν οξυμένη συνείδηση της εθνοτικής τους προσωπικότητας, των ηθικών και νομικών τους δικαιωμάτων. Οι μικρές αυτές κοινότητες δεν δέχονται πλέον να τις μεταχειρίζονται ως αντικείμενα μελέτης οι εθνολόγοι, τους οποίους βλέπουν ως παράσιτα, και μάλιστα ως εκμεταλλευτές στο διανοητικό επίπεδο. Με την επέκταση του βιομηχανικού Συνέχεια →

του Νταγκ Σώντερς[1]

Αν ήσουν μουσουλμάνος και ζούσες στο Κάιρο, το Καράτσι ή την Ντάκα τις δεκαετίες πριν το 1950, ήσουν Βρετανός υπήκοος. Αν ζούσες στην Τύνιδα, στο Αλγέρι ή τη Βηρυτό, ήσουν Γάλλος υπήκοος· στη Τζακάρτα, η ταυτότητά σου ήταν ολλανδική. Το μόνο στοιχείο που ένωνε τον μουσουλμανικό κόσμο (αν και η ιδέα ότι υπήρχε κάποιος ξεχωριστός «μουσουλμανικός κόσμος» είχε τελείως ξεχαστεί) ήταν η αποικιοποίηση. Για σχεδόν δύο αιώνες, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που πίστευαν στο Ισλάμ ήταν πολίτες χωρών υπό τον έλεγχο μακρινών, κυρίως ευρωπαϊκών δυνάμεων. Μερικοί από τους πολίτες αυτούς ήταν νομιμόφρονες και ικανοποιημένοι, αλλά πολλοί ήταν δυσαρεστημένοι.

Η δυσαρέσκειά τους αυτή εκφράστηκε κυρίως με τον εθνικισμό. Όποτε μουσουλμάνοι διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στον βρετανικό, το γαλλικό ή τον ολλανδικό ιμπεριαλισμό, συνήθως το έκαναν αγωνιζόμενοι για εθνική ανεξαρτησία και για μια εθνική –όχι θρησκευτική- ταυτότητα. Όταν η ανεξαρτησία ήρθε, τον έλεγχο των μετααποικιακών εθνών τον ανέλαβαν οι εθνικιστές αγωνιστές, στηριγμένοι άλλοτε από το στράτευμα και άλλοτε από λαϊκιστικά και σοσιαλιστικά κινήματα, και επέβαλαν στους υπηκόους τους μια νέα αυστηρή μορφή πατριωτισμού. Ο νέος αυτός πατριωτισμός περιλάμβανε σημαίες, εθνικούς ύμνους, στρατιωτικές παρελάσεις, και ανάρτηση μιας μεγάλης φωτογραφίας του ηγέτη σε κάθε δωμάτιο. Επίσης περιλάμβανε τη βίαιη καταστολή δυνάμει πολιτικών αντιπάλων, που συχνά ήταν κληρικοί του Ισλάμ.

Οι νέοι ηγέτες των πρώην αποικιών παρέμειναν στην εξουσία επί πολύ καιρό, συνήθως χωρίς δημοκρατία. Βασίστηκαν σε χρηματοδοτήσεις από τις υπερδυνάμεις του ψυχρού πολέμου και στην Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

To 2000, εκδόθηκε από την Εστία το κατοχικό ημερολόγιο του Γιώργου Ιωάννου (πλήρης τίτλος: Το Κατοχικό Ημερολόγιο Χωρίς Περικοπές, Εισαγωγή-Σχόλια-Επίμετρο της Αντιγόνης Βλαβιανού –μία περιγραφή κάπως βαρύγδουπη για ένα βιβλίο μόλις πάνω από τις 100 σελίδες μικρού σχήματος, στις οποίες περιλαμβάνονται οι σημειώσεις που είχε προσθέσει ο συγγραφέας στην πρώτη του δημοσίευση που επιμελήθηκε ο ίδιος πολλά χρόνια αργότερα από τη συγγραφή του).

Στο ημερολόγιο αυτό υπάρχει μία εγγραφή, την οποία βρήκα πολύ ενδεικτική για την άρνηση και το σνομπάρισμα που χαρακτηρίζει τους Έλληνες φιλολόγους απέναντι στην τουρκική γλώσσα και γραμματεία.

Το «Σάββατον 27 Νοεμβρίου 1943», ο τότε κατά κόσμον Γεώργιος Σορολόπης σημειώνει μεταξύ Συνέχεια →

της Ρεμπέκα Μπράιαντ

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μετάφραση –με κάποιες συντομεύσεις- του κεφαλαίου με τίτλο «Discipline and freedom» από το βιβλίο Rebecca Bryant, Imagining the modern: the cultures of nationalism in Cyprus, I.B. Tauris & Co Ltd, London 2004 (σ. 166-173). Ο τίτλος και οι σημειώσεις σε αγκύλες είναι του μεταφραστή.

Ένας Τουρκοκύπριος δάσκαλος μου αφηγήθηκε ότι, όταν ήταν παιδί, και αυτός και η οικογένειά του φοβόντουσαν να βγουν από το σπίτι τις Κυριακές. Ήταν η ελληνική «εθνική ημέρα», και οι γείτονές τους μετά τη λειτουργία έβγαιναν από στις εκκλησίες έτοιμοι για σύγκρουση. Δυσκολευόταν πολύ να καταλάβει αυτή την περίεργη αλλαγή που μετέτρεπε τους γείτονες σε εχθρούς, αλλά άρχισε να την καταλαβαίνει καλύτερα αργότερα, όταν μπήκε στο Κολλέγιο Επιμόρφωσης Δασκάλων στη Μόρφου. Εκεί, μου είπε, διδάχθηκε τουρκικά τραγούδια από έναν Έλληνα δάσκαλο, και, σε αντίθεση με όσα έλεγε η ελληνική ηγεσία, είχε πάντοτε την αίσθηση ότι οι Έλληνες συμφοιτητές του ήταν περήφανοι, διότι ο συναγωνισμός για τη σχολή ήταν μεγάλος και έβλεπαν τη φοίτησή τους εκεί ως τιμή. Ταυτόχρονα, κάθε μέρα έπαιρνε το λεωφορείο μαζί με τον Μάρκο Δράκο, ο οποίος αργότερα θα γινόταν ένας από τους νεαρούς ήρωες της ΕΟΚΑ. Πάντοτε κουβέντιαζαν και συμπαθούσαν πολύ ο ένας τον άλλο, μέχρι ένα πρωί που ο Τουρκοκύπριος χαιρέτισε το συμφοιτητή του λέγοντας «Μέρχαμπα» και έλαβε την μονολεκτική απάντηση «Ένωσις».

Αυτό ακριβώς θεωρώ ότι είναι το πραγματικό αποτέλεσμα των πειθαρχικών μηχανισμών της Συνέχεια →

της Αμάντα Τάουμπ

Υπάρχει κάτι εγγενώς παράλογο με τις λεγόμενες απαγορεύσεις τού μπουρκίνι που ξεφυτρώνουν στις ακτές της Γαλλίας. Η προφανής αντίφαση –θεσπίζουμε κανόνες για το τι μπορούν να φοράνε οι γυναίκες με την αιτιολογία ότι δεν πρέπει να επιβάλλουμε στις γυναίκες τι θα φοράνε- δείχνει ότι κάτι βαθύτερο πρέπει να συμβαίνει.

Όταν ο Βαλς δηλώνει ότι η σπάνια αυτή περιβολή αποτελεί μέρος της «υποδούλωσης των γυναικών», το πραγματικό ζήτημα δεν είναι βέβαια τα μαγιό. Για τους κοινωνικούς επιστήμονες, δεν είναι πρωτίστως ούτε η προστασία των μουσουλμάνων γυναικών από την πατριαρχία. Είναι η προστασία της μη μουσουλμανικής πλειοψηφίας των κατοίκων της Γαλλίας από έναν κόσμο που αλλάζει: μια κατάσταση που απαιτεί απ’ αυτούς να διευρύνουν την αίσθηση της ταυτότητάς τους, τη στιγμή που πολλοί θα προτιμούσαν να την διατηρήσουν όπως ήταν.

«Δηλώσεις αυτού του είδους είναι ένας τρόπος να αστυνομεύσουμε τι είναι γαλλικό και τι όχι», λέει ο Terrence G. Peterson, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, που μελετά τη σχέση της Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Μετά τη συντριπτική ήττα του στην υπόθεση του «ρατσιστή» Ρίχτερ, ο ελληνικός μακαρθισμός δεν χρειάστηκε ούτε μία μέρα μέχρι να βρει τον επόμενο στόχο της αντεπίθεσής του, την επόμενη περίπτωση προσβολής των ιερών και των οσίων του έθνους: ο βέβηλος αυτή τη φορά ήταν ο τηλεπαρουσιαστής Κωνσταντίνος Μπογδάνος, ο οποίος, σε μια τρίλεπτη παρουσίαση της ζωής τού Διονύσιου Σολωμού με αφορμή κάποια επέτειο, ανέφερε ότι ο ποιητής του εθνικού ύμνου κατά πληροφορίες ήταν εβραϊκής καταγωγής, μασόνος, αλκοολικός και ομοφυλόφιλος. Η αναφορά αυτή του στοίχισε δριμύτατες επιθέσεις από ακροδεξιά σάιτ, καθώς και μία ανακοίνωση του δημάρχου Ζακύνθου η οποία τον κηρύσσει «ανεπιθύμητο πρόσωπο» στη Ζάκυνθο.

Το ότι οι επιθέσεις αυτές πηγάζουν από ό,τι το έθνος έχει μάθει να θεωρεί εθνικό και όχι από το αληθινό, προκύπτει μεταξύ άλλων από το εξής στοιχείο: η αναφορά του Μπογδάνου περιέχει πολλές κραυγαλέες ανακρίβειες και αστοχίες. Π.χ. ήδη από την πρώτη της πρόταση, Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Εδώ και λίγες μέρες, έχει αρχίσει στο Ρέθυμνο η δίκη κατά του Γερμανού ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ, ο οποίος κατηγορείται για «άρνηση εγκλημάτων πολέμου του ναζισμού» και πιθανόν να γίνει ο πρώτος που θα καταδικαστεί βάσει του αντιρατσιστικού νόμου.

Για τα σοβαρά προβλήματα που θέτει η δίκη αυτή από άποψη σεβασμού στην ελευθερία της γνώμης και της έρευνας, έχουν γίνει ήδη τοποθετήσεις από τα Τμήματα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Παντείου, καθώς και από άλλους φορείς (όχι και τόσο πολλούς ομολογουμένως). Εδώ δεν με ενδιαφέρει να επαναλάβω τα επιχειρήματα αυτά· με βάση το υλικό από όσα διαμείβονται κάθε μέρα στη δίκη, το οποίο έχει ήδη αρχίσει να δημοσιεύεται, θα ήθελα να αναδείξω ένα στοιχείο το οποίο θεωρώ τρομερά ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό για το Συνέχεια →