του Άκη Γαβριηλίδη

Σύμφωνα με ενθουσιώδες –και απολύτως σοβαρό- δημοσίευμα του ιστοχώρου Lamia Now, την περασμένη Τρίτη 5 Νοεμβρίου στην Αταλάντη έλαβε χώρα μια εκδήλωση που αποτελεί ένα αριστούργημα εθνικιστικού σουρεαλισμού. Ο Μποστ θα ήταν περήφανος να είχε φανταστεί σε κάποια γελοιογραφία του αυτή την ολόψυχη επιτέλεση εθνικιστικού κιτς και επινοημένης παράδοσης: επρόκειτο για τα αποκαλυπτήρια σιδερένιου γλυπτού που αναπαριστά τον μυθικό ήρωα Αίαντα Λοκρό, παρουσία διδασκάλων, μαθητών, ενός αρχιμανδρίτη, εκπροσώπων της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» η οποία χρηματοδότησε το πατριωτικό αυτό έργο (ένας εκ των οποίων έφερε το απίθανο –και ομολογουμένως ταιριαστό εν προκειμένω- όνομα Γαβριήλ Φονιάς), και τέλος μίας αρχαιολόγου η οποία έβγαλε τον σχετικό λόγο.

Σε αυτόν, μεταξύ άλλων, υποστήριξε τα εξής:

Από αυτόν εδώ τον τόπο, από το βασίλειο του Αίαντα, ξεκίνησαν —όπως μας παραδίδει ο Όμηρος— σαράντα πλοία με μαύρα πανιά για τον Τρωικό Πόλεμο. Πλοία που ταξίδεψαν για την τιμή της Ελλάδας, αλλά δεν γύρισαν ποτέ πίσω. Μαζί τους ταξίδεψε και ο θρυλικός βασιλιάς των Λοκρών, ο Αίας, ένας θρύλος που έφτασε ως εμάς, 3300 χρόνια μετά. Ο Αίας ο Λοκρός δεν ήταν μόνο πολεμιστής. Ήταν πρότυπο ανδρείας, πίστης και τιμής.

Αμέσως αμέσως είναι ορατή η πρώτη λαθροχειρία στη χρήση της διατύπωσης «τιμή της Ελλάδας».

Πρώτον: το να αποδίδουμε στον Όμηρο μια τέτοια φράση είναι ανιστόρητο (και αφιλολόγητο). Οι όροι «Ελλάδα, Έλληνες» δεν απαντούν στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ο στρατός που εισέβαλε στη Μικρά Ασία και τελικά κατέλαβε και κατέστρεψε την Τροία περιγράφεται εκεί ως στρατός Αχαιών, όχι «Ελλήνων»[1].

Η αναφορά στην «τιμή», τώρα, (η οποία επαναλαμβάνεται αμέσως παρακάτω ως ιδιότητα του Αίαντα), είναι συζητήσιμη –για να εκφραστούμε μετριοπαθώς- όχι μόνο επειδή η αρπαγή της συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης μόνο με μεγάλη δόση αυθαιρεσίας μπορεί να θεωρηθεί προσβολή στην τιμή της «Ελλάδας» (είτε με την έννοια του Ομήρου είτε με τη σημερινή), αλλά και διότι οι πράξεις που αποδίδονται από τον μύθο στον εν λόγω ήρωα δεν δείχνουν ακριβώς ένα «πρότυπο τιμής».

Εάν προσφύγουμε απλώς στο σχετικό λήμμα της ελληνικής Wikipedia, πληροφορούμαστε τα εξής (η έμφαση δική μου):

Εκτός (…) από τα θετικά χαρακτηριστικά του, ο Αίας διακρίνεται για την αλαζονεία και υπεροψία του. Η αλαζονική αυτή συμπεριφορά, λέγεται, πως έχει μεταφερθεί από τον Αία στους απογόνους των Λοκρών και κατοίκους της Λοκρίδας, μεταφερόμενη από γενιά σε γενιά μέχρι έως και σήμερα.

(…) μετά την άλωση της Τροίας και καθώς οι Αχαιοί ορμούν στο εσωτερικό της πόλης, ο Αίας μπαίνει στο ναό της Αθηνάς. Εκεί η Κασσάνδρα η κόρη του Πριάμου και της Εκάβης (…) ζητά προστασία από τη θεά, όμως παρόλα αυτά ο Αίας ατίμασε την ιέρεια μέσα στον ναό της θεάς Αθηνάς.

Το ατίμασμα της μάντισσας Κασσάνδρας κάνει το ξόανο της θεάς Αθηνάς να ζωντανεύσει και να στυλώσει τα μάτια της στον ουρανό. Οι Αχαιοί για να την εξευμενίσουν αποφασίζουν να προχωρήσουν στον λιθοβολισμό και τον θάνατο του Αίαντα (…).

Εκείνος όμως καταφέρνει προσωρινά να γλυτώσει με ικεσίες στον βωμό της Αθηνάς.

Μετά το τέλος του τρωικού πολέμου οι Λοκροί ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Η ακόλαστη όμως πράξη του Αίαντα δεν έχει ξεχαστεί από τη θεά Αθηνά, η οποία με κεραυνούς καταστρέφει το πλοίο όταν κατά την επιστροφή στη Λοκρίδα προκάλεσε καταιγίδα κοντά στην Εύβοια. Ωστόσο, ο Αίας σώθηκε πάνω σε έναν βράχο, λέγοντας προς τους θεούς ότι θα επιβιώσει παρά τη θέλησή τους. Τότε ο Ποσειδώνας προσβεβλημένος από την αλαζονεία του, διέλυσε τον βράχο με την τρίαινα του και ο Αίας χάθηκε. (…) Σύμφωνα με μια άλλη έκδοση του μύθου η θεά Αθηνά προκάλεσε καταιγίδα στις ακτές της Εύβοιας ενώ επέστρεφε στην πατρίδα του την Λοκρίδα. Η θεά Αθηνά του έριξε έναν κεραυνό στο στήθος του και τον έριξε νεκρό, το σώμα του ρίχτηκε στα βράχια τα οποία είναι γνωστά έως σήμερα ως «Βράχοι του Αίαντος». (…) Η θεά Αθηνά, εξαιτίας της ασέβειας του Αίαντα, προκάλεσε τα δεινά της φυλής των Λοκρών για χίλια χρόνια και τους υποχρέωσε να στέλνουν κάθε χρόνο παρθένους καλών οικογενειών στον ναό της Αθηνάς στο Ίλιον, για να υπηρετούν ως δούλες στον ναό της.

Για έναν τέτοιο μυθικό αλαζόνα και υπερόπτη εγκληματία μιλά λοιπόν η αρχαιολόγος όταν, με την καθηγητική της αυθεντία, ισχυρίζεται ότι «μας θυμίζει ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και τι αξίες κουβαλάμε μέσα μας: την ανδρεία, τη δικαιοσύνη, την αλήθεια και την πίστη στον τόπο μας» και εκφράζει την ευχή ο εν λόγω εγκληματίας να «εμπνέει τις νέες γενιές να βαδίζουν με θάρρος, ενότητα και αξιοπρέπεια». Με την χορηγία των κ.κ. Φονιά και Λαυρεντιάδη, αποκτήσαμε στην Ελλάδα το πρώτο άγαλμα που είναι διακηρυγμένα[2] αφιερωμένο σε έναν δολοφόνο και βιαστή και τον προβάλλουμε ανοιχτά ως πρότυπο για τις νέες γενιές.

Από διάφορα περιστατικά των τελευταίων χρόνων ούτως ή άλλως προκύπτει ότι κάποιοι εκπρόσωποι των νέων γενεών, (αλλά και των παλαιότερων), συχνά συνδεόμενοι στενά με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική εξουσία, δεν είχαν ανάγκη την προβολή τέτοιων αρχαιοελληνικών μυθολογικών προτύπων για να προβούν σε ανάλογες πράξεις. Τώρα, απέκτησαν και την κατάλληλη θεσμική κάλυψη.

[1] Για την ακρίβεια: οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται κάποιες, ελάχιστες, φορές για να δηλώσουν τους κατοίκους μίας μικρής περιοχής στη Θεσσαλία. Πρβλ. Ευθύμιου Αδάμη, O Όμηρος και η ονομασία «Ελλάς» – «Έλληνες»: «Ο Όμηρος (…) καταγράφει αυτή την σχέση «Ελλάς – Έλληνες» για τον λαό του Αχιλλέα που εξεστράτευσε στην Ασία, δηλαδή για τους «Μυκηναίους» της Φθίας, χωρίς να χρησιμοποεί ποτέ τον όρο Έλληνες, ως εθνικό τους όνομα. Τους ονομάζει συστηματικά μόνο «Αχαιούς», «Παναχαιούς», «Δαναούς», «Αργείους» και την λέξη «Έλληνες» που την γνωρίζει και ως ονομασία τόπου (Ελλάς), και ως ονομασία λαού, την αποδίδει αποκλειστικά στους στρατιώτες του Αχιλλέα. (…) Αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι το τοπωνύμιο «Ελλάς» δεν δείχνει να είναι προσφιλές στις ονομασίες του καταλόγου [των πλοίων που πήραν μέρος στην εκστρατεία], διότι δεν μνημονεύεται ξανά στον κατάλογο για άλλη περιοχή ή για πόλη παρ’ ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει με άλλα τοπωνύμια όπως π.χ. το Άργος … ενώ συνηθίζεται γενικότερα (κάτι τέτοιο), ως πρακτική ονοματοθεσίας, δηλαδή κατά την Μυκηναϊκή περίοδο πολλές ονομασίες επαναλαμβάνονται π.χ. ποταμών ή ορέων ( Ίναχος, Ασωπός…)». (Η έμφαση δική μου).

[2] Λέω «διακηρυγμένα» διότι θεωρώ πολύ πιθανό μεταξύ των ιστορικά υπαρκτών «εθνικών ηρώων» που έχουν τιμηθεί με αγάλματα στον δημόσιο χώρο να υπάρχουν επίσης άτομα που έχουν τελέσει βιασμούς· απλώς αυτό δεν προβάλλεται σε πρώτο πλάνο ως λόγος για τις τιμές που τους αποδίδονται.