του Άκη Γαβριηλίδη

 

Η προχθεσινή ακαδημαϊκή (όνομα και πράμα) ομιλία του Κωνσταντίνου Τσουκαλά κλείνει ως εξής:

 

Το σημερινό πλανητικό διακύβευμα δεν αντιπαραθέτει πια συντηρητικούς και μεταρρυθμιστές, δεξιούς και αριστερούς, φτωχούς και πλούσιους, ορθολογιστές και παραλογιζόμενους.

Το πραγματικό δίλλημα [sic] των σκεπτόμενων σήμερα ανθρώπων συνοψίζεται στην ανάγκη να επιλέξουμε ανάμεσα στο «όλοι μας» και στο «κανείς».

 

Οι δύο αυτές προτάσεις συνιστούν μια επιτελεστική αντίφαση, κάπως σαν να λέγαμε «στο χωριό μας δεν έχουμε κανίβαλους, τον τελευταίο τον φάγαμε χθες». Η πρώτη κηρύσσει τη λήξη της αντιπαράθεσης ορθολογιστών και παραλογιζόμενων. Η δε δεύτερη εισάγει τη διάκριση σκεπτόμενων και μη σκεπτόμενων[1] και αναλαμβάνει να ορίσει ποιο είναι το «πραγματικό» δίλημμα των πρώτων.

Όμως, οι άνθρωποι δεν χωρίζονται σε δύο διακριτές κατηγορίες εκ των οποίων η μία να σκέπτεται ενώ η άλλη όχι. Όλοι οι άνθρωποι κάποιες στιγμές σκέπτονται, ενώ άλλες σκέπτονται λιγότερο διότι υπόκεινται στα πάθη τους. Η πολιτική δεν είναι υπόθεση που αφορά μόνο όσους σκέπτονται. Τα διλήμματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι «μη σκεπτόμενοι» είναι εξίσου πραγματικά και εξίσου φαντασιακά με εκείνα των σκεπτόμενων.

Η διάκριση λοιπόν μεταξύ ενός «πραγματικού» διλήμματος και ενός –ή περισσοτέρων- μη πραγματικών, είναι επίσης ορθολογιστική. Επιπλέον, είναι ηθικολογική και ιδεαλιστική.

Ο δε ισχυρισμός περί της λήξης των αντιπαραθέσεων μεταξύ φτωχών και πλουσίων είναι πραγματικά εκτός τόπου και χρόνου σε μια στιγμή όπου οι πλούσιοι –ορθότερα, οι πάμπλουτοι, οι δισεκατομμυριούχοι- οργανώνονται αυτοτελώς ως πολιτική δύναμη, συχνά με σημαία ανορθολογικές θεωρίες, και παίρνουν την εξουσία σε πολλές και σημαντικές χώρες.

 

Στις αρχές του χρόνου είχαμε μεταφράσει εδώ ένα άρθρο με τίτλο –και περιεχόμενο- «Τι άκουσε μία σεξεργάτρια στο Φόρουμ του Νταβός». Η περί ης ο λόγος σεξεργάτρια, λοιπόν, από την επαφή της με ανώτερα και ανώτατα στελέχη της «παγκόσμιας ελίτ», όπως θα την αποκαλούσαν οι κοινωνιολόγοι, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι αυτοί καταρχάς έχουν σαφή συνείδηση του κινδύνου πλανητικής καταστροφής, δεν περιμένουν κανέναν Τσουκαλά να τους την επισημάνει· από κει και πέρα, κάποιοι είναι πεπεισμένοι ότι οι επιπτώσεις της καταστροφής αυτής θα είναι –ή/ και προσπαθούν ώστε να είναι- ηπιότερες για τους ίδιους, ενώ άλλοι έχουν πέσει σε έναν κυνισμό και ουσιαστικά επιχαίρουν για την καταστροφή.

Άρα λοιπόν, κάποιοι άνθρωποι, και δη κατά τεκμήριο εκείνοι που κατευθύνουν τις τύχες του κόσμου, δεν επιλέγουν ούτε το «όλοι» ούτε το «κανείς». Επιλέγουν το «εμείς αλλά όχι οι υπόλοιποι».

Το να κηρύσσουμε την επιλογή τους «μη πραγματική» και τους ίδιους «μη σκεπτόμενους» είναι άσφαιρη ηθικολογία. Το δίλημμα αυτό είναι πραγματικό, πραγματικότατο, και παράγει πολιτικά αποτελέσματα. Αυτό είναι που καθορίζει σήμερα την πολιτική συγκυρία, όχι ο διδακτισμός του Τσουκαλά και η πολλοστή επανάληψη διάφορων υψιπετών παρομοιώσεων για τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο, την Ύβρη και τη Νέμεση.

Μπορεί τα αποτελέσματα αυτά είναι να καταστροφικά και να πρέπει να αντιταχθούμε σε αυτά. Σύμφωνοι. Ωστόσο, με το να τα κηρύσσουμε ανύπαρκτα δεν αντιτασσόμαστε σε αυτά, απλώς στρουθοκαμηλίζουμε. Από έναν αναλυτή θα αναμέναμε να αναδεικνύει τις συγκρούσεις και τις εντάσεις, όχι να τις διαγράφει με βολονταριστικό τρόπο και να εισηγείται «κοινωνικά συμβόλαια» ως άλλος Ρουσσώ. Όσο δεν το κάνει αυτό, ο πρακτικός και ρεαλιστικός λόγος αυτής της κοπέλας είναι πολύ πιο χρήσιμος και μας βοηθά πολύ περισσότερο να κατανοήσουμε τη σημερινή συγκυρία από χίλιους τέτοιους λόγους.

[1] Ίσως πει κανείς ότι η δεύτερη ομάδα συγκροτείται εξ αντιδιαστολής. Αλλά και για την υποτιθέμενη ομάδα των «παραλογιζόμενων» το ίδιο ισχύει. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία κάποια ομάδα ανθρώπων που να αυτοσυστήθηκαν οι ίδιοι ως παραλογιζόμενοι και ως τέτοιοι να αντιπαρατέθηκαν προς τους ορθολογιστές. Οι τελευταίοι ήταν που αποκαλούσαν κατά καιρούς παράλογους όσους ήθελαν να απαξιώσουν· πρόκειται για εξώνυμο.