του Siyâvash Shahabi

Ένας πολύ γενναιόδωρος φίλος με προσκάλεσε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου για να παρακολουθήσω μια παράσταση της Αντιγόνης. Μέσα σε αυτή τη ζέστη και την απομόνωση της Αθήνας, πώς να πω όχι; Δύο ώρες στο αυτοκίνητο, με έναν παλιό φίλο, κοιτώντας την όμορφη θέα της θάλασσας και του δάσους, έδιωξαν από το μυαλό μου κάθε σκέψη πολέμου και συγκρούσεων. Όταν φτάσαμε, περπατώντας στο μονοπάτι και καθισμένοι στις ίδιες πέτρες όπου κάθονταν οι άνθρωποι πριν από 2500 χρόνια, μακριά από τον σύγχρονο κόσμο, για να παρακολουθήσουμε μουσική και θέατρο, τίποτε άλλο, ήταν κάτι μαγικό.

Ενώ το μισοφέγγαρο διέσχιζε αργά τον ουρανό από πάνω μου, βρέθηκα να κάθομαι στα σκαλιά του αρχαίου αμφιθεάτρου της Επιδαύρου. Η σκηνή του σου έκοβε την ανάσα. Στη μέση του έργου, εκεί κάτω, ανάμεσα στις πέτρες και τον άνεμο, η Αντιγόνη, με τρεμάμενη αλλά δυνατή φωνή, διακήρυξε την άρνησή της να υπακούσει στην εξουσία. Είπε: «Υπάρχει ένας νόμος που υπήρχε πριν από εσένα, Κρέοντα. Ένας νόμος ανθρώπινος, θεϊκός, άγραφος. Αυτόν ακολουθώ».

Είμαι πρόσφυγας. Είμαι Ιρανός. Είμαι εξόριστος, κάποιος που δραπέτευσε από τη φυλακή, τα βασανιστήρια και την καταστολή. Αλλά εκείνο το βράδυ στην Επίδαυρο, ήμουν κάτι περισσότερο από απλός θεατής. Είδα την Αντιγόνη, αλλά άκουσα τη φωνή της μέσα από τις γυναίκες που φώναζαν στους δρόμους του Σαναντάτζ και της Τεχεράνης: «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία». Δεν ήταν πλέον χαρακτήρας σε ελληνική τραγωδία. Ήταν ένα κορίτσι από το Βαλουχιστάν, μια Κούρδισσα μητέρα, μια φοιτήτρια από τις φυλακές του Εβίν, μια εξόριστη στην Αθήνα, μια δημοσιογράφος υπό πίεση, ή ίσως ακόμη και εγώ.

Στην αφήγηση του Σοφοκλή, η Αντιγόνη αντιτίθεται σε έναν νόμο που διαχωρίζει τους νεκρούς. Ο ένας αξίζει έναν τάφο. Ο άλλος αφήνεται στα σκυλιά. Αυτό δεν το κάνει επιζητώντας τιμές ή εξέγερση. Το κάνει για κάτι που αποκαλεί δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη της δεν είναι νομική ή επίσημη. Πηγάζει από τη συνείδηση.

Σήμερα, βρισκόμαστε ακόμα σε έναν κόσμο όπου τα νεκρά σώματα αντιμετωπίζονται διαφορετικά ανάλογα με την πολιτική τους τοποθέτηση. Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν μάς θύμισε αυτή τη βάναυση αλήθεια. Στα μάτια της εξουσίας, ακόμη και ο θάνατος έχει επίπεδα και προπαγανδιστική χρήση. Το Ισραήλ βομβάρδισε σπίτια στην Τεχεράνη, το Κερμανσάχ και το Ιλάμ. Ταυτόχρονα, η Ισλαμική Δημοκρατία, χρησιμοποιώντας την ίδια δικαιολογία της «εθνικής ασφάλειας», συγκέντρωσε και απέλασε Αφγανούς μετανάστες, συνέλαβε γυναίκες και ακτιβίστριες, φίμωσε πολιτικούς κρατούμενους και κατέστειλε το δημόσιο πένθος.

Τώρα έχουμε δύο Κρέοντες. Ο ένας στο Τελ Αβίβ, με ακριβείς και ανελέητους πυραύλους. Ο άλλος στην Τεχεράνη, με το σπαθί της ιδεολογίας. Και οι δύο θέλουν να κρατήσουν όμηρο το λαό στο όνομα της ασφάλειας. Και για άλλη μια φορά, όπως πάντα, η Αντιγόνη είναι η πιο αδύναμη, αλλά και η μόνη που λέει την αλήθεια.

Όταν έφυγα από το αμφιθέατρο, ο δροσερός νυχτερινός άνεμος άγγιξε το πρόσωπό μου. Αλλά οι σκέψεις μου έκαιγαν στην Τεχεράνη. Στα ερείπια σπιτιών όπου έμεναν άνθρωποι. Στις κραυγές των μανάδων. Στα ήσυχα μάτια των κοριτσιών που δεν ξέρουν πλέον τι είναι πιο επικίνδυνο: το Ισραήλ ή το καθεστώς που τις κρατάει ομήρους για χρόνια. Εγώ πού βρίσκομαι μέσα σε αυτή την κατάσταση; Είμαι πρόσφυγας, αλλά δεν σιωπώ. Δεν υποστηρίζω τους βομβαρδισμούς. Δεν υποστηρίζω τον θρησκευτικό φασισμό. Δεν βλέπω τον Σιωνισμό ως σωτηρία και δεν αποκαλώ την Ισλαμική Δημοκρατία αντίσταση. Σαν την Αντιγόνη, στέκομαι πάνω από το νεκρό σώμα της αλήθειας, με άδεια χέρια και μια καρδιά γεμάτη οργή και θλίψη.

Πολλοί από εμάς είμαστε Αντιγόνες χωρίς πατρίδα. Ζω σε μια ξένη γη, όπου κάποιοι που αυτοαποκαλούνται αριστεροί φωτογραφίζονται με τη σημαία του ισλαμικού φασισμού. Και η δεξιά ζητά αίμα μεταναστών. Αλλά έχω ακόμα τη φωνή μου. Ακόμα γράφω. Μέσα στη ζέστη και την κούραση της Αθήνας, εξακολουθώ να πιστεύω στην ανθρώπινη συνείδηση. Πιστεύω ότι καμία δύναμη, είτε θρησκευτική είτε στρατιωτική, δεν μπορεί να εμποδίσει έναν άνθρωπο να θρηνήσει την αλήθεια.

Αν ο Σοφοκλής ζούσε σήμερα, ίσως να έγραφε την Αντιγόνη ντυμένη με τα ρούχα μιας κρατούμενης σε γυναικείες φυλακές. Ή ως μετανάστη χωρίς χαρτιά, που στέκεται στην ουρά για άσυλο. Αλλά το νόημα της τραγωδίας θα παρέμενε το ίδιο. Ένας αγώνας χωρίς συνθηκολόγηση, χωρίς ήρωες, αλλά και χωρίς ψέματα. Την τραγωδία αυτή την είδα στην Επίδαυρο, αλλά η φωνή της ερχόταν από τα χώματα του Ιράν.

Μετάφραση: Α.Γ.