Η παρακάτω συνέντευξη δόθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Ιούνιο του 2003 και δημοσιεύτηκε στην Εποχή της 29/6/2003.

Ο Αντόνιο Νέγκρι ήταν αναμφισβήτητα η «βεντέτα» της αντισυνόδου που διοργάνωσε το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ παράλληλα με τη σύνοδο κορυφής των ηγετών της ΕΕ στη Θεσσαλονίκη. Στην πρώτη έξοδό του από την Ιταλία μετά την άρση και των τελευταίων περιοριστικών όρων που του είχαν επιβληθεί, ο ιταλός φιλόσοφος και ακτιβιστής πήρε μέρος σε ένα εργαστήριο του δικτύου TRANSFORM το βράδυ της Παρασκευής 20/6, στο Βελλίδειο, και στην κεντρική εκδήλωση της αντισυνόδου το πρωί του Σαββάτου 21/6 στο Βασιλικό Θέατρο.

Λίγο πριν από αυτή την τελευταία εκδήλωση, η «Εποχή» είχε μαζί του μια σύντομη συνομιλία, την οποία δημοσιεύουμε παρακάτω.

Ας αρχίσουμε με μια «βιογραφική» ερώτηση: η περιπέτειά σας με την ιταλική δικαιοσύνη έχει οριστικά τερματιστεί εδώ και λίγο καιρό. Ποιος είναι ο απολογισμός από αυτή την υπόθεση; Η απόφασή σας να επιστρέψετε στην Ιταλία μετά από χρόνια αυτοεξορίας στο Παρίσι πιστεύετε ότι είχε θετικό αντίκτυπο στην κατάσταση των υπολοίπων ιταλών πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων από τη δεκαετία του 70;

– Όταν επέστρεψα στην Ιταλία το 1997, ήλπιζα να ανοίξω μία συζήτηση σχετικά με την αμνηστία, ή το indulto (χάρη), που είναι μια μορφή αμνηστίας αρκετά περιορισμένη, αλλά η συζήτηση δεν έγινε … λέχθηκαν κάποιες λέξεις, κάποιες ασαφείς υποσχέσεις, αλλά η συζήτηση στην αρμόδια επιτροπή σταμάτησε ουσιαστικά μέσα σε ένα μήνα. Εγώ επέστρεψα στις αρχές του Ιουλίου του 1997 και το Σεπτέμβριο είχαν τελειώσει τα πάντα.

Πιστεύω ότι, από αυτή την άποψη, η κατάσταση των ιταλών εξορίστων παραμένει τελείως αβέβαιη. Ελπίζω αυτό να μην έχει συνέπειες στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, να μην συμβάλει σε μια σκλήρυνση των κριτηρίων, των προϋποθέσεων, των κανόνων δικαστικής και αστυνομικής συvεργασίας, και ότι δεν θα υπάρξουν ειδικές συνέπειες γι’ αυτούς. Βρίσκονται ήδη εδώ και 25 χρόνια στη Γαλλία, πολλές δεκάδες άτομα, και είχαν ως τώρα εκ των πραγμάτων ένα άτυπο «άσυλο» από τη γαλλική κυβέρνηση. Ελπίζω να διατηρηθεί το καθεστώς αυτό. Βέβαια, οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να εισέλθουν στην Ιταλία. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι αυτό: το πρόβλημα είναι ότι, με όσα έγιναν τη δεκαετία του 70, μια ολόκληρη γενιά, μια γενιά η οποία θα μπορούσε να είναι μια γενιά ανανέωσης της ιταλικής αριστεράς, εξαφανίστηκε από το προσκήνιο.

Σχετικά με το βιβλίο που γράψατε από κοινού με τον Μάικλ Χαρτ, την Αυτοκρατορία, σε ποιο σημείο βρίσκεται ο δεύτερος τόμος;

– Ελπίζω να εκδοθεί στις αρχές του επόμενου χρόνου.

 

Για το βιβλίο διατυπώθηκαν αρκετές κριτικές. Σκοπεύετε μήπως να τις λάβετε υπόψη σας κατά την επεξεργασία του δεύτερου μέρους;

– Όχι! (γελάει). Υπάρχουν βεβαίως στοιχεία προς συζήτηση, ωστόσο … πρέπει να πω ότι υπήρξαν αρκετά σημαντικές κριτικές, υπάρχουν τρεις ή τέσσερις απόψεις που ενσωματώσαμε, ίσως υπήρχαν ήδη στην προσπάθεια επεξεργασίας, αλλά είναι απλώς στοιχεία τα οποία δεν είχαμε αναπτύξει αρκετά –και από αυτή την άποψη είναι σαφές ότι πρόκειται να τα λάβουμε υπόψη μας. Ωστόσο, νομίζω ότι  το θέμα του δεύτερου τόμου είναι αρκετά διαφορετικό, δηλαδή είναι ένα βιβλίο όπου μιλάμε κυρίως για την υποκειμενικότητα. Το βιβλίο κατά πάσαν πιθανότητα θα τιτλοφορείται Multitude (Πλήθος), και σε αυτό προσπαθούμε να δούμε την υποκειμενικότητα τόσο από την άποψη της καθορισμένης ανάλυσης των πολιτικο-κοινωνικών εξελίξεων, όσο και από την άποψη των υποκειμενικών συμπεριφορών, των μηχανισμών που καθορίζουν τη δράση των ατόμων.

Χθες, στην ομιλία σας στο εργαστήριο του δικτύου ΤΡΑΝSFORM για τον εντοπισμό στοιχείων ενός πολιτικού προγράμματος της αριστεράς, χρησιμοποιήσατε τον όρο «μετα-σοσιαλιστικό». Τι ακριβώς εννοείτε με αυτό;

Αυτό σημαίνει ότι ιστορικά ο σοσιαλισμός καθορίστηκε με βάση ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα και ότι σήμερα –δεν είμαστε οι πρώτοι που το λέμε αυτό- έχουμε εισέλθει σε μια μετα-σοσιαλιστική εποχή. Αυτοί που πραγματοποίησαν τη σοβιετική επανάσταση ισχυρίζονταν ότι είχαν ήδη αγγίξει την επόμενη φάση. Το πρόβλημα όμως είναι μάλλον να δούμε αν οι ανάγκες, οι επιθυμίες, η δύναμη που συνδέονται με την ανθρωπολογική φυσιογνωμία της εργασίας αντιστοιχεί σήμερα προς την περιγραφή που της έδινε ο σοσιαλισμός. Εγώ νομίζω ότι ο μετασχηματισμός της εργασίας, η ολοένα και πιο έντονη διανοητικοποίηση, η ηγεμονική θέση που καταλαμβάνει το άυλο και διανοητικό στοιχείο ως προς το σύνολο της εργασίας, θα χαρακτηρίσει κατά τρόπο τελείως καινούριο τις ανάγκες για ελευθερία που συνδέονται προς τη δράση των εργαζομένων. Από την άλλη μεριά, η άμεση εμπειρία, μέσα στην ίδια τη διαδικασία της παραγωγής, μιας άμεσης συνεργασίας, ολοένα διευρυνόμενης, καθώς και μια σειρά στοιχείων εξωτερικών, που προηγούνται της εργασιακής διαδικασίας καθαυτής, όλα αυτά τροποποιούν ριζικά τις συνθήκες άσκησης της πολιτικής. Αν για παράδειγμα σκεφτούμε την κρίση της αντιπροσώπευσης και την κρίση της μισθωτής εργασίας, θα αντιληφθούμε καθαρά τι σημαίνει «μετα-σοσιαλιστική κατάσταση».

Σκέφτεστε όμως να χρησιμοποιήσετε ως «προγραμμματικό» στοιχείο αυτό τον όρο; Στη διάκριση που κάνετε ανάμεσα σε συντακτική και συντεταγμένη εξουσία, μπορεί να ενταχθεί στο δεύτερο επίπεδο, για παράδειγμα να χρησιμεύσει ως ένα σύνθημα πολιτικής δράσης;

– Ναι, μπορείτε να το πείτε και έτσι! Όταν λέμε «πρόγραμμα», με αυτό εννοούμε τη ρητή διατύπωση μιας συλλογικής επιθυμίας. Είναι προφανές ότι ορισμένες φορές, σε ορισμένες ταξικές συνθήκες –ας σκεφτούμε, ξέρω γω, τους γάλλους εργάτες μετά την Κομμούνα του Παρισιού ή τους γερμανούς εργάτες στην αρχή του αιώνα-, μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι στη δράση των ανθρώπων αυτών ενυπήρχε ένα άρρητο πρόγραμμα. Και σήμερα, νομίζω, στη δράση των κινημάτων ενυπάρχουν εμμέσως άρρητα προγράμματα τα οποία πρέπει να φέρουμε στο φως, να αναδείξουμε. Από αυτή την άποψη, θεωρώ ότι η σχέση μεταξύ κοινωνικών κινημάτων και πολιτικών κομμάτων, ιδίως σε μία φάση όπως αυτή, είναι ένα στοιχείο το οποίο πρέπει να επανερμηνεύσουμε κατά έναν τρόπο καινούριο, πολύ διαφορετικό από αυτό της σοσιαλιστικής παράδοσης. Διότι μπορούμε να οικοδομήσουμε σχέσεις εξαιρετικά στενές μεταξύ αυτών των δύο παραγόντων.

Ευχαριστούμε πολύ.

Επιμέλεια-απόδοση: Άκης Γαβριηλίδης. Ευχαριστίες στο Μιχάλη Μπαρτσίδη και στη Σάρα Μπενβενίστε για τη βοήθειά τους