του Άκη Γαβριηλίδη

Το παρακάτω αποτελεί το κείμενο του λήμματος Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο στον συλλογικό τόμο Λεξικό λογοκρισίας στην Ελλάδα. Καχεκτική δημοκρατία, δικτατορία, μεταπολίτευση, που βγήκε από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 2018 σε επιμέλεια Πηνελόπης Πετσίνη και Δημήτρη Χριστόπουλου

Επί δημοκρατικής κυβέρνησης Καραμανλή, η προληπτική λογοκρισία συνέχιζε να λειτουργεί κανονικά και επισήμως (αν και επί της ουσίας με χαλαρότερα κριτήρια). Κάθε δίσκος ή βιβλίο που επρόκειτο να κυκλοφορήσει, έπρεπε προηγουμένως να υποβληθεί στην αρμόδια υπηρεσία και να πάρει τη σχετική έγκριση.

Το 1978, στην υπηρεσία αυτή υποβλήθηκε μεταξύ άλλων ο δίσκος Η ρεζέρβα του Διονύση Σαββόπουλου, από τον οποίο, κατόπιν εξέτασης, κρίθηκαν απορριπτέοι ένας στίχος στην ολότητά του και δύο λέξεις από τον αμέσως προηγούμενο. Οι στίχοι αυτοί περιέχονταν στο Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο, ένα τραγούδι με θέμα την πραγματική ιστορία του Νίκου Κοεμτζή, καταδικασμένου τότε σε ισόβια κάθειρξη για τρεις ανθρωποκτονίες (μεταξύ των οποίων και δύο αστυνομικών).

Μέχρι τότε, η συνήθης πρακτική των καλλιτεχνών σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν να Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Στο «Εντευκτήριο» αρ. 39 δημοσιεύτηκε μελέτη του Τάκη Καγιαλή με τίτλο «Μοντερνισμός και πρωτοπορία. Η πολιτική ταυτότητα του ‘ελληνικού υπερρεαλισμού’». Την κεντρική θέση της μελέτης προσωπικά τη βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και γόνιμη, σε βαθμό που με έκανε να αναρωτηθώ μήπως θα ήταν δυνατό να δοκιμαστεί και σε ένα νέο αντικείμενο, εκτός του αρχικού της πεδίου. Στο παρόν λοιπόν κείμενο, όπως δηλώνει και ο τίτλος του, θα επιχειρήσω να προεκτείνω και να εφαρμόσω, στο μέτρο του δυνατού, ορισμένες από τις παρατηρήσεις του Καγιαλή στη στιχουργική παραγωγή του (αρχικώς) ποιητή Νίκου Γκάτσου.

1. Το «ύψιστο δίλημμα» και η επιλογή του Γκάτσου

Στην όλη συζήτηση περί των σχέσεων μοντερνισμού και πρωτοπορίας, περί του αν Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Όπως έχω πει πολλές φορές, και γράψει τουλάχιστον μία, ο Γιάννης Σπανός είναι ένας από τους αγαπημένους μου συνθέτες. Τα τραγούδια του, ιδίως τα πρώτα (τα ελληνικά, βέβαια, όχι τα γαλλόφωνα), τα άκουγα από έφηβος και τα γνωρίζω τα περισσότερα απέξω. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα, ακούγοντας τυχαία στο ραδιόφωνο μια εκπομπή αφιερωμένη σε αυτόν, συνειδητοποίησα για πρώτη φορά κάτι που βρήκα αρκετά αιφνιδιαστικό και με ξένισε που δεν το είχα προσέξει προηγουμένως, ούτε εγώ ούτε –εξ όσων γνωρίζω- κανείς άλλος. Αυτό είναι ότι το πρώιμο αυτό έργο του, και ιδίως οι τρεις «Ανθολογίες» του, κυριαρχούνται από ένα μόνιμο θέμα το οποίο τις κατατρύχει ως έμμονη ιδέα: το θέμα της απώλειας ενός παιδιού. Ή, συχνά, περισσοτέρων. H απώλεια Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Στις 22 Ιουλίου του 2018, παραμονές της φονικής πυρκαγιάς στο Μάτι και στη Ραφήνα, ο ποιητής και στιχουργός Μάνος Ελευθερίου περνούσε τη στερνή την πύλη με του καιρού δεμένος τις κλωστές. Μπορεί όμως και λυμένος, απαλλαγμένος οριστικά απ’ αυτές.

Αποτελεί χαρακτηριστική ειρωνεία –όχι τραγική· η τραγικότητα είναι ένα τόσο βαρύγδουπο και απόλυτο μέγεθος που δεν χωράει στο λιτό σύμπαν του Ελευθερίου όπου έχει κυρίως την τιμητική της η αδεξιότητα, η αμηχανία, η ασυνεννοησία-, το ότι η σορός του, τη μέρα που η μισή Αττική καιγόταν, χρειάστηκε να ταξιδέψει στη Βουλγαρία ώστε να αποτεφρωθεί και να ξαναγυρίσει.

Αν ακολουθούσαμε το σύνηθες «προφητικό» αφήγημα που πλαισιώνει στην Ελλάδα τους Συνέχεια →

του Άκη Γαβριηλίδη

Πρόσφατα, άκουσα τυχαία μια διασκευή του παλαίμαχου Αφρικανού τραγουδιστή της ρέγκε Άλφα Μπλόντυ στο τραγούδι Le Métèque του Ζωρζ Μουστακί. Η διασκευή αφορούσε όχι μόνο τη μουσική, αλλά και τους στίχους: σε ένα σημείο –ή μάλλον σε αρκετά σημεία, γιατί ο στίχος επαναλαμβάνεται- ακούγεται η φράση «de rasta Grec».

Ο ασυνήθιστος αυτός συνδυασμός ουσιαστικού και επιθέτου, που κανείς Έλληνας καλλιτέχνης δεν τόλμησε, με παρακίνησε να ψάξω το πρωτότυπο. Προσωπικά, ήξερα το τραγούδι αυτό μόνο από την ελληνική του διασκευή της δεκαετίας του 70, που είχε τραγουδήσει ο Γιώργος Νταλάρας. Στη διασκευή αυτή, τους στίχους είχε γράψει ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου, ο οποίος ως στιχουργός είχε αξιόλογη συμβολή σε αυτό που αποκλήθηκε «έντεχνο λαϊκό τραγούδι» (συνεργασίες με Θεοδωράκη, Λοΐζο, Πλέσσα, Κόκκοτο) αλλά και στο καθαυτό λαϊκό, εφόσον έγραψε στίχους και για τον Γιώργο Ζαμπέτα. Ο Χριστοδούλου λοιπόν είχε αναλάβει σχεδόν αποκλειστικά και τις διασκευές των τραγουδιών του Μουστακί στα ελληνικά, (είχε βγει και ολόκληρος δίσκος με τέτοιες διασκευές, όπου τραγουδούσε ο Αντώνης Καλογιάννης), και σε αυτές κατέβαλλε ιδιαίτερη μέριμνα ώστε οι ελληνικοί στίχοι να είναι όσο το δυνατόν πιστή απόδοση των γαλλικών, αν όχι στο γράμμα τουλάχιστο στο πνεύμα. Π.χ.: La Méditerranée – Η Μεσόγειος, Ma Solitude – Μοναξιά, La mer m’ a donné – Η θάλασσα μου ‘πε …

Ακριβώς γι’ αυτό, διαβάζοντας σήμερα τους γαλλικούς στίχους του «Μετοίκου» μου έκανε εντύπωση η απόσταση που χωρίζει τη γαλλική από την ελληνική εκδοχή.

Την απόσταση αυτή δεν θα ήταν νομίζω άστοχο να την χαρακτηρίζαμε ως μια μικρή γλωσσική εθνοκάθαρση.

Πρώτα απ’ όλα, η ίδια η επιλογή του τίτλου έχει ένα σημασιολογικό βάρος το οποίο έχει τελείως εξαφανιστεί στην ελληνική εκδοχή.

Οι μέτοικοι, στην αρχαία Αθήνα, ήταν νομικοπολιτική κατηγορία η οποία χονδρικά ήταν λίγο κάτω από τους ελεύθερους πολίτες και λίγο πάνω Συνέχεια →