Η Ελισάβετ της Αγγλίας υπήρξε επί δεκαετίες η προσωποποίηση ενός θεσμού απάνθρωπου, ληστρικού, αποικιοκρατικού και δολοφονικού.
Αυτό είναι πέρα από κάθε συζήτηση. Αυτό που είναι συζητήσιμο είναι η επιλογή της άρνησής της να απονείμει χάρη στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη ως κύριας, ή και ως μόνης, απόδειξης για το ότι είχε τα χέρια της βαμμένα με αίμα. Μια επιλογή που γνωρίζει μεγάλη διάδοση στον ελληνόφωνο κυβερνοχώρο από χθες.
Με αφορμή της αναφορές αυτές, σκέφτηκα να αναζητήσω κάποιες πληροφορίες και κάποιες λεπτομέρειες για το συγκεκριμένο περιστατικό. Διαπίστωσα ότι σε πολλούς ιστότοπους, μεταξύ των οποίων και η Βικιπαίδεια, είναι δημοσιευμένο, αυτούσιο ή σε διάφορες παραλλαγές, ένα λεπτομερές κείμενο για τη ζωή, τη δράση και το θάνατο του Παλληκαρίδη.
Από την αφήγηση αυτή προκύπτει με σαφήνεια ένα πράγμα: ο Παλληκαρίδης επιδίωξε ο ίδιος λυσσαλέα το θάνατό του, και τελικά –πράγμα όχι τόσο δύσκολο, ιδίως υπό τις συνθήκες εκείνες- τον Συνέχεια →
Σε παλαιότεροσημείωμα είχαμε αναφερθεί στο ευτυχές –αν και συμπτωματικό- γεγονός ότι μια σειρά από προτομές που μέχρι τότε κοσμούσαν (;) την πλατεία Μακεδονομάχων της Θεσσαλονίκης βρέθηκαν παρατημένες σε μια αποθήκη του δήμου στην περιοχή των Σφαγείων.
Οι προτομές αυτές απεικόνιζαν, ακριβώς, κάποιους από τους αποκαλούμενους «Μακεδονομάχους», και απομακρύνθηκαν από τη θέση τους λόγω των εργασιών για την κατασκευή της στάσης «Βενιζέλου» του μετρό της Θεσσαλονίκης (το οποίο βρίσκεται υπό κατασκευή επί κάποιες δεκαετίες ήδη, και όλα δείχνουν ότι θα συνεχίσει να βρίσκεται για άγνωστο διάστημα ακόμα).
Επειδή όλα τα ωραία πράγματα δεν κρατάνε πολύ, οι προτομές αυτές εδώ και κάμποσο καιρό ανατοποθετήθηκαν με σεβασμό, (έναν σεβασμό που αντιθέτως δεν επιδείχθηκε στα ευρήματα της ρωμαϊκής οδού Decumanus Maximus), όχι όμως στην ίδια θέση αλλά σε μία πολύ πιο κεντρική και ορατή στο αστικό τοπίο της πόλης: στο πάρκο της οδού Τσιρογιάννη, λίγες δεκάδες μέτρα από τον Λευκό Πύργο και την παραλία.
Μία από αυτές τις προτομές απεικονίζει τον Παύλο Γύπαρη.
Είμαι βέβαιος ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Θεσσαλονικέων –όπως άλλωστε και των λοιπών Συνέχεια →
Όποιος αφήνεται στη θύμηση γερνά, πέφτει άρρωστος και πεθαίνει, ανήμπορος: τι μπορεί να κάνει απέναντι στο παρελθόν του; Ας επινοήσει ένα σχέδιο για το μέλλον, ας ξαναβρεί υγεία, δύναμη, νιάτα και χαρά, ας σηκωθεί κι ας τρέξει όπως ο χρόνος. Οι συλλογικότητες, σε αυτό το σημείο, δεν διαφέρουν από τα άτομα. Μια κοινωνία χωρίς σχέδια χτίζει μουσεία, μηρυκάζει τα σφάλματα και τις ήττες της, ξεσχίζει τα σωθικά της, φθίνει … τι θα απογίνει;
Μαθαίνουμε στο Λύκειο να τιμούμε την Ανδρομάχη, ευσεβή και πιστή χήρα, αγαπητική μητέρα, αφοσιωμένη ολάκερη στη θύμηση του νεκρού συζύγου της, που την εικόνα του την ξαναβρίσκει στο γιο της Αστυάνακτα, όμηρο όπως κι εκείνη των νικητών εχθρών. Η σταθερότητά της εκρήγνυται σε μια παραισθητική αφήγηση όπου λάμπουν η πτώση της Τροίας και τα φονικά εκείνης της νύχτας: η νύχτα εκείνη, λέει, ας παραμείνει αιώνια. Πρέπει να ξεχάσω; επαναλαμβάνει. Όχι, ζω στην αθανασία της μνήμης και άρα αρνούμαι την πορεία της ιστορίας: δεν θα ζω πλέον, δεν θα αγαπώ πλέον, θα ακούω τη φωνή του συζύγου μου πάνω απ’ τον τάφο του, σε εκείνον θα απευθύνομαι όταν μιλάω στους άλλους … τελικά θα αυτοκτονήσω, ήδη μετά τον δεύτερο γάμο μου … οι νεκροί απαιτούν μόνο το θάνατο.
Τραγωδία της θύμησης, της οποίας ο Ρασίν προσδιορίζει τους ήρωες με την ιδιότητα του γιου ή της κόρης: της Ελένης, του Αγαμέμνονα ή του Αχιλλέα, η Ανδρομάχη εξιστορεί τη δυστυχία της δεύτερης γενιάς. Τι πιο τρομακτικό, για ένα παιδί, από το να ακούει τη μητέρα του να του λέει: όταν σε παίρνω στα χέρια μου, Αστυάναξ, αγκαλιάζω τον Έκτορα, τον νεκρό πατέρα σου; Τι πιο τρομακτικό από το να το αναγκάζει να φέρει στο σώμα του έναν ενήλικα υπό μορφή πτώματος; Στις κόρες και στους γιους του περασμένου πολέμου, η μητέρα-χήρα μαθαίνει μόνο να κλαίνε ή να πεθαίνουν ακόμα από τον πόλεμο, όπως πέθαναν οι γονείς τους· όχι από την αιχμή των όπλων, αλλά από την θανάσιμη ασθένεια της θύμησης.
Ποιο είναι το σχέδιο της Ανδρομάχης; Στο τέλος του έργου, κατορθώνει τον άθλο να παντρευτεί τον εχθρό της και να γίνει χήρα του, ξανά, για να βασιλεύσει, κυρίαρχη, επί των νεκρών και της τρέλας που την περιβάλλει, χήρα με δύο κεφάλια, διπλή βασίλισσα, των Ελλήνων και των Τρώων, μαύρη υπεύθυνη για τα φονικά. Με μια ακινησία αράχνης, την οποία αποκαλούμε, τυφλοί, επιμονή. Τη χρονική της ασθένεια, αδιάφορη για κάθε αλλαγή, την κάνουμε αρετή –την πιστότητα- αλλά επίσης και γνώση –την ιστορία. Ωστόσο, πρέπει να υπολογίσουμε το κόστος της, που είναι θανάσιμο: γύρω από την Ανδρομάχη, και εξαιτίας της, πληθαίνουν διαρκώς οι φόνοι, τραγικοί, οι απελπισίες και η παραφροσύνη. Εκείνη μόνη θα επιζήσει και θα βασιλεύσει: μαύρη χήρα, κακοποιητική γεννήτρα, κεκορεσμένη από ένστικτο θανάτου, επαναληπτική αράχνη στο κέντρο του ιστού, καταβροχθίζει με γεροντικά δόντια αυτά τα νέα, όμορφα και δυνατά πρόσωπα που δεν ζητούσαν άλλο απ’ το να ζήσουν, να αγαπήσουν, να ελπίσουν στο μέλλον.
Ας υποθέσουμε ότι, αντίθετα, αφήνει τους νεκρούς να θάψουν τους νεκρούς τους, συγκατατίθεται να ξεχάσει λίγο, όπως αναγγέλλει ο εραστής της –«αλλά τέλος πάντων συγκατατίθεμαι να ξεχάσω το παρελθόν», λέει ο Πύρρος-, δέχεται να ζήσει, ακολουθεί την πορεία του ζωντανού παρόντος, μαγεύεται από καινούριες αγάπες, επινοεί σχέδια … τότε, η ζωή παίρνει τη θέση της απελπισίας και το δράμα εξαφανίζεται. Οι αρχαίοι το είχαν δει σωστά: η Μνημοσύνη, η μητέρα Μνήμη γεννά τις Μούσες, και μεταξύ αυτών μία, τρομερή, την Τραγωδία.
Ποιος λέει όχι; Χωρίς ιστορία, ξαναγινόμαστε ζώα. Επιβάλλεται λοιπόν μία υποχρέωση θύμησης, δεσμός που μας κρατά στη γλώσσα και, πιθανότατα, στη συνείδηση· αλλά επιβάλλεται επίσης ένα καθήκον σχεδίου. Δυσκολότερο απ’ το πρώτο, το δεύτερο απαιτεί φαντασία, διάκριση, αίσθηση του παρόντος, προνοητικότητα, θέληση επιβίωσης για να ακολουθήσεις την πορεία που αποφάσισες, ενθουσιασμό, θάρρος … αρετές υπερβατικές σε σχέση με την επανάληψη, που, αυτή, γέρνει προς το ένστικτο του θανάτου.
Η ιστορία και η παράδοση μας στηρίζουν, ασφαλώς, αλλά βρίσκουν το νόημά τους μόνο από το πώς τις ξαναδιαβάζει ένα επιθυμητό μέλλον. Οδηγούμαστε στο χαμό όχι τόσο από τους εχθρούς ή τα εμπόδια, όσο από έλλειψη απογόνων ή παραγωγής, στο κρεβάτι της άπειρης λεπτομέρειας της ακίνητης αναμνημόνευσης. Χωρίς στέρεο σχεδιασμό, το παρελθόν πέφτει στο θάνατο και τη λήθη· μια συλλογικότητα χωρίς αποφασιστικότητα δεν ξέρει πια να γράψει την ιστορία της· χωρίς επινόηση και χωρίς σύγχρονα ζωντανά έργα, μια κουλτούρα βρίσκεται σε θανάσιμη αγωνία. Η μνήμη σκάβει τον τάφο μας και, σε αυτό το κλειστό θεμέλιο, το σχέδιο οικοδομεί την κατοικία μας.
Το παραπάνω κείμενο είναι το ομότιτλο απόσπασμα από το βιβλίο Michel Serres, Andromaque, veuve noire, L’Herne, Παρίσι 2011 (σ. 37-41). Μετάφραση: Α.Γ.
Tη δεκαετία του 90, είχε γνωρίσει ιδιαίτερη διάδοση ένας τύπος λόγου βασισμένος στο ρητορικό ερώτημα «για σκεφτείτε τι θα είχε γίνει αν είχε επικρατήσει η αριστερά στον εμφύλιο», αυτή τη φορά ενισχυμένος και από την δημόσια αυτομαστίγωση μετανοημένων αριστερών («ευτυχώς που δεν νικήσαμε σύντροφοι» και δε συμμαζεύεται). Η αυτομαστίγωση αυτή παρατείνεται άλλωστε και στις μέρες μας από νέες γενιές μεταμεληθέντων (και μεταμεληθεισών, π.χ. Σώτη Τριανταφύλλου).
Την εβδομάδα που πέρασε, προέκυψε ένα περιστατικό το οποίο, αν ενταχθεί σε μια προοπτική, δίνει στο υποθετικό αυτό ερώτημα μία έμπρακτη απάντηση αρκετά διαφορετική από αυτήν που εκλαμβάνεται ως αυτονόητη (ότι δηλαδή θα είχε επικρατήσει ένα καθεστώς μονομέρειας και μισαλλοδοξίας). Όπως έγινε γνωστό, το δημοτικό συμβούλιο της Νάξου απέρριψε πρόταση να προστεθεί η προσωνυμία «Μανώλης Γλέζος» Συνέχεια →
Τις τελευταίες μέρες, διατυπώθηκαν επικρίσεις για το γεγονός ότι, σε μία από τις πρώτες αναρτήσεις στον επίσημο ιστότοπο της επιτροπής για τον εορτασμό των 200 χρόνων από το 1821, η οποία επιγραφόταν «Ηγεσία του Κράτους, Αρχηγοί κυβερνήσεων», αναφέρονταν όλοι όσοι κατά καιρούς άσκησαν αυτή την «ηγεσία», και μεταξύ αυτών οι δικτάτορες, δοσίλογοι και συνεργάτες των Γερμανών.
Οι κύριοι αυτοί ασφαλώς υπήρξαν απεχθείς και ο ιστορικός τους ρόλος σκοτεινός. Το ερώτημα όμως είναι, όσοι ενοχλούνται από την παρουσία μόνο αυτών και όχι των «νόμιμων» και αμέμπτου πατριωτισμού «ηγετών του κράτους», τι ακριβώς θα θεωρούσαν αποδεκτό και προτιμότερο εναλλακτικά;
Λογικά, θα προτιμούσαν να αναφέρονται μόνο οι «καλοί», ενώ εκεί που βασίλευσαν «κακοί» να υπάρχει μία τρύπα, ένα κενό.
Αυτό όμως δεν θα ήταν εξωραϊστικό και υποκριτικό; Μήπως και αυτοί οι άνθρωποι δεν Συνέχεια →
Παρακολουθώντας τυχαία ειδήσεις σε κάποιο κανάλι, πληροφορήθηκα ότι προχθές, στην Τρίπολη (της Αρκαδίας), εορτάστηκε πανηγυρικά η επέτειος … «απελευθέρωσης» της πόλης. Αυτό προφανώς θα γίνεται κάθε χρόνο, αλλά δεν κατάφερα να πληροφορηθώ εδώ και πόσα ακριβώς χρόνια. Μάλλον όχι πάρα πολλά, όμως, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι η σχετική μνεία σε ημιεπίσημο –ή πάντως φιλικό προς την εκδήλωση- σάιτ, από την πρώτη πρόταση, σπεύδει να κουνήσει το δάχτυλο προς όσους τυχόν θα είχαν την τάση να κάνουν άλλες ορολογικές επιλογές:
Με ιδιαίτερη λαμπρότητα γιορτάζεται, την πρώτη Κυριακή μετά την 23η Σεπτεμβρίου, η απελευθέρωση της Τρίπολης και όχι η άλωση όπως κακώς έχει επικρατήσει να λέγεται (η υπογράμμιση δική μου).
Η επιμονή αυτή δείχνει ότι η αλλαγή είναι σχετικά πρόσφατη και συναντά δυσκολίες να επιβληθεί.
Και πώς να μη συναντά; Αφού το 1821 δεν είναι τόσο μακριά ώστε να έχει ο κόσμος ξεχάσει ότι, από όσους ζούσαν τότε, και όλους τους μεταγενέστερους μέχρι πρόσφατα, κανείς δεν είχε χρησιμοποιήσει αυτόν τον όρο. Το 1821, κανείς στην Τριπολιτσά δεν Συνέχεια →
Η γραμμή 31 του ΟΑΣΘ επί χρόνια εκτελούσε το δρομολόγιο Βούλγαρη – Σφαγεία.
Ο κάπως ασυνήθιστος αυτός συνδυασμός ονομασιών, τότε που ίσχυε, είχε γίνει θέμα ανεκδότου, με κάποιον Αθηναίο φοιτητή που περνά σε ΤΕΙ (τότε ΚΑΤΕΕ) της Θεσσαλονίκης και σοκάρεται όταν αντικρύζει για πρώτη φορά την ονομασία του λεωφορείου που πρέπει να παίρνει κάθε μέρα για να πηγαίνει στη σχολή του, την οποία ερμηνεύει ως δείγμα των ιδιαίτερων συνθηκών και της βαρβαρότητας της «τοπικής κοινωνίας» (σε συνδυασμό με το προσωνύμιο «Βούλγαροι» που απέδιδαν οι Αθηναίοι στους Θεσσαλονικείς χούλιγκαν).
Βεβαίως η ονομασία της μίας αφετηρίας, και της σχετικής οδού και περιοχής της Θεσσαλονίκης, δεν έχει καμία σχέση με τους Βουλγάρους της Βουλγαρίας, αλλά έχει σχέση με τον πολιτικό τού 19ου αιώνα Δημήτριο Βούλγαρη. (Το όνομα αυτό προφανώς το έδωσαν στην οδό οι εκπρόσωποι του κράτους των Αθηνών όταν κατέκτησαν τη Μακεδονία· στη Θεσσαλονίκη ουδείς γνώριζε ή είχε λόγο να τιμήσει τον Δημήτριο Βούλγαρη).
Όσο για το τέρμα της γραμμής, ούτε αυτό έχει σχέση με σφαγές, απλώς ονομάζεται έτσι διότι εκεί βρίσκονταν στο παρελθόν τα δημοτικά σφαγεία.
Η δυσώνυμη περιοχή των «Σφαγείων» ξαναήρθε πρόσφατα στην επικαιρότητα χάρη σε Συνέχεια →
Διαβάζοντας το λόγο όσων επιχειρούν να δικαιολογήσουν, ή να σχετικοποιήσουν, τη φασιστική επίθεση εναντίον του δήμαρχου της Θεσσαλονίκης την περασμένη εβδομάδα, στη βάση τού ότι «και αυτός προκάλεσε με τη δήλωσή του», ένα πράγμα –μεταξύ πολλών άλλων- που μου κάνει εντύπωση είναι ότι, σε αυτόν, διενεργείται συστηματικά μία υποκατάσταση.
Η δήλωση η οποία φέρεται να προκάλεσε τους φασίστες έλεγε επί λέξει: «χέστηκα αν ο Κεμάλ σκότωσε Έλληνες».
Όλοι όμως οι απολογητές των φασιστών, ακόμη και οι μη Πόντιοι, ισχυρίζονται ότι η δήλωση αυτή προσέβαλε και προκάλεσε τους Ποντίους –όχι τους Έλληνες γενικά. Πολλές φορές, η υποκατάσταση αυτή καταλαμβάνει και το ίδιο το κείμενο της αρχικής δήλωσης, Συνέχεια →
Στις αρχές του χρόνου, η Τουρκία άνοιξε το μέχρι τώρα απόρρητο μητρώο του πληθυσμού της, ένα μνημειώδες αρχείο γενεαλογιών που φτάνει μέχρι την οθωμανική περίοδο. Στο σάιτ που παρέχει πρόσβαση σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες στην Τουρκία έχει πλέον προστεθεί μια καρτέλα γενεαλογίας. Οι χρήστες μπορούν να κατεβάσουν έγγραφα σχετικά με τους προγόνους τους, με αρχεία που ξεκινούν από το 1882.
Από την εμφάνιση της νέας υπηρεσίας, οι ρίζες, η μετανάστευση, η καθαρότητα και ο υβριδισμός κυριάρχησαν στη συζήτηση σε ομάδες τού WhatsApp, γραφεία και καφενεία. Σε μόλις δύο μέρες, πάνω από 5 εκατομμύρια Τούρκοι έψαξαν την κληρονομιά τους στο μητρώο. Το ενδιαφέρον ήταν τόσο έντονο που για κάποιες ώρες το σάιτ κατέρρευσε και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να απενεργοποιήσει την υπηρεσία για αρκετές ημέρες.
Επί έναν αιώνα, το τουρκικό κράτος επέβαλε στους πολίτες του μια άκαμπτη εθνική ταυτότητα, η οποία απέκλειε την εθνοτική καταγωγή και προέβαλλε την «καθαρή» Συνέχεια →
Η πρόσφατη κρίση στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας επανέφερε στην επικαιρότητα τα Βαλκάνια και τις ευαίσθητες πολιτικές και διεθνοτικές ισορροπίες στην άμεση γειτονιά μας.
Υπερβολική έμφαση δόθηκε στον αλβανικό εθνικισμό και στον κίνδυνο μιας νέας πολεμικής ανάφλεξης, σύμφωνα με το στερεότυπο της «πυριτιδαποθήκης» που επικρατεί σε κάθε ανάλυση για τα Βαλκάνια.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στη γειτονική χώρα η κύρια εστία σύγκρουσης και αναταραχής έχει πολιτικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά: αιτία είναι η αυταρχική πολιτική του «καθεστώτος» Γκρούεφσκι, η κατάχρηση εξουσίας, οι μαφιόζικες μέθοδοι Συνέχεια →
Nomadic universality 