Το ιδιόμορφο και αξιοπερίεργο μόρφωμα που συνήθως αποκαλούμε «ελληνική δεξιά» –ένας περιγραφικός όρος τον οποίο χρησιμοποιώ εδώ για πρακτικούς λόγους συνεννόησης, ελλείψει καλύτερου-, υπό τη σύγχρονη μορφή του που διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του 50 και εντεύθεν, διακατέχεται ιδρυτικά από ένα βαθύ μίσος και ξενότητα ενάντια σε όλα τα μέσα σταθερής τροχιάς, και ειδικά απέναντι στο τρένο.
Είναι γνωστό ότι ο γενάρχης αυτού του μορφώματος άρχισε την καριέρα του ως υπουργός δημοσίων έργων ξηλώνοντας το τραμ της Θεσσαλονίκης και βάζοντας στη θέση του –και στο κεφάλι μας- τη σφηκοφωλιά που λέγεται ΟΑΣΘ, ένα πυκνό πελατειακό δίκτυο από μικροκεφαλαιούχους/ οδηγούς/ μετόχους, δηλαδή επιχειρηματίες του εαυτού τους, νεοφιλελεύθερα υποκείμενα πριν υπάρξει ακόμα νεοφιλελευθερισμός, και ταυτόχρονα επιτηρητές του ίδιου του εαυτού τους –και όποιου άλλου μπορούσαν ή τους ζητιόταν κατά καιρούς, του κοινωνικού πεδίου γενικώς. Ένα δίκτυο που υπάρχει ακόμη σήμερα και είναι αμφίβολο αν εξυπηρετεί οποιονδήποτε άλλον από τους οδηγούς του, οι οποίοι εκτός των άλλων συχνά γίνονται πρωταγωνιστές ρατσιστικών επεισοδίων.
Επίσης, στο προκείμενο, το τρένο η ελληνική δεξιά συστηματικά το υπονόμευσε, προς όφελος επίσης ενός αρχιπελάγους Συνέχεια →
λέει ένα πολύ γνωστό τετράστιχο του Πυθαγόρα [Παπασταματίου] από τη Μικρά Ασία που είχανε βγάλει μαζί με τον Απόστολο Καλδάρα πριν από μισό αιώνα, και άλλον μισό αιώνα μετά τα γνωστά σε όλους γεγονότα στα οποία αναφερόταν ο δίσκος εκείνος. Το τετράστιχο αυτό απηχούσε πολλές προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, κατά τις οποίες πολλοί ρωμιοί πρόσφυγες από τη Ασία, στην απελπισία τους, έπεφταν στη θάλασσα από την προκυμαία της Σμύρνης και δοκίμαζαν να πιαστούν από ξένα σκάφη για να γλιτώσουν, αλλά τα σκάφη αυτά αρνούνταν να τους παραλάβουν και πολλοί έβρισκαν το θάνατο. Η αφήγηση αυτή, στην οποία η βίαιη και πρόωρη απώλεια της ζωής συνοδευόταν και από μία αίσθηση προδοσίας και απανθρωπιάς, απέκτησε μια ιδιαίτερα τραυματική διάσταση και Συνέχεια →
Ψάχνω να βρω κάτι να πω που να μας βοηθάει να σκεφτούμε για το περιστατικό στα Καμένα Βούρλα, χωρίς να καταλήγει στο «να κατανοήσουμε τους καημένους τους κατοίκους, παρασύρθηκαν, δεν είναι φασίστες» κ.λπ.· να σκεφτούμε πώς, και γιατί, κάποιοι άνθρωποι κινητοποιούνται, φέρνοντας μαζί και τα παιδιά τους, για να εμποδίσουν άλλα παιδιά να φάνε και να κοιμηθούνε, με δυο λόγια να ζήσουνε, κραυγάζοντας μάλιστα ανερυθρίαστα «εδώ θα γίνει ο τάφος σας».
Δεν είμαι σίγουρος ότι έχω μια εξήγηση. Μου κάνει όμως εντύπωση ότι οι κάτοικοι ενός χωριού που μεταπολεμικά είχε συνδέσει την ευημερία, αν όχι την ύπαρξή του, με την ξενοδοχειακή/ παραθεριστική/ εκδρομική βιομηχανία, (ή έστω βιοτεχνία), η οποία όμως εδώ και χρόνια βρίσκεται σε παρακμή επειδή άλλαξε η χάραξη της εθνικής, «έκλεισαν την εθνική», για να διαμαρτυρηθούν επειδή κάποιοι πρόσφυγες θα φιλοξενηθούν –επ’ αμοιβή- στα ούτως ή άλλως άδεια ξενοδοχεία τους.
Η «εθνική», όπως το δηλώνουμε εδώ και χρόνια με αυτό το επίθετο –παράγωγο του ουσιαστικού «έθνος», ουσιαστικοποιημένο με τη σειρά του- είναι ο άξονας που συνδέει τις δύο μεγαλύτερες πόλεις της χώρας. Υπό κανονικές συνθήκες, όποιος «κλείνει την εθνική» σταματά την κυκλοφορία στο σώμα του έθνους. Εν προκειμένω, φαίνεται ότι η ρατσιστική κινητοποίηση δεν μπλόκαρε κάθε είδους κυκλοφορία, αλλά μόνο αυτή που θα βοηθούσε τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα να τραφούν και γενικώς να ζήσουν.
Όπως κι αν έχει, στο λόγο των ρατσιστών κατοίκων, ή στην επιτελεστική τους δήλωση, είναι σαν να έχουμε ένα χιαστό σχήμα, μια αυτοκαταστροφική σπείρα: δεν θέλουμε «κακούς» (=φτωχούς, Μουσουλμάνους) ενοίκους στα ξενοδοχεία μας, έστω και αν αυτοί βρίσκονται καθ’ οδόν προς τη Γερμανία ή τη Νορβηγία· θέλουμε Έλληνες και, ει δυνατόν, Γερμανούς και Νορβηγούς. Αυτοί όμως δεν θα έρθουν ποτέ: ούτως ή άλλως δεν έρχονταν, και τώρα είναι ακόμα λιγότερο πιθανό να έρθουν, αφού βγάλαμε για το χωριό μας μια εικόνα γεμάτη μίσος, απόρριψη και ξενοφοβία.
Ίσως όμως αυτό ακριβώς να ήταν το ημι-συνειδητό νόημα της πράξης: δεν ήταν ένα αθέλητο αποτέλεσμα, αλλά ήταν μια λύσσα, μια ματαίωση και μια επιθετικότητα που δεν ξέρει προς τα πού να στραφεί και στρέφεται εναντίον του εαυτού της. Και, κατά περίεργο τρόπο, στη στροφή της αυτή υλοποιεί το νόημα –ένα από τα νοήματα- του σημαίνοντος που συνιστά το όνομα του συγκεκριμένου χωριού (ένα αρκετά ασυνήθιστο όνομα, καθότι δεν είναι τόσο πολλά τα τοπωνύμια που αποτελούνται από δύο λέξεις –εφόσον τουλάχιστον η πρώτη λέξη δεν είναι «Νέος/Νέα», «Άνω/ Κάτω» ή άλλα παρόμοια).
Μια αρχαιοελληνική έκφραση που χρησιμοποιείται ενίοτε ακόμα και σήμερα για να περιγράψει ένα «πέρασμα στην πράξη» κατά το οποίο ο ενδιαφερόμενος αδιαφορεί για τις πιθανόν ολέθριες συνέπειες, είναι το γαία πυρί μιχθήτω. Το πυρ ως γνωστόν είναι αυτό που καίει, και μία άλλη, νεοελληνική αυτή τη φορά έκφραση για εκείνον που έφτασε στο έσχατο σημείο ανοησίας και παραλογισμού είναι το έκαψες. Το ουσιαστικό τώρα το οποίο προσδιορίζει η παθητική μετοχή καμένα στο όνομα του χωριού επίσης δηλώνει, στην τρέχουσα γλώσσα, τον ανόητο και αφελή άνθρωπο. Καμιά φορά, nomen est omen, που έλεγαν και οι Ρωμαίοι. Κάποιοι λοιπόν εδώ φαντασιώνονται ότι μετενσαρκώνουν το μικρό γαλατικό χωριό που αντιστέκεται στην «αυτοκρατορία», ότι «φυλάνε τις Θερμοπύλες» –οι οποίες άλλωστε είναι πολύ κοντά γεωγραφικά, και είναι ο τόπος μιας ετήσιας μάζωξης των Ελλήνων νεοναζιστών. Όπως άλλωστε και ο τόπος μιας συντριπτικής νίκης των Γαλατών εις βάρος των Ελλήνων (Αιτωλών και Βοιωτών) το 279 π.Χ.
Είναι λοιπόν τρελοί αυτοί οι Ρωμαίοι; Ίσως, αλλά ποιοι Ρωμαίοι απ’ όλους, και τι τρέλα τους κατέλαβε; Τι είναι αυτό που έκαψε τα Βούρλα, ή που έκανε τα βούρλα τους ξενοδόχους κατοίκους τους να το κάψουν; Ήταν σίγουρα η οργή τους για τους «φτωχούς» και «ταπεινούς» φιλοξενούμενους που τους προέκυψαν απρόσκλητοι –αλλά μήπως πάντα απρόσκλητοι δεν έρχονται οι φιλοξενούμενοι; Ταυτόχρονα, όμως, ήταν η επίγνωση ότι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε, αν δεν έχουν διαβεί ήδη, ότι εκείνοι που εμείς περιμένουμε μας έστησαν για πάντα, δεν πρόκειται να έρθουν να μείνουν στα ξενοδοχεία μας, οπότε κανένας ορθολογικός υπολογισμός και καμία προσμονή δεν μπορεί να μας χαλιναγωγήσει και να μας κάνει να υποκριθούμε έστω ότι είμαστε φιλόξενοι. Ας ανακατωθεί η γη με τη φωτιά, ακόμα κι αν η γη αυτή είναι η δική μας. Ή ιδίως τότε. Αφού μας είναι πλέον άχρηστη, αφού έχει ήδη γίνει ο δικός μας τάφος, ο τάφος των ελπίδων μας για πλουτισμό.
Ο στιχουργός Κώστας Βίρβος ήταν Τρικαλινός με βλάχικη καταγωγή. Ίσως αυτό να εξηγεί το ότι οι στίχοι του ενέχουν έντονα το στοιχείο του ταξιδιού, αλλά σίγουρα δεν εξηγεί το ότι το ταξίδι αυτό είναι συχνά θαλάσσιο.
Αυτά ίσως τα πούμε κάποια άλλη φορά. Στο παρόν σημείωμα, που δεν είναι κάτι παραπάνω από μία αυγουστιάτικη άσκηση, επιχείρησα να χαρτογραφήσω αυτές τις νοερές μετακινήσεις καταρτίζοντας έναν κατάλογο των τοπωνυμίων που αναφέρονται στους στίχους του. Ο κατάλογος δεν είναι κατά κανέναν τρόπο πλήρης, εφόσον βασίζεται μόνο στα τραγούδια που έχουν περιληφθεί στον δικτυακό τόπο stixoi.gr (τα οποία είναι 705, ενώ κατά δικούς του υπολογισμούς ο Βίρβος είχε γράψει περίπου 2.500), συμπληρωμένα με μερικές δικές μου προσθήκες από μνήμης.
Περιλήφθηκαν και όροι που δεν αντιστοιχούν σε κάποια σαφή γεωγραφική περιοχή (π.χ. Αραπιά) ή και σε καμία υπαρκτή περιοχή (Ουτοπία). Επίσης, σε χωριστό κατάλογο στο τέλος αναφέρονται οι ταχυδρομικές διευθύνσεις. Φυσικά, απουσιάζουν τραγούδια τα οποία ναι μεν έχουν θέμα τη μετακίνηση, αλλά δεν περιέχουν κάποιο όνομα συγκεκριμένου τόπου (όπως συμβαίνει με το «δεν με θαμπώνουν οι ουρανοξύστες», ή με τα δεκάδες τραγούδια που περιέχουν τη λέξη-φετίχ «ξενιτιά» ή τη σπανιότερη «μετανάστευση»).
Το ευρετήριο παραμένει ανοιχτό σε μεταγενέστερες συμπληρώσεις, από τον συντάκτη ή/ και από τον καθένα.
«Μετανάστης» δεν αποτελεί νομική κατηγορία· ο όρος προσδιορίζει απλώς τα πρόσωπα τα οποία, από επιλογή, από ανάγκη ή από καταναγκασμό, φεύγουν από τη χώρα τους για να εγκατασταθούν σε μία άλλη. «Πρόσφυγας», αντιθέτως, είναι νομικό καθεστώς πλαισιωμένο από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, η οποία επιπλέον ορίζει τις νομικές υποχρεώσεις των κρατών που την έχουν κυρώσει (όπως συμβαίνει με όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Τα συστήματα ασύλου των χωρών που την έχουν υπογράψει οργανώνονται σε αναφορά προς αυτή τη σύμβαση. Κατά το γράμμα της, κάθε πρόσωπο που προσκομίζει την απόδειξη ότι υπέστη ή φοβάται πως θα υποστεί διώξεις στη χώρα του μπορεί να τύχει προστασίας από το κράτος στο οποίο κάνει τη σχετική αίτηση. Η Συνέχεια →
Η γενετική ταυτοποίηση ενός νέου στελέχους του κοροναϊού (2019-nCoV) στο Γουχάν της Κίνας, στις αρχές Δεκεμβρίου του 2019, φαίνεται να έχει πυροδοτήσει την προσφυγή σε μέτρα καραντίνας σε όλο τον κόσμο. Η Γουχάν, μια πόλη με πάνω από 11 εκατομμύρια κατοίκους, έχει τεθεί υπό αποκλεισμό, τα σύνορα έχουν κλείσει και αρκετές κυβερνήσεις καθιέρωσαν επιλεκτικούς ταξιδιωτικούς περιορισμούς και απαγορεύσεις βάσει ιθαγένειας και νομικής θέσης –αναστέλλοντας και την έκδοση βίζας για όποιον έχει κινεζικό διαβατήριο.
Ο NCoV, το οποίο μετονομάστηκε σε COVID19, είναι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, ιδίως για όσους ήδη πάσχουν από χρόνιες και αναπνευστικές παθήσεις. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα μέτρων καραντίνας είναι αμφίβολη, πράγμα που εγείρει το ερώτημα Συνέχεια →
Το πλοίο πήγε στη Χίο, στη Μυτιλήνη, στο Βόλο, επί ματαίω. Σ’ ένα από αυτά τα λιμάνια, όπου δεν μπόρεσε να δέσει στην αποβάθρα γιατί είχαν ήδη πάει τόσο πολλοί πρόσφυγες που δεν τους δέχονταν, βγήκαν άνδρες της πόλης στο λιμάνι με όπλα για να τους εμποδίσουν. Έτσι αποβιβάστηκαν στη Στυλίδα.
Iρις Τζαχίλη, Μπαϊντίρι 1922. Μια ιστορία απώλειας από τη Μικρασία, Κοντύλι, Aθήνα 2012, σ. 156
To πόσο η «διακυβέρνηση» των πληθυσμιακών ροών εκ μέρους της Ελλάδας –κυρίως- και, σε ολοένα αυξανόμενο βαθμό, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μετέπειτα της Τουρκίας, βασιζόταν στις χωροχρονικές μήτρες της νεωτερικότητας, γίνεται φανερό και από την αξιοσημείωτη εμμονή συγκεκριμένων στοιχείων, ακόμη και διατυπώσεων από τις νομοθετικές ρυθμίσεις που εξέδωσαν τα κράτη αυτά τότε, και που συνεχίζουν έκτοτε να εκδίδουν μέχρι σήμερα με το ίδιο πνεύμα, και συχνά με το ίδιο γράμμα.
Η πιο κραυγαλέα ίσως περίπτωση τέτοιου νομοθετήματος είναι η εξής. Τον Ιούλιο του 1922, το ελληνικό κράτος (πρώην πρότυπον βασίλειον, πρώην υποψήφια αυτοκρατορία), Συνέχεια →
Στην ιστορικοπολιτική μας φαντασία, η λέξη «έξοδος» είναι ανεξίτηλα κωδικοποιημένη από τις αφηγήσεις της αθεράπευτης νεκροφιλίας του ριζοσπαστικού πατριωτισμού (πρβλ. «έξοδος του Μεσολογγίου» κ.λπ.) με το νόημα μίας ηρωικής θυσίας, μιας κίνησης απελπισίας που ακολουθεί έναν (αυτο)εγκλεισμό ή μία πολιορκία και που αναπόφευκτα οδηγεί σε μαρτυρικό θάνατο.
Η ίδια αυτή ελληνική λέξη, όμως, στο σύγχρονο διεθνές λεξιλόγιο της πολιτικής σκέψης και πρακτικής, και ειδικά στην ιταλική της εκδοχή[1], δηλώνει κάτι τελείως διαφορετικό, έως αντίθετο: δηλώνει την απενεργοποίηση της λογικής των στρατοπέδων, (δεν γράφω των δύο στρατοπέδων διότι αυτό είναι πλεονασμός: η στρατοπεδική λογική είναι πάντα δυική), την ακολούθηση μιας γραμμής φυγής, την πρακτική εκείνου που αναχωρεί –ή που δεν προσέρχεται.
Αυτή η έξοδος είναι που έριξε τη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα το 1974.
Με αυτή την έννοια, τη χούντα, ναι, την έριξε το Πολυτεχνείο. Όπου βέβαια ως Συνέχεια →
Ένα πλοίο που μεταφέρει 42 ανθρώπινα όντα περιμένει δύο βδομάδες ανοιχτά της νήσου Λαμπεντούζα. Είναι άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο, τη φτώχεια και τη φυλάκιση. Οι υπεύθυνοι για αυτούς τους πολέμους και αυτή η δυστυχία κάθονται στα κοινοβούλια και στα επιχειρηματικά γραφεία της Ιταλίας και της Ευρώπης. Οι ίδιοι άνθρωποι που τώρα κάνουνε μπαλάκι, από τη Ρώμη στο Στρασβούργο, την ευθύνη να τους αφήσουν να βγουν στη στεριά.
Δεν είμαστε ούτε ήρωες ούτε πολιτικοί. Κάποιος μάς είπε «ταραχοποιούς». Είμαστε απλοί λιμενεργάτες της Γένοβας, αλλά ακριβώς ως εργαζόμενοι αναγνωριζόμαστε μόνο στις Συνέχεια →
Είναι ασφαλώς πολύ προβληματικό ότι τα φιλικά προς τη Νέα Δημοκρατία μέσα δεν κάλυψαν καθόλου την πρωτόδικη καταδίκη του Νικόλαου Γεωργιάδη, και αυτό έχει ορθώς επισημανθεί από πολλούς.
Αλλά και όπου υπήρξε κάλυψη, αυτή υπήρξε συχνά επίσης προβληματική. Συνοδευόταν από αρκετές ορολογικές διαστρεβλώσεις, κιτρινισμό, και ηθικούς πανικούς.
Ένας από αυτούς τους πανικούς ήταν η εμφάνιση της όλης υπόθεσης ως καταδίκης για «παιδεραστία». Αυτό φυσικά δεν ισχύει, όπως ορθώς επισημάνθηκε από τουλάχιστον δύο ηλεκτρονικά σημειώματα που έχω υπόψη μου μέχρι στιγμής, και η χρήση του όρου προσανατολίζει τον αναγνώστη να διαβάσει την όλη υπόθεση με όρους ομοφοβίας.
Το πρόβλημα είναι ότι, προκειμένου να εναντιωθούν σε μια ανακρίβεια και τον αντίστοιχο προς αυτήν ηθικό πανικό, και τα δύο αυτά σημειώματα καταφεύγουν σε μία Συνέχεια →
Nomadic universality 