του Άκη Γαβριηλίδη

Τις τελευταίες μέρες, έγινε γνωστό ότι έχουν υποβληθεί σοβαρές καταγγελίες εις βάρος του Πορτογάλου κοινωνιολόγου και ερευνητή Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος για σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και για συναφή εκμετάλλευση του κύρους και της υψηλής θέσης του προκειμένου να εκβιάσει διάφορες γυναίκες που απέβλεπαν σε ακαδημαϊκή καριέρα, και ότι το ίδρυμα στο οποίο κατείχε αυτή την υψηλή θέση αποφάσισε να αναστείλει όλες τις ακαδημαϊκές του θέσεις μέχρι την ολοκλήρωση της διερεύνησης του θέματος.

Μεταξύ άλλων, ο Σάντος είχε πραγματοποιήσει την τελευταία ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά. Αμέσως μόλις έγιναν γνωστές οι καταγγελίες, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς με ανακοίνωσή του γνωστοποίησε ότι «αποφάσισε να αφαιρέσει προς το παρόν το υλικό από τη συνεργασία του μαζί του (βίντεο/εκδόσεις) από το site και τους λογαριασμούς του σε σχετικές πλατφόρμες καθώς και να παγώσει την έκδοση της πρόσφατης διάλεξής του».

Βοηθάει άραγε η απόφαση αυτή κάποιον/-αν σε κάτι, και σε τι;

Εάν κάποιος θεωρούσε ότι όσα λέει ο συγκεκριμένος αναλυτής είναι ενδιαφέροντα και χρήσιμα πριν γίνουν οι καταγγελίες, το ίδιο θα πρέπει να θεωρεί και αφού έγιναν. Το περιεχόμενό τους δεν έγινε ούτε καλύτερο ούτε χειρότερο απ’ όσο ήταν ήδη.

Εάν πάλι αυτός ο κάποιος πιστεύει τώρα ότι έκανε λάθος που τα θεωρούσε ενδιαφέροντα και χρήσιμα, θα πρέπει να ψάξει πού έκανε το λάθος και γιατί. Αλλά αυτό δεν μπορεί φυσικά να το κάνει αν δεν έχει πλέον καμία πρόσβαση σε όσα έλεγε ο αναλυτής.

Από μία άποψη λοιπόν τώρα είναι που ίσως το έργο του Σάντος αξίζει ακόμη περισσότερο να μελετηθεί. Πιθανόν να είχε ενδιαφέρον να εξεταστεί μήπως αυτό το έργο διατηρεί κάποια σχέση –έστω σχέση αντίθεσης/ ασυνέπειας, με την επιστημολογική και με την ηθική σημασία του όρου- με τις πράξεις που του αποδίδονται. Αν όμως το έργο αυτό εξαφανιστεί από προσώπου γης, κανείς δεν θα μπορεί να το μελετήσει ώστε να βγάλει τα Χ ή τα Ψ συμπεράσματα.

Ο βιασμός και η σεξουαλική παρενόχληση αναμφίβολα είναι πράξη ιδιαίτερης απαξίας. Ωστόσο, όσο και αν είναι συζητήσιμες τέτοιες συγκρίσεις, γενικώς θα συμφωνούσαμε, νομίζω, ότι η θανάτωση ενός ανθρώπου είναι πράξη ακόμη μεγαλύτερης απαξίας.

Ο Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος Λουί Αλτουσέρ, όπως όλοι ξέρουμε –ή μπορούμε να πληροφορηθούμε-, φόνευσε τη γυναίκα του. Δικαστικά βέβαια του αναγνωρίστηκε το ακαταλόγιστο λόγω ψυχικής πάθησης και δεν καταδικάστηκε (δεν δικάστηκε καν). Έστω κι έτσι, όμως, κανένα ινστιτούτο δεν σκέφτηκε να εξαφανίσει τα βιβλία ή τις διαλέξεις του που είχαν ήδη εκδοθεί, και πολλοί ερευνητές και ερευνήτριες σε όλον τον κόσμο συνέχισαν και συνεχίζουν να μελετούν, να εκδίδουν και να μεταφράζουν το μέχρι τότε ανέκδοτο έργο του. Τις μέρες που δημοσιεύεται αυτό το σημείωμα, στην Αθήνα διεξάγεται το συνέδριο του περιοδικού Historical Materialism, στο οποίο αρκετές ανακοινώσεις αφορούν ακριβώς αυτό το έργο, δίπλα σε άλλες που αφορούν τον σύγχρονο φεμινισμό.

Ο συνθέτης και στιχουργός Άκης Πάνου, από την άλλη, κρίθηκε ένοχος από την ποινική δικαιοσύνη για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως χωρίς κανένα ελαφρυντικό. Κανείς όμως δεν «κατέβασε» ούτε εξαφάνισε τους δίσκους του, ενώ τα τραγούδια του συνεχίζονται να τραγουδιούνται σε κέντρα, συναυλίες, ακόμα και στην κρατική ραδιοτηλεόραση.

Δεν ξέρω πού οφείλονται αυτά τα δύο μέτρα και σταθμά. Ίσως απλώς στο γεγονός ότι όλα αυτά συνέβησαν μία άλλη εποχή, ενώ, αν συνέβαιναν σήμερα, ανάλογες απαγορεύσεις και αποσιωπήσεις θα επιβάλλονταν και στα συγκεκριμένα έργα.

Θα φέρω και ένα τρίτο παράδειγμα. Για τους παραπάνω, κατ’ αρχήν μπορούμε να σκεφτούμε ότι το έργο που είχαν παραγάγει είναι, μέχρι αποδείξεως του εναντίου, ουσιωδώς ανεξάρτητο από τις πράξεις που τέλεσαν ως άτομα. Ο Γερμανός νομικοπολιτικός στοχαστής και πανεπιστημιακός Καρλ Σμιττ, αντιθέτως, στο θεωρητικό έργο του εξέφρασε απόψεις υπερσυντηρητικές, αντιδημοκρατικές-αντιφιλελεύθερες και αντισημιτικές, ενώ πρακτικά υπήρξε συνεργάτης των Ναζί –για τη συνεργασία αυτή άλλωστε λίγο έλειψε να βρεθεί κατηγορούμενος στη δίκη της Νυρεμβέργης, αλλά τελικά τη γλίτωσε. Επιπλέον, σε επίπεδο προσωπικής συμπεριφοράς φαίνεται ότι υπήρξε πραγματικά κάθαρμα. Φυσικά, μεταπολεμικά αποπέμφθηκε από τη θέση του. Ωστόσο, το έργο του εξακολουθεί να αποτελεί ένα σύνολο από συλλογισμούς, έστω στρεψόδικους, μονομερείς, διαστροφικούς, αλλά, όσο αμήχανο και να μας φαίνεται αυτό, ενίοτε οξυδερκείς, αν όχι μεγαλοφυείς. Προσωπικά, πριν από αρκετά έτη, σε ανύποπτο χρόνο, είχα υποστηρίξει, σε άρθρο που γράψαμε στα γαλλικά από κοινού με τον φίλο μου Χουάν Ντομίνγκο Σάντσεθ, ότι παρόλα αυτά, ή για όλα αυτά, είναι σημαντικό να αφήσουμε ανοιχτή τη δυνατότητα, ακόμα και σε όσους/-ες βρίσκουν απεχθή την προσωπική και πολιτική πορεία του Σμιττ, ή ιδίως σε αυτές, να μελετήσουν τους συλλογισμούς αυτούς. Αν μη τι άλλο για να είναι οχυρωμένοι απέναντί τους και να τους πολεμήσουν καλύτερα, εάν βέβαια θέλουν να τους πολεμήσουν.

Το άρθρο εκείνο είχε τον τίτλο: Μπορεί ένας ναζιστής να σκέφτεται; H απάντησή μας τότε ήταν ανεπιφύλακτα ναι. Το ίδιο μπορώ να επαναλάβω και σήμερα, αντικαθιστώντας το ναζιστής με το βιαστής. Ένας βιαστής, ναι, μπορεί να σκέφτεται, και είναι λάθος να λαμβάνουμε διοικητικά μέτρα και να κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά, τα δικά μας και όλων των άλλων, σε όσα σκέφτεται, να παριστάνουμε ότι δεν υπάρχουν και δεν υπήρξαν ποτέ. Δεν έχουμε καμία ένδειξη ότι ένας τέτοιος προστατευτισμός συμβάλλει στην αποτροπή μελλοντικών βιασμών και την καταπολέμηση του σεξισμού. Δεν αποκλείεται μάλιστα να την παρεμποδίζει.