του Έντουαρντ Σαΐντ

Δεν πρόκειται μόνο για μια «υπόθεση», αλλά για έναν άνθρωπο και για ένα βιβλίο. Ο Σαλμάν Ρούσντι υποφέρει απαράδεκτα ως άνθρωπος. Ζώντας κρυμμένος επί τέσσερα χρόνια, έχει χάσει την προσωπική του ζωή και κάθε προσωπική γαλήνη. Αναγκασμένος να μετακινείται συνεχώς, στερείται τη δυνατότητα να βρίσκεται με την οικογένεια ή τους φίλους του και ζει κυνηγημένος, κατά ειρωνικό τρόπο μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, για τον οποίο η επίφοβη ιρανική φάτουα –μια απόφαση τόσο εκδικητικά ανόητη όσο και ηλίθια δολοφονική από πρόθεση- είναι απλώς ένα θέμα στις ειδήσεις ανάμεσα στα άλλα. Κανένας άνθρωπος, υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις, δεν θα έπρεπε να ζει έτσι.

Αλλά πρέπει να θυμόμαστε και το ίδιο το βιβλίο, τους Σατανικούς Στίχους. Ένα έπος της μετανάστευσης, της αστάθειας και της πτητικότητας, αμφισβητεί κάθε αντίληψη περί σταθερής ταυτότητας, με τρόπο  πνευματώδη και πρωτότυπο ο οποίος εκτιμάται όλο και περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου. Γιατί άραγε οι αναγνώστες δυσκολεύονται να αποδεχτούν την ενέργειά του; Διότι ανατρέπει ορθοδοξίες όχι μόνο θρησκευτικές, αλλά επίσης εθνικές και πολιτιστικές. Οι Σατανικοί Στίχοι είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα και μια μεγάλη πρόκληση για παγιωμένες συνήθειες, για οκνηρές αυθεντίες, για αστόχαστες, ασυναίσθητες συναινέσεις. Αν αποτελούσε μία πύρινη καταγγελία κατά του Ισλάμ, όπως μας το παρουσιάζουν, οι αναγνώστες θα μπορούσαν να το αφήσουν στην άκρη και να το αγνοήσουν. Αυτό όμως είναι ελκυστικό, γοητευτικό, αστείο: δεν προσφέρει ένα βλοσυρό αγέλαστο κήρυγμα, αλλά ένα ανυπότακτο καρναβάλι, και είναι πολύ πιο ανθρώπινο από ένα αντι-δόγμα ή μια νέα θεωρία. Ο συγγραφέας λοιπόν είναι το βιβλίο.

Τέλος, ο Σαλμάν Ρούσντι είναι μια υπόθεση για την οποία αξίζει να αγωνιστούν συγγραφείς, καθώς και απλοί άνδρες και γυναίκες, που ζουν στον πρώην αποικισμένο κόσμο, σε ισλαμικές ή αραβικές χώρες και σε πολλά άλλα μέρη του Τρίτου Κόσμου.

Ο Ρούσντι είναι ο καθένας που τολμά να μιλήσει ενάντια στην εξουσία, για να πει ότι δικαιούμαστε να σκεφτόμαστε και να εκφράζουμε απαγορευμένες σκέψεις, να ζητάμε δημοκρατία και ελευθερία γνώμης. Ήρθε η ώρα για όσους από εμάς καταγόμαστε από αυτό το μέρος του κόσμου να πούμε ότι είμαστε ενάντια σε αυτήν την φάτουα, και ενάντια σε όλες τις φάτουα που φιμώνουν, πλήττουν, φυλακίζουν ή τρομοκρατούν ανθρώπους και απαγορεύουν, καίνε ή αναθεματίζουν βιβλία. Ο Ρούσντι, το βιβλίο του και η ζωή του στέκονται πάνω στο σύνορο όπου η τυραννία τολμά να εκφέρει και να πραγματώνει τα φρικτά της κελεύσματα. Η υπόθεσή του δεν αφορά πραγματικά την προσβολή του Ισλάμ, αλλά μια παρακίνηση για να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για τη δημοκρατία που μας έχουν αρνηθεί και το θάρρος να μην σταματήσουμε. Ο Ρούσντι είναι η ιντιφάντα της φαντασίας.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε με τον τίτλο “Against the Orthodoxies” στον συλλογικό τόμο For Rushdie: A Collection of Essays by 100 Arabic and Muslim Writers, eds. Anouar Abdallah et al (NY: George Braziller, Inc., 1994), σ. 261. Μετάφραση: Α.Γ.

Ο Edward Said (Παλαιστίνη/ ΗΠΑ, 1935- 2003) υπήρξε συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.