του Άκη Γαβριηλίδη

Οι Έλληνες εθνικιστές δεν θέλουν να χωνέψουν την πανηγυρική ήττα τους την οποία σηματοδότησε η συμφωνία των Πρεσπών και προσπαθούν να το δείξουν με κάθε ευκαιρία. To μόνο που καταφέρνουν όμως είναι να γίνονται ακόμα περισσότερο γραφικοί απ’ όσο ήταν ως τώρα.

Ούτως ή άλλως, βέβαια, οι ευκαιρίες δυστυχώς γι’ αυτούς δεν είναι πάρα πολλές. Την τελευταία βδομάδα, στο πολιτικό επίπεδο είχαμε δύο απόπειρες να ξανατεθεί το θέμα, οι οποίες πέρασαν ουσιαστικά απαρατήρητες. Η μία ήταν από τον πρώτο διδάξαντα Αντώνη Σαμαρά στο συνέδριο του κόμματός του (το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της οποίας ήταν ότι εισήγαγε στον δημόσιο λόγο τον πολύ ενδιαφέροντα, ποιητικής ομορφιάς, όρο «Πρέσπες του Αιγαίου» –μια ομολογουμένως εξαιρετική ιδέα και επί της ουσίας), ενώ η άλλη από κάποια ακροδεξιά κυρία σε περιοδεία του Αλέξη Τσίπρα στη Θεσσαλονίκη.

Υπήρξε όμως και μία πιο έμμεση, «επιστημονική» προσπάθεια να επανέλθει το θέμα. Δράστης –ποιος άλλος;- ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, από τον βωμό τον οποίο έχει στήσει στο ΡΙΚ και στο κανάλι της ελληνικής βουλής ώστε να απευθύνει γονυκλισίες προς τη γλώσσα (με περισπωμένη) από κοινού με την Βίκυ Φλέσσα.

Τις λαθροχειρίες του Μπαμπινιώτη όσον αφορά το ζήτημα της Μακεδονίας και της («ανύπαρκτης» κατ’ αυτόν) γλώσσας της, όπως και την επιστημονική του ανεντιμότητα, τις έχω αποδείξει στο παρελθόν. Δεν υπάρχει λόγος να επανέλθουμε. Αυτή τη φορά θα αρκεστώ να επισημάνω μία πραγματολογική γκάφα του την οποία, όπως διαπίστωσα με αυτή την αφορμή, κάνει επί δεκαετίες χωρίς κανείς να τον έχει διορθώσει.

Στη χθεσινή εκπομπή, ο εθνικός μας (τους) γλωσσολόγος καταπιάστηκε –με τι λέτε;- με την ετυμολογία των λέξεων Μακεδονία, Μακεδόνες. (Τι πρωτότυπο! Πραγματικά μία γνώση που έλειπε από τον δημόσιο χώρο και η κοινή γνώμη διψούσε γι’ αυτή). Μας ενημέρωσε λοιπόν ότι

Οι λέξεις προέρχονται από το επίθετο της αρχαίας μακεδνός – γνωστό ήδη στον Όμηρο – που σημαίνει μακρύς, ψηλός (από την ίδια ρίζα και οι λέξεις μάκρος και μήκος). Έτσι, η ονομασία Μακεδονία θα σήμαινε αρχικά τη μακρινή ή ψηλά ευρισκόμενη (δηλ. βόρεια) περιοχή – χώρα[1].

Υπογράμμισα εγώ τα λόγια μέσα στην παρένθεση, για τον εξής λόγο:

το να θεωρείς ότι το σημείο του βορρά «ευρίσκεται ψηλά» είναι μία σύμβαση η οποία δεν υφίστατο την εποχή κατά την οποία καθιερώθηκαν τα επίδικα ονόματα· ανήκει στη χαρτογραφική και επιστημολογική φαντασία των νέων χρόνων. Στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι δεν πίστευαν ότι ο βορράς βρίσκεται «ψηλά», ούτε τον αναπαριστούσαν έτσι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι εκφράσεις Άνω και Κάτω Αίγυπτος, οι οποίες, ακριβώς αντίστροφα από τα σήμερα καθιερωμένα, δήλωναν τη Νότια και τη Βόρεια Αίγυπτο αντίστοιχα.

Όποιος μιλάει ακατάπαυστα επί δεκαετίες, είναι αναπόφευκτο να κάνει και λάθη. Αυτό καταρχήν δεν είναι προς θάνατον. Το διασκεδαστικό όμως είναι ότι εδώ ο Μπαμπινιώτης τρέχει μόνος του και βγαίνει δεύτερος. Καταρχάς, κανείς δεν τον αναγκάζει να μιλάει ακατάπαυστα· αυτός το επιδιώκει με κάθε μέσο. Κατά δεύτερον, το συγκεκριμένο λάθος που κάνει κατ’ επανάληψη δεν οφείλεται απλώς σε αβλεψία ή γλωσσική ακηδία. Οφείλεται στο ότι, τη στιγμή που παριστάνει τον αμερόληπτο και νηφάλιο επιστήμονα, μιλάει με βάση μια επιθυμία, μέσα από  ένα συγκεκριμένο καθεστώς απόλαυσης. Το καθεστώς αυτό είναι ο ζουρλομανδύας των σύγχρονων εθνών κρατών, και ειδικότερα η περιορισμένη χαρτογραφική φαντασία του έντυπου καπιταλισμού –που λέει και ο Άντερσον. Ο λόγος του δηλαδή δεν εκφράζει το Καθολικό, αλλά απλώς μία ιδιαίτερη συγκυρία, μια παραξενιά της ιστορίας που έχει ήδη αρχίσει να φθίνει. Ο Μπαμπινιώτης αφελώς προβάλλει στην αρχαιότητα το λεξιλόγιο του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα –θυμίζω ότι, επί δεκαετίες μετά τον πόλεμο (και τον εμφύλιο), στο πλαίσιο ακριβώς του έντυπου καπιταλισμού, ένα από τα δύο επίσημα όργανα της εθνικής γραμμής για τη Μακεδονία που εκδίδονταν στη Θεσσαλονίκη έφερε την επωνυμία Ελληνικός Βορράς.

Το άλλο, που άντεξε περισσότερο, ονομαζόταν φυσικά –guess what- Μακεδονία. Η εφημερίδα επιβιώνει μέχρι σήμερα, αφού όμως υπέστη αρκετές διακοπές στην έκδοσή της και αλλαγές στη φυσιογνωμία της μετά την κατάρρευση του συγκροτήματος Βελλίδη.

Απ’ ό,τι φαίνεται, σύντομα και το αφήγημα του Μαμπινιώτη περί της Μακεδονίας ως «ελληνικού βορρά» πρόκειται να έχει την τύχη του Ελληνικού Βορρά.

Μέχρι και τον 12ο αιώνα, στους χάρτες ο βορράς απεικονίζονταν κάτω

[1] Επειδή τη στιγμή που γράφεται το σημείωμα δεν έχει ακόμη ανεβεί το βίντεο της εκπομπής, παραθέτω την ερμηνεία του όπως τη βρήκα σε ένα διαδικτυακό φόρουμ με τίτλο «Ομιλείτε ελληνικά».