του Άκη Γαβριηλίδη

Αφού είχα γράψει το προηγούμενο σημείωμα, εξακολουθούσε να μου φαίνεται πολύ περίεργο πώς είναι δυνατό να βρίσκουμε σε κείμενα με αναλυτικές αξιώσεις να παρατίθεται ο Φουκώ και να του αποδίδεται ως δική του άποψη η ακριβώς αντίθετη προς τη δική του –δηλαδή το ότι η εξουσία λέει πάντα όχι και μόνο όχι στο σεξ.

Δεν χρειάστηκε να ψάξω πολύ, για να διαπιστώσω ότι οι τρεις αυτές προτάσεις τις οποίες υποτίθεται ότι «μας θύμισε» ο Φουκώ, μαζί με μερικές ακόμα πριν και μετά, βρίσκονται αναρτημένες σε πολλά σημεία στην ελληνόφωνη μπλογκόσφαιρα. Η πρώτη χρονικά ανάρτηση φαίνεται να έγινε το 2008 με τον τίτλο «Iστορία της σεξουαλικότητας»- Μισέλ Φουκώ, σε ένα ιστολόγιο ονόματι Madame De La Luna. Στη σύντομη εισαγωγή, ο/η μπλόγκερ δηλώνει: «επέλεξα να σας παραθέσω ένα απόσπασμα απ΄ το πρώτο βιβλίο [από την Ι.τ.Σ], που φέρει τον τίτλο ‘Η δίψα της γνώσης’ κι αφορά τη σχέση της εξουσίας με το σεξ». Και ακολουθεί πράγματι ένα απόσπασμα έκτασης τεσσάρων παραγράφων. Το πρόβλημα όμως είναι ότι όλες αυτές οι παράγραφοι είναι παρμένες από εκείνο το σημείο του βιβλίου όπου ο Φουκώ εκθέτει την καταπιεστική υπόθεση! Δηλαδή ακριβώς την αντίληψη περί εξουσίας την οποία, όπως ήδη έγραψα –και όπως θα θεωρούσα αυτονόητο να γνωρίζει όποιος έχει έστω επιφανειακά ασχοληθεί με την πολιτική φιλοσοφία του 20ού αιώνα- ο ίδιος όχι μόνο δεν συμμερίζεται, αλλά αντίθετα θέτει στο στόχαστρο και προσπαθεί (με επιτυχία) να υπονομεύσει και να αντικαταστήσει με τη δική του, «παραγωγική» θεωρία περί εξουσίας.

Η Madame De La Luna όμως παραλείπει να ενημερώσει τις αναγνώστριές της περί αυτού.

Γιατί το κάνει;

Δεν μπορώ να γνωρίζω. Είναι πιθανό ότι απλούστατα δεν το έχει αντιληφθεί. Διαβάζει –αν όχι ξεφυλλίζει- το βιβλίο βιαστικά, και επιλέγει ό,τι της φαίνεται πιο φανταχτερό με βάση τις παραστάσεις που της είναι οικείες, χωρίς να μπει στον κόπο να κοιτάξει λίγες σειρές πριν ή μετά για να δει τι είναι αυτό που αντιγράφει.

Στο γιατί της φαίνονται αυτά πιο οικεία, θα επανέλθω. Υπάρχει πάντως ένα σημείο που υπονομεύει την ερμηνεία μέσω της προχειρότητας και παραπέμπει σε σκόπιμη λαθροχειρία. Η μπλόγκερ αναφέρει ως πηγή της δημοσίευσης την ελληνική μετάφραση των εκδόσεων Ράππα. Ωστόσο, σε σχέση με τη μετάφραση αυτή –και σε σχέση με το πρωτότυπο- υπάρχει μία κρίσιμη αλλαγή, η οποία συντείνει στην παραπλάνηση ή/ και εμποδίζει την αναγνώστρια να την αντιληφθεί.

Η πρόταση με την οποία ανοίγει το ελληνόφωνο παράθεμα λέει: «Ανάμεσα στην εξουσία και στο σεξ δεν καθιερώνεται [υπογραμμίζω εγώ – Α.Γ.] ποτέ σχέση, παρά μονάχα με τρόπο αρνητικό: απόρριψη, αποκλεισμός, άρνηση, φραγμός». Ωστόσο, στην ελληνική έκδοση –όπως άλλωστε και στο αντίστοιχο σημείο του πρωτοτύπου-, το ρήμα της πρότασης αυτής δεν είναι στη μέση φωνή, αλλά στην ενεργητική: Entre pouvoir et sexe il n’établit jamais de rapport … «Ανάμεσα στην εξουσία και στο σεξ δεν καθιερώνει ποτέ σχέση». Ο Φουκώ εδώ δεν λέει ότι τέτοια σχέση δεν υπάρχει, αλλά ότι κάποιος δεν εγκαθιδρύει ποτέ σχέση ενώ θα έπρεπε. Ποιος κάποιος; Μα η ιδέα που έχουμε περί εξουσίας και την οποία λίγο παραπάνω –σε ένα σημείο που έμεινε έξω από το παράθεμα- μας λέει ότι «πρέπει να αποδιώξουμε οριστικά από μέσα μας και να απαλλαγούμε» απ’ αυτή.

Σαφώς λοιπόν υπάρχει παραποίηση. Αυτή τώρα μπορεί επίσης να έγινε από τεμπελιά, απλώς για να διαβάζεται αυτοτελώς το κομμάτι και να μην είναι υποχρεωμένη η μπλόγκερ να εξηγεί ποιος είναι αυτός που δεν καθιερώνει ποτέ σχέση. Όποιος κι αν είναι ο λόγος, πάντως, το θέμα είναι ότι, μετά την αρχική του αυτή ανάρτηση, το παραπλανητικό απόσπασμα διέγραψε λαμπρή καριέρα στο διαδίκτυο, διότι εμφάνιζε το σπάνιο πλεονέκτημα να δίνει με απλά λόγια μια σαφή ιδέα για τη σκέψη ενός μεγάλου φιλοσόφου. Έτσι, το κείμενο αυτό έχει έκτοτε αναπαραχθεί σε διψήφιο αριθμό δικτυακών τόπων, μεταξύ των οποίων το Athens Indymedia, το TVXs (σε μια ανάρτηση με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Φουκώ για αρχάριους»), τα Χανιώτικα Νέα (σε ενυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο Sex και εξουσία, όπου το παράθεμα παρουσιάζεται ως η απάντηση στο ερώτημα «πώς η ίδια η εξουσία βλέπει το σεξ» το οποίο υποτίθεται ότι «μας το αναλύει επιτυχημένα ο Μισέλ Φουκώ στο έργο του ‘Η Ιστορία της σεξουαλικότητας’»), και ο μπλόγκερ luciferidis. Σε όλες αυτές τις αναδημοσιεύσεις αναπαράγεται ο εσφαλμένος τύπος «δεν καθιερώνεται». Κανείς δεν φαίνεται να σκέφτηκε να ελέγξει το κείμενο με βάση το δημοσιευμένο βιβλίο. Αλλά, κυρίως, κανείς δεν φαίνεται να αναρωτήθηκε: γιατί να θεωρηθεί τόσο φοβερός και πρωτότυπος ανατόμος της εξουσίας κάποιος που απλώς είπε μια τόσο χιλιοειπωμένη κοινοτοπία: ότι «η εξουσία καταστέλλει και λογοκρίνει το σεξ»; Γιατί να σχεδιάσει –και να υλοποιήσει εν μέρει- ένα κολοσσιαίο έργο πολλών εκατοντάδων σελίδων, μόνο και μόνο για να επιβεβαιώσει κάτι που ήδη λένε τα παιδάκια στο δημοτικό;

Αυτό βέβαια δεν είναι τόσο περίεργο, διότι συχνά σε «μεγάλους στοχαστές» αναγορεύονται όσοι επαναλαμβάνουν, απλώς με πιο περίτεχνα λόγια, αυτό που ήδη ξέραμε και περιμέναμε να ακούσουμε. Εν προκειμένω, αυτό που περίμεναν να ακούσουν οι αναδημοσιευτές ήταν ότι τα «λαϊκά στρώματα» γουστάρουν σεξ αλλά η κακιά εξουσία δεν τους το επιτρέπει. Όπερ έδει δείξαι.

Η κοινοτοπία αυτή πλέον απέκτησε και τίτλους «επιστήμης» με την παρουσίαση του βιβλίου στην Lifo. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι η παρουσίαση αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία ο «παραλλαγμένος» Φουκώ παρήλασε από το συγκεκριμένο έντυπο. Πράγματι, η πιο διασκεδαστική ίσως παράθεσή του είχε εμφανιστεί σε μία στήλη αυτοβελτίωσης και αισθηματικο-σεξουαλικών συμβουλών, ακριβώς, στην Lifo, με την επωνυμία «ΑΓΑΠΗΤΗ Α, ΜΠΑ»! Στην συμβουλάτορα της στήλης αυτής είχε απευθυνθεί επιστολογράφος με το ψευδώνυμο «Προβληματισμένη» θέτοντάς της τον εξής προβληματισμό:

Αγαπητή Α, μπα μου και αγαπητή αμποπαρέα,

Γιατί θεωρείται κακό να πηγαίνεις με πολλούς/πολλές; Δεν μιλάω μόνο για τις γυναίκες, αλλά και για τους άντρες. Γιατί θα σου αποπνέει λιγότερη εμπιστοσύνη κάποιους που έχει πάει με 20-25 γυναίκες και το ίδιο ακριβώς και μια γυναίκα που έχει πάει με ανάλογο αριθμό αντρών; Από την μια θέλω να πηγαίνω με όποιον το νιώσω, από την άλλη αισθάνομαι ότι έτσι ίσως υποβιβάσω την εικόνα του εαυτού μου στα μάτια μου.

Η σοφή «Α, μπα», λοιπόν, χωρίς να διστάσει ούτε λεπτό, βγάζει απ’ το μανίκι και της προσφέρει, ως κατάλληλη και επαρκή απάντηση, ακριβώς αυτό το ψευδο-φουκωικό χωρίο χωρίς κανένα δικό της σχόλιο, παρά μόνο με μία σύντομη εισαγωγή –την εξής.

Διάβασε για τη σχέση της θρησκείας με την σεξουαλικότητα. Διάβασε το «ιστορία της σεξουαλικότητας» του Φουκώ, και θα πάρεις απαντήσεις. Παραθέτω απόσπασμα: (…)

Και πράγματι παραθέτει το απόσπασμα το ήδη δημοσιευμένο από την Madame de la Luna.

Το γεγονός ότι ο Φουκώ, μέσα από αυτό το σπασμένο τηλέφωνο (ίσως ορθότερα «σπασμένο υπολογιστή» ή «κινητό»), κατέληξε να εμφανίζεται σαν άλλος Τζίμης Πανούσης ή Κώστας Γκουσγκούνης που μας υποδεικνύει ως απαύγασμα της σοφίας του το «γαμάτε γιατί χανόμαστε», αποτελεί μια αριστουργηματική καταστασιακή φάρσα (χωρίς φαρσέρ). Ο ίδιος ο  Φουκώ νομίζω ότι θα διασκέδαζε τρομερά αν μάθαινε ότι σε ημι-κινηματικούς, ημι-πανεπιστημιακούς κύκλους στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί να θεωρείται ένα είδος γκουρού της καύλας.

Το φαινόμενο αυτό είναι ενδιαφέρον για έναν ακόμα λόγο. Η έλευση του διαδικτύου θεωρήθηκε από πολλούς –στο πλαίσιο μιας διαφωτιστικής προσέγγισης, η οποία συνδέεται με την καταπιεστική υπόθεση, αν δεν είναι ένα με αυτήν- ως κάτι που θα οδηγήσει σε μια εποχή διαφάνειας, επικοινωνίας και παγκοσμιοποίησης και ως μια ευκαιρία για τη συνεργατικότητα και τη δικτύωση των «από κάτω» μέσα από την οποία θα διαδίδονταν η γνώση, ο ορθός λόγος και η πρόοδος. Από άλλους, ή συχνά και από τους ίδιους, θεωρήθηκε ταυτόχρονα –κατά εξίσου διαφωτιστικό τρόπο- ως ένα σκοτεινό κόλπο της «εξουσίας» για να μας ελέγξει, να μας χειραγωγήσει, να μας λογοκρίνει.

Εδώ έχουμε ένα ενδιαφέρον αντίθετο παράδειγμα, όπου το διαδίκτυο οδηγεί στη δημιουργία ενός θύλακα, ενός προστατευμένου χώρου στο εσωτερικό μιας γλωσσικής κοινότητας για την οποία ισχύουν άλλα απ’ ότι για όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Το φαινόμενο είναι σχεδόν γοητευτικό και θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα διηγήματος του Μπόρχες ή σειράς επιστημονικής/ φιλοσοφικής φαντασίας στο Netflix.

Το παράδειγμα αυτής της απάτης χωρίς υποκείμενο και σκοπό, όπου κάποιοι «απ’ τα κάτω» παραπλάνησαν εαυτούς και αλλήλους, αυτού του αθέλητου αυτο- (και ετερο-) τρολλαρίσματος, αποτελεί με τον τρόπο του ακόμα μία επιβεβαίωση της φουκωικής «αναλυτικής της εξουσίας» με βάση μια παραγωγική και όχι κατασταλτική υπόθεση· και μια δικαίωση της επιφυλακτικότητάς του απέναντι σε κάθε θεωρία που ταυτίζει την «εξουσία» –και μόνο αυτή- με τον έλεγχο, το φίμωμα, την εξαπάτηση, την δε «αντιεξουσία» με την επιθυμία.