των Βικτουάρ Τυαγιόν – Μανόν Γκαρσιά

Όπως είχαμε προαναγγείλει, δημοσιεύουμε σήμερα ακόμα ένα απόσπασμα από το βιβλίο τής Victoire Tuaillon Les Couilles sur la table (σελ. 146-150). Πρόκειται για τη μεταγραφή της εκπομπής με προσκεκλημένη την Manon Garcia, η οποία το διάστημα αυτό είναι ερευνήτρια στο Χάρβαρντ και πρόκειται σύντομα να διδάξει φιλοσοφία στο Γέιλ. Έχει εκδώσει το βιβλίο On ne naît pas soumise : on le devient [Υποταγμένη δεν γεννιέσαι, γίνεσαι]. Μετάφραση: Α.Γ.

Πρώτη, πολύ απλή ερώτηση, Μανόν: τι είναι η γυναικεία υποταγή;

Όταν μιλάμε για κυριάρχηση [domination], μπερδεύουμε δύο πράγματα: την κυριάρχηση ως σχέση και την κυριάρχηση ως πράξη. Μεταξύ δύο παραγόντων Α και Β, μπορεί να υπάρχει μία σχέση κυριάρχησης –έστω το Α κυριαρχεί επί του Β. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Στην πραγματικότητα, για το Β συμβαίνει κάτι στη σχέση αυτή. Και το Β, αντιστρόφως, δρα επί του Α. Αυτό είναι η υποταγή: αυτό που το Β (υποταγμένο) κάνει στο Α σε μια σχέση κυριάρχησης. Σκεφτόμαστε πάντα την αντρική κυριάρχηση από την οπτική όσων οι άντρες κάνουν στις γυναίκες, αλλά σπανίως σκεφτόμαστε τι συνεπάγεται αυτό για τις γυναίκες, δηλαδή το να ζουν στο συγκείμενο της αντρικής κυριάρχησης, και τι κάνουν οι γυναίκες σε αυτό το συγκείμενο. Η υποταγή δεν είναι παθητικότητα. Όταν κάνεις τα ψώνια, βάζεις την ηλεκτρική σκούπα, γίνεσαι όμορφη, κάνεις αποτρίχωση, τότε κάνεις πράγματα. Μπορούμε μάλιστα να φανταστούμε ότι οι σχέσεις κυριάρχησης δημιουργούνται από την υποταγή. Nα φανταστούμε καταστάσεις όπου οι άντρες δεν έχουν πραγματικά καμία διάθεση να κυριαρχήσουν επί της συντρόφου τους, αλλά όπου εκείνη υποτάσσεται από μόνη της: αυτό δημιουργεί εκ των πραγμάτων μία σχέση κυριάρχησης.

 

Είναι ένα ζήτημα που μας φέρνει σε εξαιρετικά άβολη θέση, εμάς τις φεμινίστριες. Προτιμούμε να μην πολυσκεφτόμαστε την υποταγή διότι δεν θέλουμε να ρίξουμε το φταίξιμο στα θύματα. Κι έπειτα, το να σκέφτεσαι την ίδια σου την υποταγή δεν είναι απλό. Μας κοιτάω, να, είμαστε βαμμένες, έχουμε φτιάξει τα νύχια μας … με ένα σωρό πράγματα, συμμετέχουμε στην αρσενική κυριάρχηση. Μήπως τελικά είμαστε συνένοχες;

Αυτός εν μέρει είναι ο λόγος για τον οποίο οι φεμινίστριες δεν είχαν μέχρι τώρα πολυμιλήσει για την υποταγή. Ως τώρα, για το θέμα αυτό μιλούσαν κυρίως συγγραφείς που ήθελαν να φυσικοποιήσουν την κατωτερότητα των γυναικών. Ο λόγος τους, χονδρικά, ήταν ο εξής: «Κοιτάξτε, πράγματι είναι υποτακτικές απ’ τη φύση τους. Το να είσαι γυναίκα σημαίνει να είσαι υποταγμένη». Αυτό βρίσκουμε στην επιστολή του Παύλου προς Εφεσίους, σε ορισμένες σούρες του Κορανίου, στον Ρουσσώ, στον Χέγκελ …

Το συγκείμενο άλλαξε. Για να μπορείς να θέσεις πραγματικά το ζήτημα της υποταγής, χρειάζεται ισότητα δικαιωμάτων. Δεν ρωτάμε έναν δούλο αν είναι υποταγμένος. Το να ρωτάμε μία γυναίκα η οποία δεν έχει δικαίωμα να ανοίξει λογαριασμό στην τράπεζα ή να οδηγήσει αυτοκίνητο αν είναι υποταγμένη, δεν είναι δίκαιο.

Διότι στην ίδια την έννοια της υποταγής υπάρχει η ιδέα εκείνου που οι αγγλόφωνοι αποκαλούν agency, η ικανότητα αυτενέργειας. Στην ουσία, όταν μιλάμε για υποταγή υπονοούμε ότι το πρόσωπο αυτό ελαφρώς συμφωνεί· αυτό είναι που την κάνει ηθικό σκάνδαλο. Διευκρινίζω λοιπόν ότι επίτηδες περιόρισα την ανάλυσή μου σε αυτό που μπορούμε, με την ευρεία έννοια, να αποκαλέσουμε δυτικό κόσμο. Με ενδιέφερε προπαντός να αποφύγω κουλτουραλιστικές προκαταλήψεις. Παρόλα αυτά, βλέπω ότι, απ’ τη στιγμή που άρχισα να δουλεύω πάνω σ’ αυτό το θέμα, μου λένε συχνά: «Α, δηλαδή δουλεύεις πάνω στις γυναίκες με τη μαντίλα και τις γυναίκες που είναι κλεισμένες στο σπίτι». Μα όχι. Δουλεύω πάνω σε όλες τις γυναίκες –χωρίς να εξαιρώ τον εαυτό μου. Η υποταγή είναι απολύτως διαδεδομένη. Εν τοις πράγμασι, πολλές γυναίκες είναι υποταγμένες ως προς ορισμένες πτυχές και ελεύθερες ως προς άλλες. Το μέγεθος 36, να ανεβάζεις τα γεύματά σου στο Ίνσταγκραμ, η δίαιτα για να χωράς στο μαγιό, το beach body: όλα αυτά είναι υποταγή.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες επιλέγουν να είναι υποταγμένες;

Εδώ είναι που γίνεται πολύπλοκο … Εγώ θέλω να δείξω ότι υπάρχει μία επιλογή που γίνεται. Και αυτό είναι φεμινιστικό. Διότι ο φεμινισμός δεν είναι μόνο να παλεύεις ενάντια στην καταπίεση, είναι και να σέβεσαι τις πράξεις των γυναικών, χωρίς να τις κρίνεις, χωρίς να σκέφτεσαι ότι δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται. Δεν είμαι πλήρως πεπεισμένη από τον ριζοσπαστικό φεμινισμό που ενίοτε σκέπτεται υπερβολικά με όρους δομής. Με το να λέμε «οι γυναίκες είναι αποικισμένες εσωτερικά, τελεία και παύλα, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα», δεν συμφωνώ. Θέλω να δείξω ότι γίνονται επιλογές, και επιλογές συνειδητές. Αλλά το να επιλέξεις να είσαι ή να μην είσαι υποταγμένη δεν είναι το ίδιο με το να επιλέγεις τσάι ή καφέ. Διότι το να επιλέξεις να μην είσαι υποταγμένη σημαίνει ότι επιλέγεις να πας κόντρα σε αυτό που μας είναι προδιαγεγραμμένο. Και εκεί το κοινωνικό κόστος είναι τεράστιο.

Το τίμημα της ελευθερίας, φυσικά, είναι πολύ μεγαλύτερο για τις γυναίκες απ’ ό,τι για τους άντρες. Οι άντρες είναι προγραμματισμένοι για την ελευθερία. Το λογισμικό τους είναι να γίνουν αστροναύτες, πυροσβέστες ή τυχοδιώκτες. Το θηλυκό λογισμικό είναι η ιδιωτική σφαίρα, παιδιά και σύζυγος.

Προφανώς, αν θέλεις να γίνεις αστροναύτης και είσαι προγραμματισμένη για την ιδιωτική σφαίρα, είναι πολύ πιο δύσκολο.

(…)

Ας μιλήσουμε για την ερωτική υποταγή –και το τι αυτή κάνει στις γυναίκες, αλλά επίσης στους άντρες. Ο έρωτας είναι όπως το αρσενικό και το θηλυκό: δεν υπάρχει ουσία του έρωτα. Είναι ένα συναίσθημα το οποίο παράγεται μέσα σε μια συγκεκριμένη ιστορική, οικονομική, κοινωνική κατάσταση, που ανταποκρίνεται σε κώδικες κ.ο.κ. Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, δεν έχουμε δύο άτομα τελείως ελεύθερα να ερωτευθούν. Στις ετεροφυλόφιλες σχέσεις, η γυναικεία υποταγή συνεπάγεται μία ερωτική υποταγή.

Έτσι είναι. Για μένα, το να μιλήσουμε για τη γυναικεία υποταγή δεν απαλλάσσει καθόλου τους άντρες. Αυτό που με ενδιαφέρει στην γυναικεία υποταγή είναι το πώς συνιστά κοινωνική νόρμα. Και, όπως οι νόρμες των αρρενωποτήτων έχουν τεράστια επίδραση στον τρόπο με τον οποίο ζουν οι γυναίκες, οι νόρμες της θηλυκότητας επίσης έχουν τεράστια επίδραση στον τρόπο με τον οποίο ζουν οι άντρες. Και μία από τις κυριότερες νόρμες της θηλυκότητας είναι ότι η αξία των γυναικών μετριέται με την αγάπη που τρέφουν γι’ αυτές οι άντρες.

Δείτε, για παράδειγμα, την αντίθεση ανάμεσα στον Νάρκισσο και τη μητριά της Χιονάτης. Ο Νάρκισσος κοιτιέται στο νερό και ερωτεύεται τον εαυτό του· τα πάντα παίζονται ανάμεσα σε αυτόν και την αντανάκλασή του. Για τη μητριά της Χιονάτης είναι πολύ διαφορετικά. Γι’ αυτήν, ο καθρέφτης αντιστοιχεί στο βλέμμα του άντρα που λέει: «Να λοιπόν, εσύ είσαι η πιο όμορφη, εσύ έχεις τη μεγαλύτερη αξία στο βασίλειο επειδή οι άντρες σε βρίσκουν όμορφη». Μετά πέφτει να πεθάνει επειδή έρχεται η Χιονάτη και της παίρνει τη θέση. Αυτό δείχνει καθαρά ότι οι γυναίκες μαθαίνουν να σκέφτονται ότι αυτό που τους δίνει αξία είναι ο τρόπος με τον οποίο τις βλέπουν οι άντρες. Κατά γενικό τρόπο, «αγαπώ» δεν σημαίνει το ίδιο πράγμα για τις γυναίκες και για τους άντρες. Δείτε την Πηνελόπη, η οποία περιμένει τον Οδυσσέα είκοσι χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα, ο Οδυσσέας κάνει πόλεμο, ζει τη ζωή του, σκέφτεται την Πηνελόπη όταν επιστρέφει επειδή πραγματικά την αγαπά … και επειδή ξέρει ότι τον περιμένει. Κατά μια έννοια, γι’ αυτόν, αυτός ο έρωτας της Πηνελόπης τον καλύπτει σε μεγάλο βαθμό. Αλλά ο έρωτας αυτός είναι επίσης παραίτηση … Αυτό που δείχνει η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, και που μου φαίνεται θεμελιακό, είναι ότι οι γυναίκες υποτάσσονται στον άντρα με έναν τρόπο που, κατά βάθος, τις φέρνει σε πολύ δύσκολη θέση, τόσο αυτές όσο και τους άντρες. Διότι η υποταγμένη γυναίκα περιμένει πολλά από τον άντρα, εν τέλει δε του αναθέτει την αποστολή να δικαιολογήσει τη ζωή της. Μια θέση η οποία άλλωστε την βλάπτει, διότι μια γυναίκα που παραιτείται υπέρ του άντρα της στην ουσία υιοθετεί μια θέση εγκαταλειμμένης …

 

Και τι κάνει λοιπόν αυτό στους άντρες;

Αυτό που κάνει είναι ότι τους παγιδεύει μέσα σε ιστορίες αγάπης όπου τους ανατίθεται να είναι το άλφα και το ωμέγα της γυναίκας που έχουν απέναντί τους και που μοιράζεται τη ζωή τους. Δεν είναι αναγκαστικά κάτι που το θέλησαν, είναι το πρόγραμμα … Με την υποταγή της, η γυναίκα βγάζει από πάνω της το βάρος να βρει ένα νόημα στη ζωή της, το φορτώνει στον άντρα και σφετερίζεται μία εξουσία πάνω του σχεδόν τόσο μεγάλη, όσο και αυτή που έχει ο άντρας πάνω της: του επιβάλλει το καθήκον να είναι στο ύψος της τεράστιας θυσίας που του προσφέρει. Η πραγματική εξουσία της υποταγής είναι να πεις: «Εγώ παράτησα τα πάντα για σένα, τώρα εσύ πώς θα σταθείς στο ύψος αυτής της παραίτησης;». Και είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν πολλοί άντρες που δεν έχουν καμία όρεξη να εγκαταλείψουν τα πάντα οι γυναίκες για χάρη τους. Ενδιαφέρον φαινόμενο: μαθαίνουμε στις γυναίκες να αυτοσυγκροτούνται οι ίδιες ως σεξουαλικά αντικείμενα, αλλά αρκετοί άντρες θέλουν να έχουν πραγματικές συντρόφους και όχι κουκλίτσες.

Αυτό μου θυμίζει πολλά μηνύματα που δέχομαι από ακροατές, οι οποίοι λένε ότι δεν έχουν καμία διάθεση να ακολουθούν μάτσο συμπεριφορές, αλλά, στο παιχνίδι της γοητείας και στις σχέσεις αντρών-γυναικών, αυτό δεν δουλεύει καθόλου. Ας πούμε, ένας λέει ότι σήμερα αναγκάζεται να περνά από κώδικες που δεν του αρέσουν, διότι αλλιώς δεν καταφέρνει να αρέσει στις κοπέλες. Μου γράφει: «σκοπός μου ήταν να είμαι λιγότερο μάτσο, πιο υγιής, πιο clean, πιο σοφτ, αλλά νομίζω ότι η παλιά καλή μέθοδος πιάνει καλύτερα. Αν στην αρχή προσπαθήσω να είμαι ευγενικός και τζέντλεμαν, o κολλητός μου που τη βγαίνει ως άντρακλας τα καταφέρνει καλύτερα». Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι μέσα από τις προτιμήσεις, τις προσδοκίες, τις συμπεριφορές τους, οι γυναίκες παίζουν ένα ρόλο στη συγκρότηση του τι αποκτά ή όχι αξία για τους άντρες.

Συναρπαστικό θέμα! Το σεξουαλικό πεδίο είναι εκείνο όπου είναι μάλλον το δυσκολότερο να παλέψεις ενάντια στις κοινωνικές νόρμες. Έχουμε ενσωματώσει τις αναπαραστάσεις του ισχυρού αρσενικού: όταν σκεφτόμαστε την σεξουαλική σχέση, μας έρχεται στο μυαλό η επαφή στη στάση του ιεραπόστολου ή από πίσω και όχι κόλπα που δίνουν ηδονή στη γυναίκα –την κλειτορίδα. Αυτό φέρνει τους άντρες σε μια δύσκολη κατάσταση στην οποία δεν καταφέρνει κανείς να σκεφτεί την κατάκτηση αλλιώς παρά μέσα από ένα ανδροκρατικό πρίσμα, με βάση ένα μοντέλο κυνηγού-θηράματος. Μάλιστα, νομίζω ότι οι γυναίκες έχουν εκπαιδευθεί να σκέφτονται τον εαυτό τους ως λεία, και τις αποσταθεροποιεί πολύ όταν δεν τις αντιμετωπίζουν ως λείες. Το να φέρεσαι αλλιώς δεν τους φαίνεται καθόλου σέξυ –και εδώ αγγίζουμε κάτι πολύ βαθύ: ότι οι γυναίκες συχνά έχουν επιθυμίες που δεν είναι για το καλό τους. Όλες έχουμε φίλες που πραγματικά αγαπούν τους αλήτες … Και σκέφτομαι ότι υπάρχει μια καθησυχαστική πλευρά όταν ένας τύπος φέρεται μισογυνικά και χοντροκομμένα. Σκεφτόμαστε ότι περίπου αυτή είναι η τάξη των πραγμάτων.

Έχω την εντύπωση ότι υποτιμούμε την ανακούφιση που προσφέρει το γεγονός ότι συμμορφωνόμαστε στον έμφυλο ρόλο μας.

Το μεγάλο ταμπού της υποταγής είναι οι μικρές χαρές που μπορεί να μας προσφέρει. Το να σιδερώνεις το πουκάμισο του συζύγου σου ή να είσαι το καλό κορίτσι που αφήνεται να το δένουν στο κρεβάτι και συμμορφώνεται επακριβώς στις εικόνες που κληρονομήσαμε από το πορνό: όλο αυτό είναι καθησυχαστικό. Συχνά μάλιστα αναρωτιόμαστε γιατί οι πιο ανεξάρτητες κοπέλες στο κρεβάτι έχουν υπερ-ανδροκρατικές φαντασιώσεις. Νομίζω ότι είναι επειδή το κρεβάτι είναι ένας από τους χώρους όπου μπορούν να αφεθούν στις κοινωνικές νόρμες που μας επιβάλλουν. Επειδή η επιθυμία είναι ό,τι πιο δύσκολο να τροποποιήσεις. Αυτό που μου κάνει εντύπωση, για παράδειγμα, όταν υπερασπίζομαι την ιδέα της ρητής συγκατάθεσης, είναι ότι φίλες μού λένε: «Ναι, αλλά ποτέ δεν θα το βρεις αυτό σέξυ, ένας γκόμενος να σε ρωτάει πριν σου πετάξει τα μάτια έξω!». Τη στιγμή που ναι, μπορεί να είναι! Θυμάμαι μια σκηνή από το Gray’s Anatomy, σε μία σκάλα, όπου ο τύπος ρωτάει: «Θέλεις να σε φιλήσω εδώ; Γιατί εγώ θέλω να σε φιλήσω». Η κοπέλα λέει: «Ε, ντάξ, γιατί όχι», και είναι φωτιά και λαύρα! Σε ένα ζευγάρι είναι δυνατό να συζητιούνται αυτά τα πράγματα εκ των προτέρων –περίπου κατά τον τρόπο του BDSM με safe words, του τύπου: «όταν λέω αυτό, σημαίνει ότι στην πραγματικότητα δεν έχω πολλή διάθεση, αλλά μπορείς να δοκιμάσεις πράγματα». Αλλά αυτό ισχύει μόνο για ήδη εγκαθιδρυμένες σχέσεις. Η βάση του προβλήματος είναι ότι οι νόρμες της ερωτικής προσέγγισης είναι νόρμες εξουσίας και βίας. Νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο να διανοηθούμε μία αρρενωπότητα που να μην βασίζεται στην υποταγή των γυναικών και στο γεγονός ότι, σε αντίδραση, οι γυναίκες προκαλούν μία ορισμένη αντίδραση των αντρών.

Τώρα που τα είπαμε όλα αυτά, συγκεκριμένα, τι μπορούν να κάνουν οι άντρες; Πώς μπορούν να στηρίξουν τις γυναίκες και να τις βοηθήσουν να αισθάνονται λιγότερο υποχρεωμένες να υποτάσσονται;

Ιδού το ερώτημα. Το να είσαι πραγματικός σύμμαχος σημαίνει να κατανοείς την πίεση που υφίστανται οι γυναίκες. Σημαίνει επίσης να τις βοηθάς να αποενοχοποιηθούν και να είναι λιγότερο υποταγμένες, π.χ. λέγοντας: «Κοίτα, τώρα αισθάνεσαι υποχρεωμένη να πλύνεις τα πιάτα ενώ αυτό μπορώ να το κάνω εγώ, αλλά μπορούμε να το κάνουμε αργότερα». Μπορεί επίσης να σημαίνει να βάζεις τον πήχυ πιο χαμηλά για τις γυναίκες –διότι όπως και να το κάνουμε είναι ψηλά ο πήχυς όταν οφείλουμε να είμαστε ελεύθερες και να μην μπορούμε ποτέ να είμαστε υποταγμένες χωρίς να αισθανθούμε ενοχή. Η κοινωνία μας μας ζητά τόσο πολύ να υποτασσόμαστε, που δεν είναι δυνατό να πηγαίνουμε ενάντια στις επιταγές της κάθε ώρα και στιγμή. Το να είσαι άντρας σύμμαχος σημαίνει επίσης να καταλαβαίνεις το βάρος του φορτίου που έχουν στην πλάτη τους οι γυναίκες. Το να λες «Α, είσαι φεμινίστρια αλλά βάζεις βερνίκι στα νύχια σου, τι περίεργο», μπορείς να το αποφύγεις …