συλλογικό κείμενο

Σε μια εποχή ανόδου του ρατσισμού, των αντιλήψεων περί «λευκής υπεροχής», του αντισημιτισμού και του βίαιου ακροδεξιού εξτρεμισμού, η ακαδημαϊκή ελευθερία δέχεται επίθεση. Η ελευθερία να διδάσκουμε και να ερευνούμε τις ρίζες και τις διαδρομές της ράτσας και του ρατσισμού κατηγορείται, κατά διαστροφικό τρόπο, για τα ίδια τα φαινόμενα που προσπαθούμε να κατανοήσουμε καλύτερα. Αυτός είναι ο βασικός ισχυρισμός ενός μανιφέστου που υπέγραψαν πάνω από 100 Γάλλοι πανεπιστημιακοί και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 2 Νοεμβρίου 2020. Οι υπογράφοντες δηλώνουν τη συμφωνία τους με τον Γάλλο Υπουργό Παιδείας Ζαν-Μισέλ Μπλανκέ ότι «ιδεολογίες βασισμένες στον ιθαγενισμό, τον φυλετισμό και τον ‘απο-αποικισμό’», εισηγμένες από τη Βόρεια Αμερική, ευθύνονται διότι «άνοιξαν το δρόμο» στον βίαιο εξτρεμιστή που δολοφόνησε τον δάσκαλο Samuel Paty στις 16 Οκτωβρίου 2020.

Αυτός ο ισχυρισμός είναι αφελέστατος και, υπό συνθήκες στις οποίες όσοι ακαδημαϊκοί συνδέονται με κριτική έρευνα για ζητήματα φυλής και απο-αποικισμού δέχονται απειλές για τη ζωή τους, είναι επίσης εξαιρετικά επικίνδυνος. Οι επιστήμονες που υπέγραψαν αυτό το μανιφέστο πούλησαν φτηνά την αξιοπιστία τους για να προωθήσουν μια προφανώς ψευδή σύγχυση μεταξύ της μελέτης του ρατσισμού στη Γαλλία και μιας πολιτικής «ισλαμισμού» και «μίσους κατά των λευκών». Και το δημοσίευσαν σε ένα πλαίσιο όπου η ακαδημαϊκή ελευθερία στη Γαλλία υφίσταται ανοιχτές πολιτικές παρεμβάσεις, αφότου μια τροπολογία της Γερουσίας την επαναπροσδιορίζει και την υποχρεώνει να ασκείται «με σεβασμό προς τις ρεπουμπλικανικές αξίες».

Το μανιφέστο, ούτε λίγο ούτε πολύ, προτείνει μια μακκαρθικού τύπου διαδικασία που θα καθοδηγείται από το Γαλλικό Υπουργείο Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας με σκοπό να εξαλείψει «ισλαμικά ρεύματα» από τα πανεπιστήμια, να λάβει σαφή θέση σχετικά με τις «ιδεολογίες που τα στηρίζουν» και να «στρατεύσει τα πανεπιστήμια σε έναν αγώνα για την κοσμικότητα και τη Δημοκρατία» θεσπίζοντας έναν φορέα αρμόδιο να ασχολείται με περιπτώσεις που αντιβαίνουν στις ρεπουμπλικανικές αρχές και την ακαδημαϊκή ελευθερία». Η ρετσινιά του «ισλαμο-αριστεριστή» χρησιμοποιείται πλέον ευρέως από υπουργούς, ΜΜΕ και αντίπαλους ακαδημαϊκούς. Αυτό θυμίζει την αντισημιτική κατηγορία περί «Ιουδαιομπολσεβικισμού» τη δεκαετία του 1930, η οποία απέδιδε την εξάπλωση του κομμουνισμού στους Εβραίους. Η έννοια του «ισλαμο-αριστεριστή» είναι ιδιαίτερα ολέθρια καθώς συγχέει σκοπίμως το Ισλάμ (και τους μουσουλμάνους) με τους τζιχαντιστές ισλαμιστές. Με άλλα λόγια, όσοι ακαδημαϊκοί επισημαίνουν τον ρατσισμό ενάντια στη μουσουλμανική μειονότητα στη Γαλλία συκοφαντούνται ως σύμμαχοι ισλαμιστών τρομοκρατών και εχθροί του έθνους.

Αυτή δεν είναι η μόνη αντίφαση που χαρακτηρίζει το μανιφέστο. Οι υπογράφοντες φαίνεται να λησμονούν πόσο ο πυρετώδης τόνος του αποπνέει τα αντισημιτικά κυνήγια μαγισσών ενάντια στους λεγόμενους «πολιτιστικούς μαρξιστές», τα οποία απεικόνιζαν τους εβραίους διανοούμενους ως εχθρούς του κράτους. Οι σημερινοί εχθροί είναι μουσουλμάνοι, πολιτικοί αντιρατσιστές και απο-αποικιακοί στοχαστές, καθώς και οποιοσδήποτε αντιστέκεται στον ανεξέλεγκτο κρατικό ρατσισμό και την ισλαμοφοβία.

Επιπλέον, αν το δούμε σε παγκόσμιο πλαίσιο, αξίζει να αναρωτηθούμε ποιος τελικά είναι αυτός που «εισάγει» ιδέες από τη Βόρεια Αμερική. Το μανιφέστο έρχεται αμέσως μετά το εκτελεστικό διάταγμα της κυβέρνησης Tραμπ «Περί καταπολέμησης φυλετικών και σεξουαλικών στερεοτύπων» το οποίο στην ουσία απαγορεύει σε φορείς του ευρύτερου δημόσιου τομέα να ασπάζονται ιδεολογίες που απεικονίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως ένα κράτος «κατά βάση ρατσιστικό ή σεξιστικό». Ακολουθώντας αμέσως το παράδειγμα του Τραμπ, το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα έσπευσε να καταγγείλει τις κριτικές θεωρίες περί φυλής ως αυτονομιστική ιδεολογία που, αν διδασκόταν στα σχολεία, αυτό θα «παραβίαζε το νόμο».

Μας ανησυχεί το ότι εφαρμόζονται δύο μέτρα και δύο σταθμά σχετικά με την ακαδημαϊκή ελευθερία στην επίθεση κατά των κριτικών θεωριών περί φυλής και των απο-αποικιακών αναλύσεων που κηρύσσει το μανιφέστο. Σε αντίθεση με τις πραγματικές αρχές της ακαδημαϊκής ελευθερίας, οι αξιώσεις που διατυπώνει εμφανίζουν κάθε διδασκαλία και έρευνα σχετικά με την ιστορία ή την κοινωνιολογία της γαλλικής αποικιοκρατίας και τον θεσμοθετημένο ρατσισμό ως επίθεση στην ακαδημαϊκή ελευθερία. Και, από την άλλη, η ψευδής και επικίνδυνη σύνδεση των επιστημονικών αυτών εγχειρημάτων με τον ισλαμικό εξτρεμισμό και η ενοχοποίηση στοχαστών για βίαιες πράξεις δολοφονίας, όπως κάνουν όσοι υπογράφουν το Μανιφέστο, εμφανίζεται ως σύμφωνη με την ακαδημαϊκή ελευθερία.

Αυτό αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας τάσης κατά την οποία ο ρατσισμός πρέπει να προστατεύεται ως ελευθερία του λόγου, ενώ η έκφραση αντιρατσιστικών απόψεων θεωρείται ως παραβίασή της. Για τις υπογράφουσες –όπως και για τον Ντόναλντ Τραμπ- μόνο οι αποστειρωμένες αφηγήσεις των εθνικών ιστοριών που παραλείπουν την αλήθεια για την αποικιοκρατία, τη δουλεία και τις γενοκτονίες μπορεί να είναι αντιρατσιστικές. Σε αυτή τη διαστροφική και α-ιστορική θεώρηση, όποιος αναλαμβάνει κριτική έρευνα και διδασκαλία με σκοπό να διδαχθούμε από τις αδικίες του παρελθόντος είναι ένοχος «ρατσισμού κατά των λευκών». Μια οπτική που συρρικνώνει το ρατσισμό σε σκέψεις κάποιων ατόμων, αποσυνδέοντάς τον από τις πράξεις, τους νόμους και τις πολιτικές κρατών και θεσμών σε κοινωνίες όπου η φυλετική κοινωνικοοικονομική ανισότητα παραμένει έντονη.

Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα, η διανοητική συζήτηση καθίσταται αδύνατη, καθώς κάθε κριτική διερώτηση για το ρόλο που έπαιξε η Γαλλία στην αποικιοκρατία ή που παίζει ακόμα στην τρέχουσα γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής ή της Αφρικής, για να μην αναφέρουμε τον εγχώριο κρατικό ρατσισμό, απορρίπτεται ως νομιμοποίηση της ισλαμικής βίας και του «αυτονομισμού». Υπ’ αυτούς τους όρους, ο ρόλος των πολιτικών και οικονομικών ελίτ στη διαιώνιση του ρατσισμού τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο μένει στο απυρόβλητο, ενώ αυτοί που πλήττονται είναι οι δάσκαλοι και οι ακτιβιστές που προσπαθούν να καλυτερέψουν τη ζωή των απλών ανθρώπων.

Υπέρ μιας πραγματικής ελευθερίας, λόγου και συνείδησης, στεκόμαστε αλληλέγγυοι με τους γάλλους εκπαιδευτικούς που απειλούνται από αυτήν την ιδεολογικά καθοδηγούμενη επίθεση εκ μέρους πολιτικών, σχολιαστών και επίλεκτων ακαδημαϊκών. Η επίθεση αυτή είναι θεμελιωμένη στο ξέπλυμα της ιστορίας της φυλής και της αποικιοκρατίας και σε μια ισλαμοφοβική κοσμοθεωρία που συνδέει όλους τους μουσουλμάνους με τη βία και όλους τους υπερασπιστές τους με τον λεγόμενο «αριστερίστικο ισλαμισμό». Η πραγματική ακαδημαϊκή ελευθερία πρέπει να περιλαμβάνει το δικαίωμα να ασκεί κανείς κριτική στο εθνικό παρελθόν για να εξασφαλίσει ένα κοινό μέλλον. Σε μια εποχή βαθιάς πόλωσης, την οποία πυροδοτούν ελίτ εμπνευσμένες από θεωρίες «λευκής υπεροχής», η υπεράσπιση αυτής της ελευθερίας είναι ζωτική όσο ποτέ.

Πρώτη δημοσίευση: Open Letter: the threat of academic authoritarianism – international solidarity with antiracist academics in France [Ανοικτή επιστολή: η απειλή του ακαδημαϊκού αυταρχισμού – διεθνής αλληλεγγύη στους αντιρατσιστές πανεπιστημιακούς στη Γαλλία]. Μετάφραση: Α.Γ.

Το κείμενο υπογράφουν μεταξύ άλλων η Γκαγιάτρι Τσακραβόρτυ Σπίβακ, ο Ταλάλ Ασάντ, η Αν Στόλερ, η Τζόαν Σκοττ, ο Γκασσάν Χάτζι, η Σάρα Μπράκε και πολλοί άλλοι πανεπιστημιακοί κυρίως από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Πλήρης λίστα δημοσιεύεται –και ανανεώνεται- στο τέλος της αρχικής δημοσίευσης.