του Άκη Γαβριηλίδη

 

Το Σεπτέμβριο του 2017, ο Μανόλης Γλέζος ήταν προσκεκλημένος ως επίτιμος ομιλητής σε συνέδριο που διεξήχθη στο Χίλτον της Αθήνας με θέμα «Μακροζωία: Ένας ρεαλιστικός στόχος». Στο πλαίσιο της παρουσίας του εκεί, έκανε κάποιες δηλώσεις[1] στις οποίες αναφέρθηκε στη μακροζωία, ή στην αναβίωση, καθόσον αυτές αφορούν όχι τα ανθρώπινα άτομα, αλλά τα έθνη. Και πάλι όχι όλα τα έθνη, αλλά ένα. Το γνωστό ένα. Συν ένα άλλο, το οποίο ανέκαθεν στοιχειώνει το φαντασιακό του πρώτου και χρησιμεύει ως διαρκές μέτρο σύγκρισης και διαφοροποίησης. Είπε συγκεκριμένα:

δεν υπάρχει άλλο έθνος,

δεν υπάρχει άλλο έθνος,

επαναλαμβάνω: δεν υπάρχει άλλο έθνος, που ύστερα από 400 χρόνια σκλαβιάς να ορθοπόδησε.

Μου λένε μερικοί –κουφόνοες θα τους πω, κουφόνοες-, ότι … «μα … και οι Εβραίοι». Όχι: το κεφάλαιο το εβραϊκό επέζησε. Και ευτυχώς που οι Εβραίοι πήρανε και το λαό το δικό τους μαζί. Αλλά το κεφάλαιο· όχι αυτά τα ιδανικά που είπα. Όχι αυτοί οι λόγοι που ανέφερα, αυτοί οι τέσσερις θεμελιακοί λόγοι ύπαρξης του ελληνικού έθνους.

Εδώ και χρόνια, με αφορμή τον Θεοδωράκη και τον Σβορώνο, είχα αναλύσει αυτή την ασυνήθιστη εκδοχή ελληνικού εξαιρετισμού που έχει διπλή θεμελίωση, αφενός χειραφετητική (ο ελληνισμός ως αντίσταση) και αφετέρου αντιδραστική (ο ελληνισμός ως μοναδικός και υπέρτερος όλων, και δη των ανταγωνιστών του Εβραίων).

Ο Γλέζος φαίνεται να συμπυκνώνει και αυτός τις δύο εν λόγω τάσεις, επεκτείνοντας τη λογική τους και προσπαθώντας να την ομογενοποιήσει στρογγυλεύοντας τις άκρες. Καταρχάς, από το πλαίσιο της δήλωσής του, είτε αυτό είναι η μακροζωία, είτε το ελληνικό έθνος, δεν επιβαλλόταν κατά κανένα τρόπο να αναφερθεί στους Εβραίους. Αναφέρεται σε αυτούς απλώς επειδή, όπως μας λέει, σε αυτούς αναφέρονται «μερικοί κουφόνοες» –τους οποίους δεν κατονομάζει. Ποιος είναι όμως εδώ ο κουφόνους;

Οι Εβραίοι, μας λέει η δήλωση, είναι απορριπτέοι όχι καθόσον είναι κατώτερη φυλή, αλλά καθόσον είναι «κεφάλαιο» (ή επέζησαν ως κεφάλαιο). Ωστόσο, το να αναφέρεσαι επικριτικά στο «κεφάλαιο» δεν προσφέρει ανοσία από το ρατσισμό. Κάθε άλλο μάλιστα: ο Χίτλερ και ο Μουσσολίνι μας έχουν προσφέρει σελίδες λάβρου αντικαπιταλισμού. Στην κομμουνιστική παράδοση, και ειδικότερα στο έργο του Μαρξ, ως γνωστόν το κεφάλαιο αποτελεί μία κοινωνική σχέση και όχι ένα πράγμα. Κατά μείζονα λόγο, φυσικά, το κεφάλαιο δεν μπορεί να αποτελεί ένα σύνολο ανθρώπων για τους οποίους να τίθεται ζήτημα αν θα «επιβιώσουν» ή όχι. Άρα, είναι μεν θετικό ότι ο Γλέζος προσθέτει ένα «ευτυχώς», αλλά η ίδια η φράση όπου το χρησιμοποιεί δεν βγάζει νόημα. Το «οι Εβραίοι πήρανε και το λαό τους μαζί» είναι προβληματικό τόσο συντακτικά όσο και πραγματολογικά. Στη φράση αυτή, ποιος είναι το υποκείμενο και ποιος το αντικείμενο; Όταν λέμε «ο λαός τους», ο λαός αυτός είναι προφανώς ήδη οι Εβραίοι. Ποιος λοιπόν τον «πήρε», πώς, από πού, και πού τον πήγε;

Προφανώς ο Γλέζος, όταν λέει «οι Εβραίοι», έχει στο μυαλό του τη γνωστή καρικατούρα: φαντάζεται κάποιους μεσήλικες άντρες με κουστούμια, μεγάλες μύτες και μουστάκια καθισμένους πίσω από πολυτελή γραφεία, οι οποίοι κινούν τα νήματα της παγκόσμιας οικονομίας, και οι οποίοι «έσωσαν» (πώς άραγε;) τον «λαό τους» (γιατί άραγε, και με ποια έννοια, αυτός ο λαός ήταν «δικός τους»;). Και αυτό το έκαναν από κίνητρα συμφεροντολογικά, (ποια άραγε; ) και όχι ενεργώντας με βάση υψηλά ιδανικά όπως ο ελληνισμός.

Θα μπορούσε εδώ κανείς να αντιτείνει στον Γλέζο ότι, κατά την επανάσταση του 1821 και τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, εξίσου, αν όχι περισσότερο, πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε το κεφάλαιο· πάντως όχι η εργατική τάξη. Αντίθετα, στην οικοδόμηση του Ισραήλ συνέβαλαν με ενθουσιασμό εργατικές οργανώσεις και κόμματα, ο δε σιωνισμός είχε επί δεκαετίες μία πολύ ενεργή σοσιαλιστική συνιστώσα. Αλλά το κύριο πρόβλημα δεν είναι το πραγματολογικό. Είναι η αναπαραγωγή τού τυπικά ναζιστικού προτύπου να θεωρούμε τους Εβραίους ως προσωποποίηση του κοσμοπολιτικού κεφαλαίου που «δεν έχει πατρίδα» και, όταν φέρεται σαν να έχει πατρίδα, αυτό είναι κάτι αξιοπερίεργο· αναφωνούμε «ευτυχώς» επειδή ήταν πιθανό, αν όχι αναμενόμενο, να μην το είχε κάνει.

Είναι θλιβερό ότι έτσι σκεφτόταν ένας άνθρωπος που θεωρήθηκε ως το σύμβολο της αριστεράς κατά τον 20ό αιώνα, και που ρίσκαρε τη ζωή του για να κατεβάσει τη σβάστικα. Αν έτσι σκεφτόταν εκείνος, μπορούμε να φανταστούμε πώς θα σκέφτονται όσοι δεν δήλωσαν ποτέ αριστεροί και δεν ρίσκαραν ποτέ τίποτε. Άλλωστε, δεν χρειάζεται και πολλή φαντασία: το πώς σκέφτονται το βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας εδώ και χρόνια, μεταξύ άλλων και στα αποτελέσματα των εκλογικών αναμετρήσεων της περασμένης δεκαετίας.

 

 

[1] Για να ακριβολογώ, από τη σχετική ανάρτηση δεν προκύπτει με σαφήνεια σε ποιο ακριβώς πλαίσιο γίνεται η δήλωση. Ωστόσο, το βίντεο συνοδεύει άλλα δύο που ανέβηκαν τις ίδιες μέρες από τον ίδιο λογαριασμό, και τα οποία αναφέρουν με σαφήνεια ότι προέρχονται από το συγκεκριμένο συνέδριο· έτσι, συνήγαγα ότι και η πεντάλεπτη δήλωση από εκεί θα προέρχεται.