της Κριστίν Πεντοττί

 

Στο Χριστιανισμό, το ζήτημα των γυναικών παραμένει ευρέως «διακοσμητικό» και ανεκδοτολογικό. Συνεχίζουμε να κάνουμε λες και όλα όσα έχουν πραγματική σημασία παίχθηκαν ανάμεσα στον διδάσκαλο και δώδεκα από τους μαθητές του που αποκαλούμε «αποστόλους», στους οποίους ανατέθηκαν τα πάντα από τον ίδιο τον Ιησού, και οι οποίοι θα θεμελίωναν μία γενεαλογία εξουσίας και γνώσης αποκλειστικά αρσενικής.

Από τη μεριά μου, στο παρόν έργο, δεν επιδίωξα, όπως έκαναν πολλά έργα με ταλέντο, να δείξω την ποιότητα των γυναικών που βρίσκονται στα ευαγγέλια φιλοτεχνώντας τα πορτραίτα τους, αλλά παρατήρησα ενδελεχώς τις σχέσεις που συνάπτει ο Ιησούς με αυτές και με τον γυναικείο κόσμο. Δεν απομακρύνθηκα από τα λεγόμενα «κανονικά» κείμενα, αυτά που οι εκκλησίες αναγνωρίζουν ως στηρίγματα της πίστης. Δεν άφησα καθόλου χώρο στη φαντασία. Αρκέστηκα να πάρω τα κείμενα των ευαγγελίων ως έχουν από τις απαρχές. Εξέτασα κάθε συνάντηση, κάθε λέξη που ανταλλάχθηκε, κάθε χειρονομία όπου γυναίκες εισήλθαν σε σχέση με τον Ιησού. Στην ουσία, το μόνο που έκανα ήταν να διαβάσω, με προσήλωση, με σοβαρότητα, όσα πραγματικά λέει το κείμενο, να δω και να ακούσω όσα μας δείχνει, με μάτια και αυτιά απαλλαγμένα από τα στρώματα ανδρικών αναγνώσεων που έχουν συσσωρεύσει πάνω τους οι αιώνες.

Και το αποτέλεσμα δεν με απογοήτευσε. Ανακάλυψα ότι όχι μόνο υπάρχουν –πολυάριθμες- γυναίκες στα ευαγγέλια, αλλά και ότι δεν είναι γλάστρες. Όχι μόνο είναι παρούσες σε κρίσιμες, αποφασιστικές στιγμές, αλλά και ο Ιησούς –αν πιστέψουμε τους ευαγγελιστές- διατηρεί μαζί τους έντονες και ιδιαίτερες σχέσεις. Η ρήξη με τις συνήθειες του καιρού του είναι κραυγαλέα· ο άνθρωπος αυτός φαίνεται να αδιαφορεί προς όσα αποκαλούμε σήμερα «έμφυλα στερεότυπα». Αντιμετωπίζει τις γυναίκες από κάθε άποψη ως πρόσωπα, χωρίς να τους αποδίδει κάποιον ειδικό ρόλο λόγω του φύλου τους.

Μήπως λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι φέρεται στις γυναίκες όπως σε άντρες; Δεν είναι σίγουρο: πολλές φορές δείχνει να αισθάνεται πιο άνετα, πιο χαλαρά με αυτές, ενώ δεν παύει να εκνευρίζεται, να θυμώνει με τους σύγχρονούς του άντρες –ιδίως με αυτό που αποκαλεί «υποκρισία» των θρησκευτικών τους πρακτικών. Από την άλλη, δεν βρίσκουμε την παραμικρή επικριτική λέξη για τις γυναίκες· αντιθέτως, διαπιστώνουμε μία διαρκή ευμένεια, μια προσοχή, μια μορφή τρυφερότητας από τη μεριά του Ιησού.

Η αντίθεση είναι τόσο εντυπωσιακή που μου φαίνεται δυνατό να πούμε ότι ο Ιησούς όχι μόνο αγαπούσε τις γυναίκες και εκτιμούσε τη συντροφιά τους, αλλά και ότι ξεκάθαρα τις προτιμούσε.

(…)

 

Η γυναίκα που έχανε αίμα

 

Το να αγγίζεις μια γυναίκα είναι ζήτημα λεπτό για έναν Εβραίο άνδρα που τηρεί τις επιταγές του Νόμου, στο μέτρο που οι γυναίκες θεωρούνται ακάθαρτες σε ορισμένες στιγμές της ζωής τους. Η έμμηνος ρύση, όπως και οι αιμορραγίες που συνοδεύουν τον τοκετό, είναι ύποπτες ότι μολύνουν όλους όσους έρχονται σε σωματική επαφή με τη γυναίκα το διάστημα αυτό. Γιατί άραγε αυτή η ιδέα μη καθαρότητας γύρω από τις απώλειες αίματος των γυναικών; Σε πολλές κουλτούρες, διαπιστώνουμε ότι, ελλείψει επιστημονικών εξηγήσεων, αυτό το αίμα που δεν βγαίνει από κάποια πληγή γεννά ανησυχία. Αυτό συμβαίνει και με τον ιουδαϊσμό. Σύμφωνα με το Λευιτικόν, 11 έως 15, «όταν μία γυναίκα έχει εκροή αίματος από το σώμα της, θα παραμένει ακάθαρτη επί επτά ημέρες. Όποιος την αγγίξει θα είναι ακάθαρτος μέχρι το βράδυ. Κάθε στρώμα πάνω στο οποίο θα ξαπλώσει και θα το μουσκέψει θα είναι ακάθαρτο· κάθε έπιπλο στο οποίο θα καθίσει θα είναι ακάθαρτο».

Αυτοί οι κανόνες γυναικείας ακαθαρσίας έχουν ως συνέπεια να διατηρούν τις γυναίκες σε απόσταση από τον δημόσιο βίο. Και σε κάθε περίπτωση, ένας ευσεβής Εβραίος αποφεύγει τη σωματική επαφή με μια γυναίκα που δεν είναι η δική του και για την οποία δεν γνωρίζει αν είναι καθαρή ή ακάθαρτη. Αυτό είναι το αντικείμενο μιας μικρής σκηνής που παραδίδουν τρεις ευαγγελιστές, ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Λουκάς. Η δομή της αφήγησης είναι η ίδια και στους τρεις και εγγράφεται σε ένα άλλο επεισόδιο, εκείνο της θεραπείας της κόρης του Ιαείρου, του επικεφαλής της συναγωγής.

Είναι μέρα μεγάλης δραστηριότητας για τον Ιησού ο οποίος επιστρέφει στην Καπερναούμ, τη βάση του ούτως ειπείν, αφού πέρασε κάποιο χρόνο από την άλλη μεριά της λίμνης της Γαλιλαίας. Έχει πολλά να κάνει. Σε όλα τα ευαγγέλια, τον βλέπουμε τρομερά πολυάσχολο, θύμα της φήμης του. Ο Ματθαίος τον δείχνει να θεραπεύει τους ασθενείς που του φέρνουν, να γευματίζει στο τραπέζι ανθρώπων μάλλον κακόφημων, προς αγανάκτηση των Φαρισαίων που αποφεύγουν να κάνουν παρέα με ψαράδες. Ο Λουκάς και ο Μάρκος δεν δίνουν τόσες λεπτομέρειες, αλλά σκηνοθετούν ένα πλήθος που τον περιτριγυρίζει και τον πιέζει από παντού. Στο μεταξύ, εμφανίζεται ο Ιάειρος, ο επικεφαλής της συναγωγής: η μικρή κόρη του –δώδεκα ετών- πεθαίνει. Παρακαλεί τον Ιησού να παρέμβει όσο πιο γρήγορα γίνεται. Ο Ιησούς ακολουθεί τον άνθρωπο αυτό μέσα από ένα πυκνό πλήθος, τριγυρισμένος από τους μαθητές.

Εκεί είναι που παρεμβαίνει η γυναίκα που έχανε αίμα. Υποφέρει από αυτή την αρρώστια δώδεκα χρόνια, μας λένε τα ευαγγέλια, και τίποτε δεν μπορεί να την θεραπεύσει. Ο Μάρκος προσθέτει και άλλο πόνο διευκρινίζοντας ότι έχει ξοδέψει όλα της τα υπάρχοντα στους γιατρούς που δεν κατάφεραν να την γιατρέψουν.

Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε τι θα ήταν η ζωή, ή μάλλον η μη ζωή, αυτής της γυναίκας. Δεν μπορεί να ακουμπήσει κανέναν χωρίς να του μεταδώσει την ακαθαρσία της. Αν έχει άντρα, αυτός δεν μπορεί να την αγγίξει ούτε να έχει συζυγικές σχέσεις μαζί της. Άλλωστε, ο Νόμος τού επιτρέπει να την αποπέμψει για τον λόγο αυτό.

Οι σχολιαστές αναζητούν κάποιο νόημα στα δώδεκα χρόνια, που είναι ταυτόχρονα η διάρκεια της ασθένειάς της και η ηλικία του κοριτσιού προς το οποίο σπεύδει ο Ιησούς. Με τη νόρμα της εποχής, τα δώδεκα χρόνια είναι η ηλικία γάμου. Ενώ ένα κοριτσάκι μεγάλωνε και γινόταν γυναίκα, μία άλλη έμενε κλεισμένη σε μία μη ζωή.

Την ημέρα εκείνη, όμως, αποφάσισε να πάρει όση ζωή της έμενε στα χέρια της. Αψηφά όλες τις απαγορεύσεις, βγαίνει από το σπίτι της και χώνεται στο πλήθος που υποδέχεται τον Ιησού. Αυτό σημαίνει ότι παίρνει μεγάλο ρίσκο: κάθε πρόσωπο που θα αγγίξει, έστω κατά τύχη, θα γίνει ακάθαρτο. Αν ανακαλυφθεί, η οργή όλων όσων μολύνθηκαν έτσι θα ξεσπάσει πάνω της.

Θα μπορούσε να προσπαθήσει να απευθυνθεί στον Ιησού, να του μιλήσει για τη δυστυχία της, να τον ικετεύσει για θεραπεία, αλλά αυτή διαλέγει έναν άλλο δρόμο. Τα ευαγγέλια δεν μας εξηγούν το λόγο, αλλά μπορούμε εύκολα να τον φανταστούμε: ο φόβος, η ντροπή … Έτσι, αποφασίζει να αποκτήσει τη θεραπεία της με δόλιο τρόπο. Είναι σίγουρη ότι θα αρκέσει να αγγίξει έστω την άκρη του μανδύα του Ιησού για να θεραπευθεί. Αυτό λοιπόν κάνει. Κρύβεται μέσα στο πλήθος και πλησιάζει τον Ιησού που ακολουθεί τον Ιάειρο. Ακόμα μια μικρή προσπάθεια και θα μπορέσει να τον αγγίξει. Προχωρά λίγο ακόμα, τεντώνει το χέρι και ακουμπά τη μάλλινη άκρη της φορεσιάς του. «Την ίδια στιγμή η αιμορραγία της σταμάτησε», μας λέει ο Λουκάς, και ο Μάρκος επιβεβαιώνει. Ο Ματθαίος, πάλι, περιμένει να της μιλήσει ο Ιησούς για να την κηρύξει θεραπευμένη.

Αλλά, αντίθετα απ’ ό,τι πίστευε η γυναίκα, ο Ιησούς αισθάνθηκε ότι τον ακούμπησαν. Οι μαθητές του άλλωστε εκπλήσσονται όταν ο Ιησούς αναφωνεί: «Ποιος με άγγιξε;». Ειρωνεύονται: «Πώς μπορείς να ρωτάς ‘ποιος με άγγιξε’ μέσα σε τόσο πλήθος;’». Ο Μάρκος και ο Λουκάς διευκρινίζουν ότι ο Ιησούς αισθάνθηκε μία δύναμη να βγαίνει από μέσα του. Σε αυτό το σημείο της αφήγησης, μπορούμε να σκεφτούμε ότι είναι η ακαθαρσία της γυναίκας  που μόλυνε τον Ιησού και ότι αυτό που αισθάνθηκε ήταν η καθαρότητα που έχανε. Όπως κι αν έχει, θέτει ερωτήματα, ψάχνει με τα μάτια. Η γυναίκα, που ήλπιζε να περάσει απαρατήρητη, τώρα φανερώνεται. Θα ομολογήσει άραγε τη ντροπή της; Θα παραδεχθεί ότι έθεσε όλο τον κόσμο σε κίνδυνο απώλειας της καθαρότητας; Θα μπορούσε να προσπαθήσει να εξαφανιστεί μέσα στο πλήθος. Αλλά έχει πλέον θεραπευθεί, απελευθερωθεί. Έτσι, έστω διστακτικά και τρέμοντας, έρχεται προς τον Ιησού και πέφτει στα πόδια του. Με λίγα λόγια, του αφηγείται τη δυστυχία της που κράτησε τόσο. Ο Ιησούς την κατηγορεί άραγε; Όχι, κάθε άλλο: την παρηγορεί με ένα «κόρη μου, η πίστη σου σε έσωσε· πήγαινε εν ειρήνη».

Η σκηνογραφία των ευαγγελίων είναι εδώ αξιοσημείωτη. Ο Ιησούς είναι ακόμη στραμμένος προς τη γυναίκα αυτή όταν οι υπηρέτες του Ιαείρου διασχίζουν και αυτοί το πλήθος φέρνοντας μια τρομερή είδηση: είναι πολύ αργά, η κοπέλα έχει πεθάνει. Είναι πλέον περιττό να ενοχληθεί ο Ιησούς. Αυτός όμως θα πάει μέχρι το σπίτι και θα αναστήσει το παιδί με αυτά τα λόγια: «Παιδί μου, σήκω όρθια».

Η παρεμβολή του επεισοδίου με τη γυναίκα μέσα σε εκείνο της επαναφοράς του παιδιού στη ζωή προκαλεί από καιρό ερωτηματικά στους σχολιαστές. Είναι πάντως σαφές ότι η θεραπευμένη γυναίκα έχει και αυτή σωθεί και απελευθερωθεί, και ότι η θεραπεία της είναι μια πραγματική επάνοδος στη ζωή: θα μπορεί και πάλι να ζει κανονικά στο σπίτι της, με την οικογένειά της, τους γείτονές της. Ωστόσο, επί αιώνες, στην ανάγνωση αυτών των κειμένων, η αφήγηση για τη γυναίκα που έχανε αίμα δεν τράβηξε τόσο την προσοχή όσο η ανάσταση της κόρης του Ιαείρου. Δεν στερείται όμως σημασίας. Πράγματι, χωρίς να μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η αιτία έγκειται σε αυτό το κείμενο, πρέπει να σημειώσουμε ότι ο νεότευκτος χριστιανισμός ξεχνά τις επιταγές του εβραϊκού νόμου περί καθαρότητας των γυναικών. Όσο κι αν βρίσκουμε, δυστυχώς, ίχνη τους σε κάποιες κληρικαλιστικές αγκυλώσεις, ιδίως σε σχέση με την παρουσία γυναικών στο ιερό, κοντά στο βωμό, το ζήτημα αυτό τελικά αγνοήθηκε παντελώς από το χριστιανισμό –τουλάχιστο την πλειοψηφική και κεντρική του έκφραση. Δεν αναφύεται ούτε μια στιγμή στα γραφόμενα του Παύλου, ο οποίος ουδόλως εξαρτά την παρουσία των γυναικών στις συγκεντρώσεις από κάποια κατάσταση αγνότητας.

Αν επιστρέψουμε στο ευαγγελικό επεισόδιο, βλέπουμε ότι το ζήτημα του καθαρού και του μη καθαρού λειτουργεί μεταξύ του Ιησού και της γυναίκας αντίστροφα απ’ ό,τι ορίζει ο Νόμος. Αντί η ακαθαρσία της να καταστήσει τον Ιησού ακάθαρτο, είναι η καθαρότητα του Ιησού που εξαλείφει την ακαθαρσία της γυναίκας. Ο Ιησούς μπορεί να αφήσει να τον αγγίξουν επειδή καθιστά καθαρό ό,τι ήταν ακάθαρτο. Και πηγαίνει ακόμα πιο μακριά. Όχι μόνο δεν οργίζεται κατά της γυναίκας που τον άγγιξε, αλλά επαινεί την πίστη της και την αποκαλεί, εξαιρετικά ασυνήθιστα, «κόρη μου». Η διατύπωση αυτή είναι ένα άπαξ, το ίδιο όπως και η έκφραση «κόρη του Αβραάμ» που συναντάμε στο επεισόδιο με την ραχιτική. Αυτός ο τρόπος απεύθυνσης προς τη γυναίκα που έχανε αίμα, τον οποίο μαρτυρούν ομόφωνα ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Λουκάς, είναι πολύ εντυπωσιακός. Σημειωτέον ότι ο Ιησούς δεν αποκαλεί κανέναν ούτε «γιο» ούτε «κόρη» σε ολόκληρο το Ευαγγέλιο. Παρατηρούμε ωστόσο μία παρόμοια χρήση όταν  απευθύνεται σε έναν παράλυτο και τον σηκώνει όρθιο: «Παιδί μου, οι αμαρτίες σου συγχωρούνται».

Ας θυμηθούμε ότι ο Ιησούς είναι τριαντάρης και ότι η γυναίκα πιθανότατα είναι μεγαλύτερή του σε ηλικία. Ο όρος «κόρη μου» μαρτυρεί μεγάλη τρυφερότητα και αποτελεί ακόμη μία ένδειξη ότι ο Ιησούς κατανοεί και επιδοκιμάζει τη χειρονομία της. Σε αυτή την αφήγηση, ο Ιησούς αφήνει αυτή τη γυναίκα να τον αγγίξει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και με κοινωνικούς όρους της ξαναδίνει ζωή. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι της δίνει τη ζωή, την ξαναφέρνει στον κόσμο.

(…)

 

Τα ιερά κείμενα δεν είναι ανδροκρατικά

 

Το τελευταίο αξιοπρόσεκτο σημείο που συνάγω από αυτή τη μελέτη είναι ότι, αν και τα τέσσερα ευαγγέλια γράφτηκαν από άνδρες (ή ομάδες ανδρών), η θέση που κατέχουν σε αυτά οι γυναίκες δεν έχει σβηστεί. Αν μπορούμε σήμερα να ερευνήσουμε τον απρόσμενο τρόπο με τον οποίο ο Ιησούς φέρθηκε στις γυναίκες, είναι επειδή τα ευαγγελικά κείμενα μεταφέρουν τις σχετικές μαρτυρίες.

Αυτό δείχνει ότι η μακραίωνη διαγραφή των γυναικών δεν ήταν ιδέα του Ιησού, ούτε καν αποτέλεσμα μιας ανδροκρατικής γραφής, αλλά καρπός μιας ανάγνωσης που ακολουθήθηκε μέχρι πολύ πρόσφατα. Η διαπίστωση αυτή είναι χαρμόσυνη, διότι, αν τα κείμενα δεν είναι μισογυνικά, είναι πολύ εύκολο να τροποποιήσουμε τις αναγνωστικές μας συνήθειες.

Ο Ιησούς λοιπόν υπήρξε προδρομική μορφή όσον αφορά τη στάση του απέναντι στις γυναίκες, και το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι κανείς δεν τον κατάλαβε ούτε τον ακολούθησε στο σημείο αυτό. Μένει να δούμε αν τις «προτιμούσε», όπως ισχυρίζεται ο τίτλος του παρόντος έργου. Μπορούμε να επικαλεστούμε τη διαρκώς ευμενή του στάση απέναντί τους, το γεγονός ότι εκείνες δέχονται πρώτες το άγγελμα της ανάστασης. Αλλά μπορούμε και να πάρουμε στα σοβαρά την Ενσάρκωση. Ο Ιησούς ήταν άνθρωπος, αρσενικού φύλου, όχι άγγελος, όχι πνεύμα· ένα ανθρώπινο ον με σάρκα και οστά. Μπορούμε άραγε να θεωρήσουμε ότι προτιμούσε τη συντροφιά των γυναικών απλώς επειδή ήταν άντρας; Τίποτε δεν μας επιτρέπει να το ισχυριστούμε κατηγορηματικά, εκτός από την ευαισθησία των γυναικών που διαβάζουν το Ευαγγέλιο και βλέπουν αυτόν τον άντρα να ζει, να δρα, να μιλά.

Είμαι μία από αυτές τις γυναίκες, και δεν έχω καμία αμφιβολία περί αυτού: ναι, ο Ιησούς προτιμούσε τις γυναίκες.

 

To παραπάνω κείμενο είναι συρραφή τριών διαφορετικών αποσπασμάτων από το βιβλίο: Christine Pedotti, Jesus. L’homme qui préférait les femmes, Albin Michel, Παρίσι 2018 (σ. 12-14, 122-126 και 174-175). Μετάφραση: Α.Γ.