του Άκη Γαβριηλίδη
Τις τελευταίες μέρες, διατυπώθηκαν επικρίσεις για το γεγονός ότι, σε μία από τις πρώτες αναρτήσεις στον επίσημο ιστότοπο της επιτροπής για τον εορτασμό των 200 χρόνων από το 1821, η οποία επιγραφόταν «Ηγεσία του Κράτους, Αρχηγοί κυβερνήσεων», αναφέρονταν όλοι όσοι κατά καιρούς άσκησαν αυτή την «ηγεσία», και μεταξύ αυτών οι δικτάτορες, δοσίλογοι και συνεργάτες των Γερμανών.
Οι κύριοι αυτοί ασφαλώς υπήρξαν απεχθείς και ο ιστορικός τους ρόλος σκοτεινός. Το ερώτημα όμως είναι, όσοι ενοχλούνται από την παρουσία μόνο αυτών και όχι των «νόμιμων» και αμέμπτου πατριωτισμού «ηγετών του κράτους», τι ακριβώς θα θεωρούσαν αποδεκτό και προτιμότερο εναλλακτικά;
Λογικά, θα προτιμούσαν να αναφέρονται μόνο οι «καλοί», ενώ εκεί που βασίλευσαν «κακοί» να υπάρχει μία τρύπα, ένα κενό.
Αυτό όμως δεν θα ήταν εξωραϊστικό και υποκριτικό; Μήπως και αυτοί οι άνθρωποι δεν διοίκησαν το ελληνικό κράτος; Μπορεί από νομική άποψη να ήταν «ψευδοπρόεδροι» (και ίσως όχι πάντα), αλλά η εξουσία τους και τα αποτελέσματά της ήταν υπαρκτά και πραγματικά.
Ασχέτως τούτου, όμως, τι θα κερδίζαμε έτσι;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται από το νόημα που δίνουμε στην εξιστόρηση αυτής της σειράς ηγετών, το αν δηλαδή της αποδίδουμε χαρακτήρα κανονιστικό-τιμητικό («εδώ βλέπετε μια σειρά σπουδαίων ανδρών») ή απλώς περιγραφικό-πληροφοριακό («εδώ ενημερώνεστε για όσα συνέβησαν αυτά τα 200 χρόνια»).
Όποιο όμως και αν είναι αυτό το νόημα, εγώ νομίζω ότι υπάρχει ένα λογικά προηγούμενο και σημαντικότερο ερώτημα. Το 2021, τι γιορτάζουμε; Την επανάσταση, ή το κράτος;
Πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα, και η επιλογή του ενός ή του άλλου απολήγει σε διαφορετικά –έως αντίθετα- αποτελέσματα κάθε φορά.
Η επιλογή της δημιουργίας μιας τέτοιας πινακοθήκης, είτε πλήρους είτε ελλιπούς, παραπέμπει σε ένα βασικότερο, αν και άρρητο χαρακτηριστικό της επιτροπής αυτής και της λογικής της: ότι είναι μια επιτροπή που φτιάχτηκε για να γιορτάσει όχι την επανάσταση του 1821, αλλά το κράτος που δημιουργήθηκε το 1830 ως (εν μέρει αθέλητο ή απρόβλεπτο) αποτέλεσμα αυτής της επανάστασης.
Η επιλογή να ανεβούν στην πινακοθήκη αυτή τα πορτραίτα του Ανδρουτσόπουλου, του Φαίδωνος Γκιζίκη, του Ιωάννη Ράλλη και άλλων εκλεκτών κυρίων, αποτελεί αυθόρμητη εφαρμογή του γνωστού αξιώματος ότι «το κράτος έχει συνέχεια». Η επανάσταση, αντίθετα, δεν έχει. Έχει ασυνέχεια, ή μάλλον είναι η ασυνέχεια· αυτό που διακόπτει.
Η επιτροπή υπό την κα Αγγελοπούλου έχει κάνει την επιλογή της, υπέρ του κράτους.
Αναζητούνται άλλοι που να ενδιαφέρονται για την επανάσταση αυτή καθαυτή, και όχι μόνο καθόσον αυτή οδήγησε στη συγκρότηση κάποιου κράτους.
Ευτυχώς φαίνεται ότι τελευταία υπάρχει μία κινητικότητα προς την κατεύθυνση αυτή.
Nomadic universality 
Παράθεμα: 2021: Τι γιορτάζουμε; Την επανάσταση, ή το κράτος; | Oxtapus *blueAction
Πώς μπορεί να διαχωριστεί η επανάσταση του 1821 από το ελληνικό εθνικό κράτος, όταν από τη στιγμή που αρθρώθηκε λόγος που εξέφραζε τις επιδιώξεις των εξεγερμένων του 1821 δηλώθηκε η ίδρυση ενός ελληνικού εθνικού κράτους ως κεντρική στοχοθεσία τους;
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Πολύ ωραία ερώτηση. Ευχαριστώ διότι μου δίνει την ευκαιρία να αποσαφηνίσω καλύτερα το σημείο αυτό.
H επανάσταση του 1821 όχι μόνο μπορεί, αλλά πρέπει να διαχωριστεί από το ελληνικό εθνικό κράτος, ακριβώς όπως πρέπει να διαχωριστεί οποιαδήποτε επανάσταση από το κράτος το οποίο προέκυψε -εάν κάποιο προέκυψε- μετά απ’ αυτήν.
Πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικές διαδικασίες, και δεν υπάρχει καμία ουσιοκρατική/ τελεολογική σύνδεση ανάμεσά τους, oύτε είναι η μία αναγώγιμη στην άλλη. Η επανάσταση είναι η ρήξη, η διακοπή. Όχι η συνέχεια. Η εμμονή με τη συνέχεια και την καθησυχαστική τακτοποίηση της ιστορίας σε μια ομαλή αφήγηση είναι κρατική σκέψη, όχι επαναστατική.
Συναφώς, παραπέμπω σε μία από πολλές απόψεις αξιοθαύμαστη συνέντευξη του Ζιλ Ντελέζ στον Τόνι Νέγκρι για το γαλλικό περιοδικό Futur antérieur (τ. 1, άνοιξη 1990). Στα γαλλικά, η συνέντευξη είναι διαθέσιμη εδώ.
Στα ελληνικά, τμήματα της συνέντευξης αυτής δημοσιεύτηκαν, σε δική μου μετάφραση, στην «Εποχή» το 1995 («To επαναστατικό γίγνεσθαι και τα πολιτικά δημιουργήματα. Μια συνέντευξη του Gilles Deleuze στον Toni Negri»), ενώ το σύνολό της στο: «Ζυλ Ντελέζ – Τόνι Νέγκρι. Γίγνεσθαι και έλεγχος», Πανοπτικόν νο 5, Μάιος 2003.
Επισημαίνω ιδιαίτερα το εξής χωρίο:
«Σήμερα [το 1990] η μόδα είναι να καταγγέλλουμε τη φρίκη της επανάστασης. Αυτό δεν είναι ούτε καν καινούριο, όλος ο αγγλικός ρομαντισμός είναι γεμάτος από έναν προβληματισμό πάνω στον Κρόμγουελ τελείως ανάλογο με το σημερινό προβληματισμό πάνω στον Στάλιν. Λέγεται ότι οι επαναστάσεις έχουν κακό μέλλον. Δεν παύουμε όμως να συγχέουμε δύο πράγματα, το μέλλον των επαναστάσεων στην ιστορία και την επαναστατικοποίηση [le devenir-revolutionnaire] των ανθρώπων. Δεν πρόκειται καν για τους ίδιους ανθρώπους στις δύο περιπτώσεις. Η μόνη ελπίδα των ανθρώπων έγκειται στο επαναστατικό γίγνεσθαι, που μόνο αυτό μπορεί να ξορκίσει το αίσχος ή να δώσει μια απάντηση στο ανυπόφορο».
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η αφελής βεβαιότητα της επίκλησης σε «επιδιώξεις» και «στοχοθεσίες» αποτελεί εμμονή στην τελεολογική αντίληψη της ιστορίας και της επανάστασης, και στην αναδρομική επανερμηνεία του παρελθόντος με βάση το επιγενόμενο, δηλαδή το κρατικό και όχι το επαναστατικό γίγνεσθαι.
Καταρχάς, οι επιδιώξεις και οι στοχοθεσίες δεν είναι αυτόνομοι παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν την ιστορία. Είναι μέρος της, και πρέπει με τη σειρά τους να εξηγηθούν. Η ιστορία είναι μια διαδικασία χωρίς υποκείμενο και σκοπό.
Οι εξεγερμένοι δεν είχαν όλοι τις ίδιες επιδιώξεις – βλ. και εδώ– και οι περισσότεροι απ’ αυτούς, εάν το 1821 τους έλεγε κάποιος τις λέξεις «ελληνικό εθνικό κράτος», μάλλον δεν θα καταλάβαιναν τίποτα, ή θα καταλάβαιναν κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που πράγματι έγινε.
Δεν πρόκειται καν για τους ίδιους ανθρώπους. Ούτε οι άνθρωποι αυτοί ήταν ίδιοι ο ένας με τον άλλο, ούτε καν ο καθένας με τον εαυτό του πριν και μετά την επανάσταση.
Όποιος όμως νομίζει ακόμα ότι αυτό που επήλθε μετά το 1830 ανταποκρινόταν στις επιθυμίες των εξεγερμένων, δεν έχει παρά να διαβάσει τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Που είναι μια συνεχής γκρίνα και διαμαρτυρία για ακριβώς αυτή την αναντιστοιχία της στοχοθεσίας με την υλοποίηση.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!