των B. Winters,  F. Richards και T. Herbert

(συμβολή στην κατανόηση της αντιδραστικής μουσικής σκέψης του Λεωνίδα Καβάκου)

Μεγάλο μέρος της μουσικής του Μπετόβεν ερμηνεύτηκε από τους Ναζιστές κριτικούς υπό την έννοια ότι εξυπηρετεί έναν γερμανικό μύθο που σημαδευόταν από ένα πολεμοχαρές στοιχείο [στο πρωτότυπο: belligerency, πράγμα που, κατά τη λογική τού Καβάκου, σημαίνει άρειο -σ.τ.μ.]. Ο Arnold Schering υποστήριξε ότι η Πέμπτη Συμφωνία, για παράδειγμα, αντιπροσώπευε έναν «αγώνα για την ύπαρξη ενός Volk που αναζητά τον Φύρερ και τελικά τον βρίσκει» (David B. Dennis, Beethoven in German Politics, 1870-1989, Yale University Press 1996, σελ. 151), ενώ η Εβδόμη χαρακτηρίστηκε ως «συμφωνία της νίκης» όταν η Φιλαρμονική του Βερολίνου την έπαιζε σε περιοδεία για τους Γερμανούς στρατιώτες το 1940 (ό.π., σ. 168). Δόθηκαν επίσης οδηγίες στους στρατιώτες να ακούν τις συμφωνίες του Μπετόβεν σε τακτικές ραδιοφωνικές εκπομπές, ώστε να τους δίνουν αντοχή για να πολεμήσουν καλύτερα (ό.π., σ. 166) τα δε αναγνωστικά έγραφαν ότι οι συμφωνίες του Μπετόβεν ήταν εθνικιστικά τραγούδια μάχης (ό.π.).

Η Ενάτη του Μπετόβεν δέχθηκε μερικές ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες ερμηνείες στη ναζιστική Γερμανία. Το χορωδιακό τελευταίο μέρος της παίχθηκε στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου το 1936, ενώ ακούστηκε στο σύνολό της σε μια συναυλία τής Φιλαρμονικής του Βερολίνου που διηύθυνε ο Wilhelm Furtwängler για τα γενέθλια του Χίτλερ το 1937, μετά από ειδικό σχετικό αίτημα του Γιόζεφ Γκαίμπελς· όπως σημείωσε η εφημερίδα Der Angriff , η συμφωνία κρίθηκε ως τέλεια επιλογή επειδή «με την πάλη και τον αγώνα του» το έργο σηματοδοτούσε την ικανότητα του Φύρερ για «θρίαμβο και χαρμόσυνη νίκη».

Στη ναζιστική προπαγανδιστική ταινία Schlußakkord (σκηνοθέτης Douglas Sirk, 1936), μια εκτέλεση της Ενάτης στο ραδιόφωνο φτάνει στα αυτιά μιας άρρωστης Γερμανίδας που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πριν τελειώσει η συμφωνία, η γυναίκα έχει ως εκ θαύματος ξαναζωντανέψει και αποφασίζει να επιστρέψει στη Γερμανία για να αναλάβει τα καθήκοντά της ως μητέρα. Η μουσική, όπως φαίνεται, την ενέπνευσε να επανενταχθεί σε μια ομάδα από την οποία είχε αποσπαστεί –ακριβώς όπως οι Ναζί ήλπιζαν να λειτουργήσει η μουσική, φέρνοντας μαζί όλους τους Άριους Γερμανούς και διαχωρίζοντάς τους ανταγωνιστικά από τις άλλες φυλές.

Τι άκουσαν οι Ναζί στην Ενάτη; Προφανώς, ο θριαμβευτικός και γιορταστικός τόνος του τελικού της μέρους, και ο τεράστιος αγώνας που κυριαρχεί στο πρώτο μέρος, εύκολα προσαρμόζονται σε μια ιδέα γερμανικής νίκης μετά από μια περίοδο σύγκρουσης· όμως, αυτό ισχύει εξίσου και για πολλές άλλες συμφωνίες του 19ου αιώνα. Η 9η έχει και λόγια, πράγμα που την καθιστά ιδιαίτερα ευεπίφορη σε οικειοποίηση. (…). Με πρώτη ματιά, στα λόγια αυτά δεν φαίνεται να υπάρχουν πολλά πράγματα που να στηρίζουν την ιδεολογική υπόθεση του ναζισμού. Ωστόσο, ο Hans Joachim Moser, ο οποίος ήταν στέλεχος του Υπουργείου Διαφώτισης του Κοινού και Προπαγάνδας του Ράιχ, σημείωσε για το κείμενο του Σίλλερ ότι το «φιλί για όλο τον κόσμο» ήταν μια «λαμπρή αφοσίωση στη σύλληψη, το όνειρο, την απλή ιδέα μιας ανθρωπότητας σχεδιασμένης με όσο το δυνατόν γερμανικούς όρους» (Dennis, σ. 152).

Απόσπασμα από το An Introduction To Music Research, εγχειρίδιο με δωρεάν υλικό –προς εκπαίδευση αδαών μουσικών- του Open University. Μετάφραση: Χαράλαμπος (Άκης) Γαβριηλίδης, του Κλήμη και της Αναστασίας.