του Ντέιβιντ Άντλερ

Τα σήματα συναγερμού είναι στο κόκκινο: η δημοκρατία απειλείται. Σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, οι υποψήφιοι είναι πιο αυταρχικοί, τα κομματικά συστήματα πιο ασταθή και οι πολίτες πιο εχθρικοί απέναντι στους κανόνες και τους θεσμούς της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Οι τάσεις αυτές έχουν προκαλέσει μεγάλη συζήτηση μεταξύ όσων θεωρούν την πολιτική δυσαρέσκεια ως οικονομικής, πολιτιστικής ή γενεακής προέλευσης. Αλλά όλες αυτές οι εξηγήσεις μοιράζονται μια βασική παραδοχή: η απειλή προέρχεται από τα πολιτικά άκρα.
Στα δεξιά, οι εθνο-κοινοτιστές [ethno-nationalists] και οι ελευθεριακοί κατηγορούνται ότι στηρίζουν φασιστικές πολιτικές· στα αριστερά, οι ριζοσπάστες των πανεπιστημιουπόλεων και το λεγόμενο κίνημα antifa κατηγορούνται ότι προδίδουν τις φιλελεύθερες αρχές. Και στις δύο περιπτώσεις, η υπόθεση είναι ότι οι ριζοσπαστικές απόψεις συμβαδίζουν με την υποστήριξη του αυταρχισμού, ενώ η μετριοπάθεια συνεπάγεται μια προσέγγιση περισσότερο προσηλωμένη στη δημοκρατική διαδικασία.

Είναι άραγε ορθή αυτή η υπόθεση;

Μάλλον όχι. Η έρευνά μου δείχνει ότι σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική οι κεντρώοι είναι οι λιγότερο ευνοϊκοί προς τη δημοκρατία, οι λιγότερο προσηλωμένοι στους θεσμούς της και οι πιο ευνοϊκοί προς τον αυταρχισμό.
Εξέτασα τα δεδομένα από την πιο πρόσφατη World Values Survey  [παγκόσμια έρευνα για τις αξίες] (2010 έως 2014) και την European Values Survey [ευρωπαϊκή έρευνα για τις αξίες] (2008), δύο από τις πληρέστερες έρευνες κοινής γνώμης που πραγματοποιήθηκαν σε πάνω από 100 χώρες. Η έρευνα ζητά από τους ερωτώμενους να τοποθετηθούν σε ένα φάσμα που αρχίζει από την άκρα αριστερά, περνά από το κέντρο και καταλήγει στην άκρα δεξιά. Στη συνέχεια, κατένειμα το ποσοστό στήριξης κάθε ομάδας προς βασικούς δημοκρατικούς θεσμούς. (Αντίγραφο της εργασίας μου, με λεπτομερέστερη ανάλυση των δεδομένων της έρευνας, μπορεί να βρεθεί εδώ.)

Οι κεντρώοι είναι οι πιο επιφυλακτικοί

απέναντι στη δημοκρατία

Οι ερωτηθέντες που τοποθετούν τον εαυτό τους στο κέντρο του πολιτικού φάσματος είναι οι λιγότερο ευνοϊκοί προς τη δημοκρατία, με βάση διάφορες παραμέτρους, όπως το αν θεωρούν τη δημοκρατία το «καλύτερο πολιτικό σύστημα» και μια γενικότερη αξιολόγηση της δημοκρατικών πολιτικών. Και στα δύο, όσοι βρίσκονται στο κέντρο έχουν τις πιο επικριτικές απόψεις για τη δημοκρατία.

Οι κεντρώοι έχουν τις λιγότερες πιθανότητες

να υποστηρίξουν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία αφορά τις απόψεις των ερωτηθέντων για τις εκλογές. Η υποστήριξη για «ελεύθερες και δίκαιες» εκλογές σημειώνει πτώση στο κέντρο για όλες ανεξαιρέτως τις χώρες του δείγματος. Το μέγεθος του κεντρώου κενού είναι εντυπωσιακό. Στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών, λιγότεροι από τους μισούς που τοποθετούνται πολιτικά στο κέντρο βλέπουν τις εκλογές ως απαραίτητες.

Οι κεντρώοι είναι λιγότερο πιθανό

να στηρίξουν φιλελεύθερους θεσμούς

Φυσικά, η διατύπωση «υποστήριξη προς τη δημοκρατία» είναι κάπως αφηρημένη και οι ερωτηθέντες μπορεί να ερμηνεύσουν την ερώτηση με διάφορους τρόπους. Τι ισχύει με την υποστήριξη προς τα πολιτικά δικαιώματα, τα τόσο κεντρικά για τη διατήρηση της φιλελεύθερης δημοκρατικής τάξης; Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, η υποστήριξη για τα πολιτικά δικαιώματα εξανεμίζεται στο κέντρο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόνο το 25% των κεντρώων συμφωνεί ότι τα δικαιώματα των πολιτών αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας.

Οι κεντρώοι υποστηρίζουν περισσότερο τoν αυταρχισμό

(Εκτός από την Άκρα Δεξιά)

Ένα από τα ισχυρότερα προειδοποιητικά σημάδια για τη δημοκρατία ήταν η άνοδος λαϊκιστών ηγετών με αυταρχικές τάσεις. Αλλά ενώ οι ηγέτες αυτοί έχουν γίνει πιο δημοφιλείς, δεν είναι ξεκάθαρο αν οι πολίτες υποστηρίζουν ρητά πιο αυταρχικά στυλ διακυβέρνησης. Βρίσκω, ωστόσο, στοιχεία ουσιαστικής στήριξης για έναν «ισχυρό ηγέτη» ο οποίος να αγνοεί το νομοθετικό σώμα της χώρας του, ιδίως μεταξύ των κεντρώων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η στήριξη των κεντρώων για έναν ηγέτη τύπου «ισχυρού άνδρα» ξεπερνά κατά πολύ εκείνο της δεξιάς και της αριστεράς.

Τι σημαίνουν αυτά;

Σε ολόκληρη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, η στήριξη προς τη δημοκρατία βρίσκεται σε πτώση. Για να ερμηνεύσουν αυτή την τάση, οι καθιερωμένες αναλύσεις δείχνουν προς τα άκρα του πολιτικού φάσματος. Τόσο η άκρα αριστερά όσο και η άκρα δεξιά είναι, κατ’ αυτή την άποψη, πρόθυμες να προκαλέσουν πλήγματα στους δημοκρατικούς θεσμούς για να φέρουν ριζική αλλαγή. Οι μετριοπαθείς, αντιθέτως, υποτίθεται ότι υπερασπίζονται τη φιλελεύθερη δημοκρατία, τις αρχές και τους θεσμούς της.

Οι αριθμοί δείχνουν ότι αυτό δεν συμβαίνει. Καθώς οι δυτικές δημοκρατίες βυθίζονται σε δυσλειτουργία, καμία ομάδα δεν έχει ανοσία απέναντι στη γοητεία του αυταρχισμού –και λιγότερο απ’ όλους οι κεντρώοι, που φαίνεται να προτιμούν μια ισχυρή και αποτελεσματική διακυβέρνηση από τη συγκεχυμένη δημοκρατική πολιτική.

Οι ισχυροί άνδρες στον αναπτυσσόμενο κόσμο ιστορικά έβρισκαν στήριξη στο κέντρο: από τη Βραζιλία και την Αργεντινή μέχρι τη Σιγκαπούρη και την Ινδονησία, οι μετριοπαθείς μεσαίες τάξεις ενθάρρυναν αυταρχικές μεταβάσεις που να φέρνουν σταθερότητα και να οδηγούν στην ανάπτυξη. Θα μπορούσε άραγε να συμβεί το ίδιο και σε ώριμες δημοκρατίες όπως η Βρετανία, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες;

Πρώτη δημοσίευση: Centrists Are the Most Hostile to Democracy, Not Extremists, ΝΥ Τimes 23/5/2018

Μετάφραση: Α.Γ.

O David Adler είναι πολιτικός ερευνητής