του Άκη Γαβριηλίδη

 

Προς το τέλος τού Surveiller et punir, ο Φουκώ εκτοξεύει μία εκρηκτικών συνεπειών κριτική διατύπωση συνολικά προς τις λεγόμενες επιστήμες του ανθρώπου, υπονοώντας ότι αυτές είναι «γέννημα της φυλακής».

Δύο δεκαετίες αργότερα, ο Αγκάμπεν ήρθε να συμπληρώσει/ διορθώσει την ανάλυση του Φουκώ με τη θέση ότι το κύριο παράδειγμα της νεωτερικής εξουσίας δεν είναι τόσο η φυλακή, όσο το στρατόπεδο.

Ένα από τα αποτελέσματα αυτής της θέσης, όσο και αν δεν το ακολούθησε ο ίδιος ο Αγκάμπεν, ήταν ότι άνοιξε τη βιοπολιτική γραμμή ανάλυσης προς μια αποικιακή διάσταση· διότι το στρατόπεδο επινοήθηκε ως εργαλείο πρώτα στις αποικίες (περίπου ταυτόχρονα στην Κούβα και στη Νότια Αφρική στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ό αιώνα) και αργότερα μεταφέρθηκε στις μητροπόλεις.

Οι μετααποικιακές σπουδές, ήδη πριν από την παρέμβαση του Αγκάμπεν, είχαν αναδείξει –και συνεχίζουν να αναδεικνύουν και να τεκμηριώνουν- το βασικό πόρισμα που συνάγεται από αυτή τη μετατόπιση: ότι η αποικιοκρατία, μεταξύ άλλων πραγμάτων, είναι πάντοτε και μία παραγωγή γνώσης, μία ανάπτυξη λόγων. Λόγων για τον άνθρωπο. Δηλαδή είχε πάντοτε την ανθρωπολογία της: συνοδευόταν από μία ταξινόμηση και μελέτη των πληθυσμιακών ομάδων, των διαφορών τους, των χαρακτηριστικών και των κατάλληλων χαρακτηρισμών τους …

Όποιος έχει όλα αυτά υπόψη του, δεν θα δυσκολευθεί καθόλου να βρει τον κατάλληλο χαρακτηρισμό για το έγγραφο που πρόσφατα έγινε γνωστό ότι απέστειλε το Τμήμα Ασφάλειας Κομοτηνής προς το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, με το οποίο ζητούσε «τα πλήρη στοιχεία του διδακτικού προσωπικού του Πανεπιστημίου, του οποίου το επιστημονικό αντικείμενο-πεδίο-ειδικότητα, σχετίζεται με το ζήτημα της χρήσης του όρου ‘τουρκική μειονότητα’». Το έγγραφο μάλιστα συνέχιζε: «Επιπλέον, παρακαλούμε όπως μας γνωρίσετε αν υπάρχουν δημοσιευμένες μελέτες ακαδημαϊκών ή άλλων έγκυρων μελετητών, οι οποίες να ασχολούνται με το παραπάνω ζήτημα».

Φυσικά το έγγραφο προκάλεσε αντιδράσεις, (πάλι καλά), μεταξύ άλλων και από το Υπουργείο Παιδείας, και αποσύρθηκε. Δεν αποσύρθηκε όμως η αιτία η οποία οδήγησε στην αποστολή του: η προκαταρκτική εξέταση που διεξάγει η αρμόδια εισαγγελία μετά από μήνυση της Χρυσής Αυγής, επειδή σε κάποιο μνημόσυνο ακούστηκε η φράση «τουρκική μειονότητα». Προκειμένου λοιπόν να κρίνει το βάσιμο της μήνυσης, η Εισαγγελία αναζητούσε επιστήμονες που να γνωρίζουν το αντικείμενο ώστε να γνωματεύσουν επί του ζητήματος.

Τι ανέμενε (αναμένει) λοιπόν η εισαγγελία να ακούσει από τους ακαδημαϊκούς ή άλλους έγκυρους μελετητές και να διαβάσει στις δημοσιευμένες μελέτες τους;

Αναμένει να μάθει ποιος είναι τι.

Και πώς απαντά ένας έγκυρος μελετητής σε αυτό το ερώτημα; Απαντά διερευνώντας μεταξύ άλλων: ποιες εθνοτικές/ πολιτισμικές/ πληθυσμιακές ομάδες περιλαμβάνει η «μειονότητα»; Τι τροφές τρώνε, τι μουσική ακούνε, τι σχέσεις συγγένειας εγκαθιδρύουν, σε τι θεούς πιστεύουν; Πότε, από πού και προς τα πού μετακινήθηκαν; Τι είδους ζώα τέλος πάντων είναι αυτοί; Μπορούμε να τους λέμε Τούρκους, ή μήπως θα πρέπει να φτιάξουμε δύο, τρία ή περισσότερα κουτάκια και να τους διαμοιράσουμε;

Νομίζω ότι ήρθε η στιγμή να πούμε με το όνομά της αυτή την επιθυμία να παραχθεί μια ανθρωπο-ζωολογία των μειονοτήτων μέσα από την αγαστή συνεργασία του διωκτικού/ αστυνομικού και του πανεπιστημιακού θεσμού: πρόκειται για ένα αποικιοκρατικό εγχείρημα, για μια τεχνολογία γνώσης και κατάταξης πληθυσμών, από την οποία θα εξαρτηθεί αν και ποια ακριβώς δικαιώματα θα αναγνωρίσουμε στους πληθυσμούς αυτούς. Στο κάτω κάτω, και το απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική στην ίδια τεχνολογία βασιζόταν.

Το χόμπυ αυτής της τεχνολογίας κατάταξης το έχει παθιασμένα υιοθετήσει σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, συχνά –για τους πιο αριστερούς- υπό το πρόσχημα της αντίστασης στον «τουρκικό επεκτατισμό», στην «ύπουλη δράση του προξενείου», ακόμα και στην «καταπίεση των Πομάκων», όπως διαπιστώσαμε κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Ερντογάν κατά την οποία επαναλήφθηκε τελετουργικά άπειρες φορές το μαγικό ξόρκι: μπλα μπλα τριμερής, μπλα μπλα μουσουλμανική όχι τουρκική, μπλα μπλα τουρκογενείς/ Ρομά/ εξισλαμισμένοι κ.ο.κ. κ.ο.κ.

Φυσικά αυτό το διάπυρο ενδιαφέρον για την κατάρτιση ανθρωπολογικών προφίλ των πληθυσμών, τη λεπτομερή ανάλυση των τυχόν μετακινήσεών τους, της προσχώρησής τους στην τάδε ή τη δείνα θρησκεία, την κατάτμηση των γλωσσών τους, την κατάρτιση λεξικών και γραμματικής κ.λπ. είναι αυστηρά μονομερές: αφορά μόνο τους υποτελείς [subaltern] πληθυσμούς. Έχουμε όλοι εμπεδώσει και επαναλαμβάνουμε μετά τους δασκάλους μας ότι «η μειονότητα αποτελείται από τρεις ομάδες»· κανείς όμως δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να εξετάσει από πόσες ομάδες αποτελείται η πλειονότητα. Αυτή είναι προφανώς «ασημάδευτη» [unmarked]· τα μέλη της είναι «κανονικοί άνθρωποι», νορμάλ, είναι απλώς Έλληνες. Φυσικά γηγενείς. Ήταν πάντα εδώ, επί τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Τι θα πει τι μιλούσαν; Μιλούσαν πάντα την ίδια γλώσσα, τα ελληνικά.

Ε, καλά, κι αν δεν ήταν ακριβώς εδώ, πάντως είχαν φύγει ένα ταξιδάκι για δυο-τρεις χιλιάδες χρόνια και τώρα παλιννόστησαν. Με το που παλιννόστησαν, φτιάξανε και μια καινούρια πόλη που την λένε Ρωμανία –και η Ρωμανία, ως γνωστόν, δεν πέρασεν ποτέ αλλά ανθεί και φέρει κι άλλο- και μιλάνε μεταξύ τους ρωμέικα όταν θέλουν να μην τους καταλαβαίνουν οι Μωραΐτες μπάτσοι, δικαστές και δάσκαλοι ή οι άλλοι έποικοι από την υπόλοιπη Μικρά Ασία ή την ανατολική και βόρεια Θράκη. Αλλά κατά τα άλλα όλοι αυτοί είναι ένα συμπαγές ελληνικό πράμα.

Το άμεσο και αυτονόητο καθήκον της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας είναι φυσικά να μην συνεργήσει σε αυτή την προσεπίκλησή της από τις ελληνικές α(ε)ποικιακές αρχές στο ρόλο της θεραπαινίδας. Αλλά το πιο μακροπρόθεσμο και ίσως πιο δύσκολο καθήκον της είναι να προσπαθήσει να αναλύσει κριτικά, με τα θεωρητικά εργαλεία που έχουν προκύψει τις τελευταίες δεκαετίες, αυτή την τάση συγχώνευσης της σωφρονιστικής/ στρατοπεδικής λογικής με την αποικιακού τύπου γνωσιακή διαδικασία.