του Άκη Γαβριηλίδη
Η προσπάθεια του Aναγνωστάκη να γράψει ένα «σήκουελ» στο «Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)», αντικαθιστώντας, στον τίτλο του καβαφικού ποιήματος, τη φανταστική χρονολογία με την πραγματική χρονολογία κατά την οποία ο ίδιος έγραψε το δικό του (1970), μου ήταν γνωστή από παλιά. Πρόσφατα, για κάποιο λόγο, χρειάστηκε να ξαναδιαβάσω το ποίημα, και διαπίστωσα ότι, στα σαρανταεφτά αυτά χρόνια, έχει γεράσει πολύ άσχημα. Για την ακρίβεια, ήταν ήδη κακογερασμένο όταν πρωτογράφτηκε, απλώς κανείς δεν το είχε προσέξει.
Ο λόγος που εκφράζεται στο ποίημα είναι ένας κακιασμένος και μισάνθρωπος λόγος απομάχου, ο οποίος, χωρίς κανείς να έχει εκφράσει την παραμικρή διάθεση να τον παραμερίσει και να τον θέσει σε αποστρατεία, κλαψουρίζει ότι «τον γέρασαν προώρως». Πρόκειται φυσικά για προβολή: ο μόνος που «γέρασε προώρως» αυτόν που λέει αυτά τα λόγια τα γεμάτα απαξίωση και περιφρόνηση για τη ζωή, είναι ο ίδιος του ο εαυτός.
Το 1970, ο Aναγνωστάκης ήταν μόλις 45 ετών. Εξ όσων γνωρίζω, κανείς δεν είχε επιδιώξει να τον παραγκωνίσει ή να τον αποκλείσει από την κοινωνική και πολιτική δράση. Μετά τη μεταπολίτευση, αλλά ακόμα και μετά το θάνατό του, συνέχισε να απολαύει τιμής και αναγνώρισης από όλους, και ιδίως από τις οργανωμένες και ανοργάνωτες δυνάμεις της ανανεωτικής αριστεράς –δηλαδή από αυτούς ακριβώς τους τότε νέους και νέες τους οποίους κατά τεκμήριο υπαινίσσονται οι στίχοι του.
Το ότι όμως κάποιος έγραψε απλώς ένα ποίημα για να εκφράσει τη συνθήκη της ανδρικής κλιμακτηρίου, από μόνο του δε θα ήταν πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι εδώ ο ποιητής επιχειρεί να μεταφράσει τη δυσφορία και το άγχος απέναντι στη βιολογική ωρίμανση με ιδεολογικούς και πολιτικούς όρους. Και οι μόνοι όροι τους οποίους βρίσκει πρόχειρους για να το κάνει αυτό, είναι όλα τα κλισέ της αντιδραστικής κριτικής προς τη γενιά της αμφισβήτησης των δεκαετιών του 60 και του 70: οι αριστεροί (και οι αριστερές) δεν είναι «γνήσιοι» επαναστάτες αλλά απλοί «χίππηδες», «αμφισβητίες του καναπέ» όπως θα λέγαμε σήμερα, εξεγείρονται εκ του ασφαλούς, δεν ασχολούνται με τα «πραγματικά προβλήματα του τόπου» αλλά με ανώδυνες μουσικές και γκομενηλίκια …
Η ηθικολογική αυτή κριτική έχει γνωστή γενεαλογία. Πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ήδη τότε από τη χούντα και τους απολογητές της. Λίγο αργότερα πάντως τη χρησιμοποίησε π.χ. ο Νίκος Πορτοκάλογλου για να μας κοινοποιήσει πόσο τον ενοχλούσε η «γενιά της μεταπολίτευσης» και οι «αντάρτες της πορδής με τα λεφτά του μπαμπά» που αυτή περιλάμβανε. Τα ίδια αυτά κλισέ βλέπουμε σήμερα, κάθε φορά που οργανώνεται κάποιο Pride, να βγαίνουν βόλτα από διαφόρους παπάδες και άλλους θεματοφύλακες της ορθοδοξίας, χριστιανικής ή μαρξιστικής.
Τα θέματα αυτά έχουν γνωρίσει μόνο αντιδραστικές χρήσεις. Προσωπικά δεν γνωρίζω ούτε ένα ιστορικό παράδειγμα «αυθεντικού» επαναστατικού, μετασχηματιστικού ή όπως αλλιώς θέλουμε να το πούμε κινήματος το οποίο να αναπτύχθηκε λοιδορώντας και αμφισβητώντας τη γνησιότητα των πεποιθήσεων άλλων. Όποιος ενσπείρει καχυποψία και αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των κινήτρων, θα πρέπει να αναμένει ότι με την ίδια καχυποψία θα αντιμετωπίσουν όλοι και τα κίνητρα του δικού του εγχειρήματος, αν και όταν εμφανίσει κάποια στιγμή κάποιο. (Κάτι πάντως που εν προκειμένω δεν συνέβη καν).
Το χειρότερο όμως είναι ότι, επιπλέον των αντιδραστικών αυτών επιχειρημάτων, ο Aναγνωστάκης δεν διστάζει να καταφύγει και σε μία ευρωκεντρική υπεράσπιση, ούτε λίγο ούτε πολύ, της λευκότητας! Πράγματι, σε ένα σημείο το ποίημα επιδεικνύει με απίστευτη αφέλεια έναν αποικιοκρατικό ευρωκεντρισμό που φτάνει στα όρια του ρατσισμού. Ο μπαρουτοκαπνισμένος ποιητής χλευάζει τους νεαρούς ακτιβιστές επειδή ενδιαφέρονται
για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ’ άλλην ήπειρο
για ήρωες που σκοτώθηκαν σ’ άλλα χρόνια,
για επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινωπούς …
Για να μην είναι λοιπόν ύποπτοι ότι θέλουν να «γεράσουν προώρως» τον Αναγνωστάκη και την τραυματισμένη αρρενωπότητά του, οι νέοι και οι νέες στους οποίους κουνάει το δάχτυλο θα πρέπει να ενδιαφέρονται: α) για όσα γίνονται μόνο σε αυτήν εδώ την ήπειρο, όχι σε άλλες, β) για ήρωες που σκοτώθηκαν μόνο το 1970, όχι άλλα χρόνια, γ) για επαναστάτες λευκούς μόνο, όχι άλλων παρδαλών και κατώτερων χρωμάτων. Να μην είναι ροζ αριστεροί, όπως θα λέγαμε σήμερα.
Με τη χρονική απόσταση, μπορούμε χωρίς την παραμικρή αμφιβολία να πούμε ότι αυτή η αφ’ υψηλού ειρωνεία του ποιήματος δεν δικαιώθηκε ούτε αισθητικά, ούτε πολιτικά. Τρία χρόνια αργότερα, οι ίδιοι αυτοί πολύχρωμοι νέοι και νέες που γελοιοποιούσε μνησίκακα ο ποιητής, έθεσαν σε αποστρατεία, όχι βέβαια τον ίδιο ως άτομο ή έστω ως πολιτικό πρόσωπο, αλλά πάντως σίγουρα τον επαρχιωτισμό και τον απομονωτισμό που δοξολογεί σε αυτό το συγκεκριμένο ποίημα· ακολουθώντας το δίδαγμα ακριβώς των μαύρων, πράσινων, κιτρινωπών επαναστατών, υιοθετώντας ρεπερτόρια κινηματικής δράσης (και) από άλλες ηπείρους, παρήγαγαν τεκτονικά πολιτικά αποτελέσματα τα οποία υπονόμευσαν τη χούντα και μετασχημάτισαν την ελληνική κοινωνία για πολλά χρόνια μετά απ’ αυτήν, μέχρι και σήμερα, με τρόπους που κανείς μονόχρωμος επαναστάτης δεν είδε ούτε στο όνειρό του.
Νέοι της Σιδώνος στο Πολυτεχνείο το 1973, ενώ τραγουδάνε για κίτρινους επαναστάτες σε άλλες ηπείρους
Τον περασμένο Οκτώβριο, μου ζητήθηκε από τον Κώστα Δουζίνα και τον Χρήστο Κανελλόπουλο να γίνω συνεργάτης της νέας προσπάθειας των «Ενθεμάτων» της Αυγής, να αναφέρεται το όνομά μου στο έντυπο μεταξύ μιας ομάδας συνεργατών και να αποστέλλω άρθρα προς δημοσίευση. Εγώ δέχθηκα και σύντομα μετά υπέβαλα δύο κείμενα. Το πρώτο πράγματι δημοσιεύθηκε χθες· αυτό εδώ όμως ενημερώθηκα σήμερα ότι προσέκρουσε στην άρνηση ορισμένων μελών της συντακτικής ομάδας -δεν γνωρίζω ποίων ακριβώς- και έτσι απορρίφθηκε.
Αυτό ήταν φυσικά και το τέλος της σύντομης συνεργασίας μου με την εφημερίδα, από την οποία ήμουν διαχρονικά κομμένος υπό όλες τις μέχρι τώρα διευθύνσεις αλλά είχα ελπίσει ότι κάποιες δυσανεξίες θα είχαν πλέον υποχωρήσει. Ματαίως, όπως αποδείχθηκε.
Nomadic universality 
Για την Αυγή κρίμα… Είναι δυνατόν να μην αντέχει τέτοια κείμενα; Ωστόσο, το ποίημα του Αναγνωστάκη μπορεί να διαβαστεί – και πιστεύω πιο πειστικά – και με δύο άλλες αναγνώσεις: η πρώτη, ότι ο Αναγνωστάκης κρίνει ακριβώς όσους νέους ‘παίζουν’ τους επαναστάτες, δεν εμπλέκονται πραγματικά στα υπαρκτά προβλήματα που σπέρνει γύρω τους η δικτατορία, αρέσκονται στα μεγάλα λόγια, ναρκισσεύονται με την ‘επαναστατική’, ‘αριστερή’ κ.λπ. ιδεολογία τους αλλά πριν την πράξη κάνουν πίσω και δεν πρόκειται ποτέ να εξεγερθούν στο Πολυτεχνείο – και δεν εξεγέρθηκαν. Άλλες νέες και νέοι ήταν αυτοί που εξεγέρθηκαν – όσοι στ’ αλήθεια ασχολούνταν με τον αγώνα και των μαύρων, κιτρινωπών κ.λπ., όσοι στ’ αλήθεια ήταν έτοιμοι να ρισκάρουν τα νιάτα τους..Δεν προκύπτει ότι ο Αναγνωστάκης αναφερόταν σε όλους τους νέους του 1970, αλλά σε εκείνους που πουλούσαν φούμαρα μάλλον, και τελικά μικροαστικοποιήθηκαν. Η δεύτερη ανάγνωση είναι ότι ο Αναγνωστάκης δικαιώθηκε, και ορισμένοι νέοι απεδείχθησαν πράγματι ‘Νέοι της Σιδώνος’ αν σκεφτούμε την μετέπειται διαδρομή του Χρύσανθου Λαζαρίδη, του Πέτρου Ευθυμίου, του Τζουμάκα και της Δαμανάκη.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Για το πρώτο: και γιατί άραγε είναι «πιο πειστική» η ανάγνωση ότι εννοεί μόνο κάποιους από τους νέους αντιδικτατορικούς αγωνιστές και όχι όλους; Αυτό θέλει τεκμηρίωση.
Ποιους κάποιους δηλαδή, και πώς τους ξεχωρίζει από τους άλλους;
Στο ποίημα δεν φαίνεται να αναφέρεται, ή έστω να υπονοείται, καμία άλλη κατηγορία νέων αγωνιστών που, σε αντίθεση με αυτούς εδώ, να έχουν «σωστή» αγωνιστική συμπεριφορά. Ούτε και ενηλίκων άλλωστε. Ούτε και σε κανένα άλλο ποίημα του Αναγνωστάκη, όσο μπορώ να θυμηθώ.
Η δε αναφορά στους μαύρους και κίτρινους επαναστάτες, δεν λέει καθόλου ότι οι νέοι αυτοί ασχολούνται με αυτούς «στα ψέματα». Ούτε αφήνει να νοηθεί ότι, υπό κάποιες άλλες συνθήκες, ο ομιλητής θα θεωρούσε ορθή και χρήσιμη μια τέτοια ενασχόληση. Αυτό που τον εκνευρίζει είναι η ίδια η ενασχόληση με τους μαύρους και κίτρινους.
Νομίζω ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να κουκουλωθεί και να παρερμηνευθεί ο ρατσισμός της κουβέντας αυτής απλώς υποτιμά την νοημοσύνη μας και τον κάνει να φαίνεται ακόμα χειρότερος.
Για το δεύτερο:
Δεν είμαι οπαδός της ηθικολογικής εξέτασης του βίου του ενός και του άλλου.
Οι πρακτικές τις οποίες χλεύαζε το 70 ο Αναγνωστάκης, τα τραγούδια, η αντισυμβατική σεξουαλική συμπεριφορά και η επικοινωνία με τα κινήματα άλλων ηπείρων και η έμπνευση απ’ αυτά, τρία χρόνια μετά έριξαν τη χούντα. Αυτό δεν αλλάζει από το αν ο τάδε ή ο δείνα μετά από τριάντα χρόνια έκαναν το ένα ή το άλλο. Οι άνθρωποι στην πορεία της ζωής τους αλλάζουν. Αυτό όμως που έκαναν κάποτε δεν αλλάζει.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Αγαπητέ κύριε Γαβριηλίδη, με διασκέδασε σήμερα το πρωί το άρθρο σας.
Κυρίως γιατί μιλάτε για τον Αναγνωστάκη σαν να διορθώνετε το γραπτό ενός πρωτοετούς μεταπτυχιακού φοιτητή. Δεν έχετε ακούσει για το » παράξενο παιδάκι, γερασμένο » του Καρυωτάκη για παράδειγμα ; Ή για το » είμαι ένα παιδί κι είμαι ένας γέρος » του Βρεττάκου ; Ο Βαρβέρης αφιέρωσε μιαν ολόκληρη συλλογή στο θέμα. Είναι προνόμοιο των ποιητών να αισθάνονται γερασμένοι. Είναι όμως ποίημα και δεν είναι ένα άρθρο, ούτε φυσικά κάποιο δοκίμιο. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως κάθε ποιητής πριν γράψει αυτό που το ποίημα του αφηγήται, γράφει το ίδιο το ποίημα. Κι εδώ μιλάμε για έναν ποιητή που θα έπρεπε να σας εντυπωσιάζει για τη λιτή φωνή και την απέραντη σιωπή του, σε σχέση μ’ άλλους συντρόφους του που τραγούδησαν τον ίδιο καημό. Το μεγαλείο στην εκδοχή του είναι πως πράγματι, όσοι έχουν τη μύγα θα μυγιάζοντια για πάντα. Θυμάμαι πόσο πολύ με είχε ενοχλήσει κι εμένα αυτό το » στα παιδιά μου λέω πάντα την αλήθεια » . Εμένα τα παραμύθια με κράτησαν ζωντανό. Όποιος όμως έχει θύματα του εμφυλίου στην οικογένειά του, αν είναι ειλικρινής μπορεί να διακρίνει το χάσμα που ποτέ δεν επουλώθηκε με την γενιά εκείνων των ανθρώπων που αλληλοσπαράχτηκαν χωρίς αύριο … Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη σ’ αυτό το ποίημα που φυσικά δεν έχει να κάνει καθόλου με όσα λέτε περι ρατσισμού. Μπορείτε να το βρείτε για παράδειγμα στα λόγια του Ιβαν Καραμάζοφ » αυτόν που είναι μακρίά, εύκολα μπορεί κανείς να τον αγαπήσει. Αυτόν που είναι κοντά σου, δίπλα σου, είναι αδύνατον να του δώσεις πρόσωπο » … Και πιστεύω πως κανείς δεν αμφιβάλλει πια ότι η δεύτερη γενιά μετά τον εμφύλιο είναι αυτή που έφερε αυτόν τον τόπο σ’ αυτό το κατάντημα. Ούτε όμως απέναντι σ’ αυτό μπορώ να σταθώ επικριτικά με όλη την καρδιά μου. Ποιος θα άντεχε στ’ αλήθεια να έχει έναν γονιό που πολέμησε στον πόλεμο ; Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά και σεις μιλάτε τόσο εύκολα. Δεν χωράει ο πόνος ενός ανθρώπου μέσα σ’ ένα άρθρο. Αυτό που εσείς λέτε κλαψούρισμα είναι ο αυτοσαρκασμός που δύσκολα αντέχετε. Ο Αναγνωστάκης γελάει με τον εαυτό του και με το παραπάνω. Η τελευταία φράση του ποιήματος, όπως και όλες οι παρενθέσεις του Αναγνωστάκη, θα μπορούσαμε να φανταστούμε πως λέγεται την ώρα που ανάβει το τσιγάρο του με το τσακμάκι του Γιώργου. Όταν του το επιστρέφει την ξεστομίζει. Είναι μια πολύ απλή στιγμή, ανθρώπινη. Καθόλου δραματική. Πολλές φορές όμως όταν κάποιος αυτοσαρκάζεται αληθινά, δεν προκαλεί γέλιο στους γύρω του, αλλά του χαλάει το κέφι.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Άγνωστε κύριε ή κυρία,
η δήλωση περί «διασκέδασης» είναι στα όρια της τυπικής ευγένειας, ιδίως στο βαθμό που δεν δικαιολογείται από τίποτε σε όσα ακολουθούν.
Γράψατε ένα κείμενο εκτενές, το οποίο σχεδόν προσεγγίζει σε έκταση εκείνο το οποίο σχολιάζει. Σε αυτό δεν υπάρχει η παραμικρή μνεία για τον ρατσισμό του ποιήματος.
Οι δικαιολογίες σας απορρίπτονται. Δεν δέχομαι ότι, επειδή κάποιος σιώπησε ή επειδή ανήκε σε μια γενιά που αλληλοσφάχτηκε, δεν πειράζει κι αν ειρωνεύεται κάποιους για το χρώμα του δέρματός τους.
Η τάση να επικρίνουμε τους αριστερούς και τις αριστερές, ιδίως αν είναι μικρότερης ηλικίας, για το ότι ασχολούνται με όσα γίνονται σε μακρινές χώρες από ξένους λαούς και αδιαφορούν για την Ελλάδα, είναι ένα βασικό θέμα της αντιδραστικής σκέψης. Το θέμα αυτό το διακίνησαν, και το διακινούν, πάρα πολλοί άνθρωποι, χωρίς να ανήκουν στη γενιά του εμφυλίου και χωρίς να έχουν τραύματα.
Εάν έχετε λίγη υπομονή, σύντομα -ελπίζω- πρόκειται να κυκλοφορήσει το βιβλίο μου Ο Ασιάτης Σεφέρης όπου αναπτύσσω αναλυτικότερα αυτό το θέμα και ίσως αυτό σας δώσει περισσότερες ευκαιρίες να «διασκεδάσετε» -ή/ και να προβληματιστείτε.
Πάντως, η παντελής έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς στο συγκεκριμένο στίχο για τους «μαύρους και κίτρινους» θεωρώ ότι είναι ακόμη μία ένδειξη της αναισθησίας και της έλλειψης επίγνωσης που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία για το θέμα του ρατσισμού.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Εκεί που εσείς βλέπετε ρατσισμό εγώ βλέπω την αγάπη του για τον άνθρωπο. Ο Αναγνωστάκης ξέρει καλύτερα από μας που συζητάμε ότι κάτω από κάθε επιδερμίδα κυλάει το ίδιο αίμα. Υπερασπίζεται τον άνθρωπο με τρόπο που μόνο οι ρομαντικοί εκείνης της γενιάς μπόρεσαν να εκφράσουν. Η αναλύσεις και οι τάσεις ήρθαν μετα. Αν δεν απορρίπτατε ελαφρά την καρδία τις δικαιολογίες μου, θα σας θύμιζα ακόμη τη φράση του Μάριου Χάκκα πως «ο ίδιος άνθρωπος δέρνει, δέρνεται και σε περιθάλπτει » … Αν σκύψουμε βαθιά σ’ αυτή τη συνείδηση θα καταλάβουμε και την τραγωδία αυτών των ανθρώπων, που κι οι ίδιοι την κατάλαβαν όταν ήταν πια αργά.
Δεν ήθελα να σας στεναχωρήσω με τη διασκέδαση. Φυσικά με προβληματίσατε και σας ευχαριστώ για την συζήτηση. Είναι όμως τόσο θλιβερό που επαληθεύεται για άλλη μια φορά αυτή η αντίληψη που υπάρχει στη χώρα μας περι τέχνης … οτι είναι μόνο ψυχαγωγία και διασκέδαση … Γιατί το γράψατε αυτό το άρθρο αναρωτιέμαι. Χάθηκε ο ρατσισμός από γύρω σας ή από μέσα σας και έπρεπε να τον επισημάνετε πάνω στον Αναγνωστάκη;
Αν γράψατε τόσα για τους νέους της Σιδώνος, πόσα έχετε να πείτε για το παρακάτω ποίημα, που νομίζω σας απαντάει ευθέως, ανεξάρτητα από το δικό μου μαράζι :
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἑφτὰ χρόνια ἔκαναν πὼς δὲν εἶχαν πάρει χαμπάρι
καὶ μία ὡραία πρωία μεσοῦντος κάποιου Ἰουλίου
βγῆκαν στὶς πλατεῖες μὲ σημαιάκια κραυγάζοντας «δῶστε τὴ χούντα στὸ λαό».
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μὲ καταλερωμένη τὴ φωλιὰ
πασχίζουν τώρα νὰ βροῦν λεκέδες στὴ δική σου.
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ σοῦ κλείναν τὴν πόρτα
μὴν τυχὸν καὶ τοὺς δώσεις κουπόνια καὶ τώρα
τοὺς βλέπεις στὸ Πολυτεχνεῖο νὰ καταθέτουν γαρίφαλα καὶ νὰ δακρύζουν.
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γέμιζαν τὶς ταβέρνες
καὶ τὰ σπάζαν στὰ μπουζούκια κάθε βράδυ καὶ τώρα τὰ ξανασπάζουν
ὅταν τοὺς πιάνει τὸ μεράκι τῆς Φαραντούρη καὶ ἔχουν καὶ «ἀπόψεις».
Φοβᾶμαι τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ἄλλαζαν πεζοδρόμιο ὅταν σὲ συναντοῦσαν
καὶ τώρα σὲ λοιδοροῦν γιατὶ, λέει, δὲν βαδίζεις ἴσιο δρόμο.
Φοβᾶμαι, φοβᾶμαι πολλοὺς ἀνθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ἀκόμη περισσότερο.
Νοέμβρης 1983
Κλείνοντας να πω πως δεν θα διαβάσω το βιβλίο σας. Μπορεί να σας κρίνω πολύ αυστηρά, αλλά σίγουρα πιο ομαλά από την δική σας κρίση. Δυστυχώς είμαστε όλοι ρατσιστές κι όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε …
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Ρε φίλε, θα μας τρελάνεις;
Το να ειρωνεύεσαι και να γελοιοποιείς «επαναστάτες μαύρους, κίτρινους, πράσινους» εκφράζει «αγάπη για τον άνθρωπο»;
Ασφαλώς όχι, εκτός αν ως «άνθρωπο» θεωρούμε μόνο τον λευκό.
Το ποίημα που παραθέσατε μου φαίνεται εξίσου υπερφίαλο, δασκαλίστικο και εκνευριστικό. Αν και βέβαια όχι ρατσιστικό.
Σαράντα χρόνια μετά, εγώ θα απαντούσα: φοβάμαι τους ανθρώπους που μας λένε «ξέρεις ρε ποιος είμαι εγώ; Εγώ έχω υποφέρει και μόνο εγώ δικαιούμαι να πηγαίνω στο Πολυτεχνείο, οι άλλοι είναι ψεύτικοι και υποκριτές».
Ο λόγος αυτός είναι λόγος ιδιοκτήτη της αριστεροσύνης που θέλει να επιβάλει τα δικαίωματά του στο χωραφάκι του και να αποκλείσει τους άλλους.
Ακόμη και αν κάποιος έχει κάνει όλα αυτά για τα οποία κομπάζει το ποίημα και κανείς άλλος δεν τα έχει κάνει, πάλι είναι μικρότητα και μνησικακία να τα προβάλλει και να αυτοδιαφημίζεται.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!