του Ιλάν Παππέ

 

Το 2017, η ισραηλινή κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας συμπληρώνει πενήντα χρόνια. Μετά από τόσον καιρό, ο όρος «κατοχή» αρχίζει να γίνεται κάπως περιττός και άτοπος. Δύο γενιές Παλαιστινίων έχουν ήδη ζήσει υπ’ αυτό το καθεστώς. Αν και οι ίδιοι το αποκαλούν ακόμα κατοχή, αυτά που περνάνε είναι ριζωμένα σε κάτι άλλο, πολύ πιο δύσκολο να κατανικήσεις ή να αλλάξεις: τον αποικισμό. Ο όρος αποικισμός δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί στο παρόν –τις περισσότερες φορές συνδέεται με γεγονότα του παρελθόντος. Για το λόγο αυτό, με τη συμβολή πρόσφατων και συναρπαστικών ερευνών, αναλυτές που γράφουν για το Ισραήλ χρησιμοποιούν συχνότερα έναν άλλο όρο: εποικιοκρατία[1].

H αποικιοκρατία μπορεί να περιγραφεί ως η μετακίνηση Ευρωπαίων σε διάφορα μέρη του κόσμου, η οποία δημιούργησε νέα «λευκά» έθνη εκεί όπου ιθαγενείς λαοί είχαν άλλοτε τα δικά τους βασίλεια. Τα έθνη αυτά μπορούσαν να δημιουργηθούν μόνο αν οι έποικοι χρησιμοποιούσαν δύο λογικές: τη λογική της εξάλειψης –να ξεφορτωθούν τους ιθαγενείς λαούς με όλα τα δυνατά μέσα, μέχρι και τη γενοκτονία· και τη λογική της απανθρωποποίησης –να θεωρούν τους μη Ευρωπαίους ως κατώτερους και άρα ανάξιους να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους εποίκους. Στη Νότιο Αφρική αυτές οι δίδυμες λογικές οδήγησαν στη δημιουργία του συστήματος του Απαρτχάιντ, το οποίο επίσημα θεσπίστηκε το 1948 –την ίδια χρονιά που το σιωνιστικό κίνημα μετέφρασε τις ίδιες λογικές σε μία επιχείρηση εθνοκάθαρσης στην Παλαιστίνη.

Όπως προσπάθησε να δείξει αυτό εδώ το βιβλίο, από μια εποικιοκρατική οπτική, συμβάντα όπως η κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας, η διαδικασία του Όσλο και η απαγκίστρωση από τη Γάζα το 2005 είναι όλα τμήματα της ίδιας τακτικής του Ισραήλ να πάρει όσο το δυνατόν περισσότερη Παλαιστίνη με όσο το δυνατόν λιγότερους Παλαιστίνιους μέσα της. Τα μέσα επίτευξης αυτού του στόχου έχουν αλλάξει με τον καιρό, και παραμένει ημιτελής. Ωστόσο, αυτός είναι το κύριο καύσιμο που τροφοδοτεί τη φωτιά της σύγκρουσης.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η φρικτή σύνδεση ανάμεσα στις λογικές της απανθρωποποίησης και της εξάλειψης, τόσο εμφανής στη διάδοση της ευρωπαϊκής εποικιοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο, ξεπήδησε πρώτα μέσα στα αυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής. Ήταν απροκάλυπτα εμφανής, μεταξύ πλήθους άλλων παραδειγμάτων, στην σφαγή των Κούρδων από τον Σαντάμ Χουσεΐν καθώς και στις εκκαθαρίσεις που διεξήγαγε το καθεστώς Άσσαντ το 2012. Μετά χρησιμοποιήθηκε και από ομάδες αντίθετες προς το καθεστώς αυτό: το χειρότερο σχετικό παράδειγμα είναι οι γενοκτονικές πολιτικές του Ισλαμικού Κράτους.

Ο εκβαρβαρισμός των ανθρώπινων σχέσεων μπορεί να τερματιστεί από τους ίδιους τους λαούς της περιοχής. Ωστόσο, θα πρέπει και ο έξω κόσμος να τους βοηθήσει. Η περιοχή θα πρέπει να επιστρέψει μαζί στο όχι τόσο μακρινό της παρελθόν, όταν καθοδηγητική αρχή ήταν η φράση «ζούμε και αφήνουμε τους άλλους να ζήσουν». Καμία σοβαρή συζήτηση γύρω από τον τερματισμό των παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων συνολικά στην περιοχή δεν μπορεί να παρακάμψει μια εξέταση των παραβιάσεων ενός αιώνα στην Παλαιστίνη. Τα δύο θέματα συνδέονται άμεσα. Η εξαιρετική μεταχείριση της οποίας απολαύει το Ισραήλ, και πριν απ’ αυτό το σιωνιστικό κίνημα, καθιστά γελοία οποιαδήποτε κριτική της Δύσης προς τις παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων στον αραβικό κόσμο. Κάθε συζήτηση για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των Παλαιστινίων απαιτείται να περιλάβει μια κατανόηση της αναπότρεπτης κατάληξης εποικιοκρατικών προταγμάτων όπως ο σιωνισμός. Οι Ισραηλινοί έποικοι είναι πλέον οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα της χώρας. Δεν μπορούν να απομακρυνθούν και δεν θα απομακρυνθούν. Το μέλλον θα πρέπει να τους περιλαμβάνει, αλλά όχι στη βάση της διαρκούς καταπίεσης και αποστέρησης των Παλαιστινίων που ζουν εκεί.

Χαραμίσαμε χρόνια κουβεντιάζοντας περί «λύσης δύο κρατών», λες και αυτό έχει καμιά σχέση με το ζήτημα που περιγράφω παραπάνω. Όλον αυτό το χρόνο όμως θα ήταν πιο χρήσιμο να τον αξιοποιούσαμε για να πείσουμε τους Εβραίους του Ισραήλ, και όλο τον υπόλοιπο κόσμο, ότι όταν θεμελιώνεις ένα κράτος –έστω και ένα κράτος με ανθηρή κουλτούρα, πετυχημένη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας και ισχυρό στράτευμα- πάνω στην αποστέρηση ενός άλλου λαού, η ηθική σου νομιμότητα πάντοτε θα αμφισβητείται. Αν περιορίσουμε το ζήτημα της νομιμότητας μόνο στα εδάφη που το Ισραήλ κατέλαβε το 1967, δεν θα λύσουμε ποτέ το ζήτημα που βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος. Ασφαλώς θα βοηθήσει αν το Ισραήλ αποσυρθεί από τη Δυτική Όχθη, αλλά ακόμα κι έτσι θα έχει πάντα τη δυνατότητα απλώς να εποπτεύει την περιοχή όπως αστυνομεύει τη Λωρίδα της Γάζας από το 2006. Αυτό δεν θα επιταχύνει τη λύση του προβλήματος, απλώς θα το μετασχηματίσει σε μια σύγκρουση άλλου είδους.

Υπάρχουν βαθιές ιστορικές στρωματώσεις, και θα πρέπει να καταπιαστούμε μ’ αυτές αν πρόκειται να καταβάλουμε μια πραγματική προσπάθεια για επίλυση. Μετά το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο, σε μια στιγμή που ο πολιτισμένος κόσμος απέρριπτε την αποικιοκρατία, επιτράπηκε στο σιωνισμό να γίνει αποικιοκρατικό πρόταγμα επειδή η δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους προσέφερε στην Ευρώπη, και ιδίως στη Δυτική Γερμανία, μια εύκολη οδό διαφυγής από τις χειρότερες αντισημιτικές ακρότητες που είχαν ποτέ υπάρξει. Το Ισραήλ ήταν το πρώτο που εξέφρασε την αναγνώρισή του προς «μια νέα Γερμανία»· σε αντάλλαγμα του δόθηκαν πολλά χρήματα, αλλά και –πολύ σημαντικότερο- λευκή επιταγή για να μετατρέψει ολόκληρη την Παλαιστίνη σε Ισραήλ. Ο σιωνισμός προβλήθηκε ως η λύση για τον αντισημιτισμό, αλλά κατέληξε να αποτελεί την κύρια αιτία για τη διαρκή παρουσία του. Εξάλλου, το «ντηλ» δεν κατάφερε ούτε να ξεριζώσει το ρατσισμό και την ξενοφοβία που ακόμη παραμένουν στην καρδιά της Ευρώπης, και που γέννησαν το ναζισμό στο εσωτερικό της ηπείρου και μια κτηνώδη αποικιοκρατία στο εξωτερικό της. Αυτός ο ρατσισμός έχει τώρα στραφεί εναντίον των μουσουλμάνων και του Ισλάμ· εφόσον συνδέεται στενά με το ισραηλο-παλαιστινιακό ζήτημα, θα μπορούσε να περιοριστεί εφόσον βρεθεί μια πραγματική απάντηση στο ερώτημα αυτό.

Όλους μάς αξίζει μία καλύτερη κατάληξη της ιστορίας του Ολοκαυτώματος. Κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε μια ισχυρή πολυπολιτισμική Γερμανία που να δείχνει το δρόμο στην υπόλοιπη Ευρώπη· μια αμερικανική κοινωνία που να αντιμετωπίζει γενναία τα φυλετικά εγκλήματα του παρελθόντος της, που ακόμη απηχούν στο σήμερα· έναν αραβικό κόσμο που εξαλείφει τη βαρβαρότητα και την απανθρωπιά του …

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν θα συμβεί αν συνεχίσουμε να πέφτουμε στην παγίδα τού να μεταχειριζόμαστε μυθολογίες ως αλήθειες. Η Παλαιστίνη δεν ήταν άδεια, ο δε εβραϊκός λαός είχε πατρίδες· η Παλαιστίνη αποικίστηκε, δεν «λυτρώθηκε»· και το 1948 ο λαός της εκδιώχθηκε, δεν έφυγε οικειοθελώς[2]. Οι αποικιοκρατούμενοι λαοί, ακόμη και με βάση το Χάρτη του ΟΗΕ, έχουν δικαίωμα να αγωνιστούν για την απελευθέρωσή τους, ακόμα και στρατιωτικά, και η επιτυχής έκβαση ενός τέτοιου αγώνα έγκειται στη δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους που να περιλαμβάνει όλους τους κατοίκους του. Μια συζήτηση για το μέλλον, απαλλαγμένη από τους δέκα μύθους γύρω από το Ισραήλ, ελπίζω ότι όχι μόνο θα συμβάλει να φέρουμε την ειρήνη στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, αλλά θα βοηθήσει και την Ευρώπη να αφήσει οριστικά πίσω της τη φρίκη του 2^ου παγκόσμιου πολέμου και τη σκοτεινή εποχή της αποικιοκρατίας.

[1] Ο όρος εποικιοκρατία αποτελεί φυσικά νεολογισμό, τον οποίο είχα χρησιμοποιήσει προ ετών στο βιβλίο μου Εμείς οι έποικοι. Έκρινα ότι εδώ αποτελεί την καλύτερη λύση για την απόδοση του settler colonialism.

[2] Τρεις από τους «δέκα μύθους» που θέλει να καταρρίψει το βιβλίο είναι: «η Παλαιστίνη ήταν άδεια γη» (κεφ. 1)· «Οι Εβραίοι ήταν ένας λαός χωρίς γη» (κεφ. 2)· «οι Παλαιστίνιοι έφυγαν οικειοθελώς» (κεφ. 3).

 

Ο Ιλάν Παππέ είναι ο γνωστότερος ίσως από τους λεγόμενους «νέους ιστορικούς» του Ισραήλ. Γεννήθηκε στη Χάιφα το 1954 και σήμερα είναι καθηγητής διεθνών σπουδών στο πανεπιστήμιο του Έξετερ. Το παραπάνω κείμενο αποτελεί το τελικό κεφάλαιο (με τον τίτλο «Συμπέρασμα») του τελευταίου βιβλίου του Ten Myths About Israel, Verso, London 2017. Μετάφραση-σημειώσεις Α.Γ.