του Άκη Γαβριηλίδη

Τον αθλητικογράφο που υπέβαλε στον κόουτς της μίας από τις δύο All Star team την κουφή ερώτηση για το αν βρίσκει οξύμωρη την ύπαρξη ενός μαύρου Έλληνα, δεν τον γνωρίζω. Άνθρωποι που τον γνωρίζουν με διαβεβαίωσαν ότι δεν είχε εκδηλώσει ποτέ μέχρι τώρα κάποια ρατσιστική τάση, και εξάλλου ο ίδιος ζήτησε ήδη συγνώμη, την οποία μάλιστα αποδέχθηκε ο μάνατζερ του Αντετοκούνμπο, κάνοντας λόγο για «κακιά στιγμή»· δεν προτίθεμαι λοιπόν εγώ να αμφισβητήσω την ειλικρίνειά του.

Παραμένει το γεγονός ότι η ερώτηση αυτή υποβλήθηκε, και προκάλεσε σε όλους –τουλάχιστον όλους όσους δεν είναι ρατσιστές- αμηχανία και δυσφορία. Αναμφίβολα «όλοι μας έχουμε κακές στιγμές»· αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να αναρωτηθούμε, όταν προκύψει μία τέτοια στιγμή, από πού μας ήρθε. Πώς λοιπόν ένας άνθρωπος που δεν είναι ρατσιστής καταλήγει να μιλά κατά τρόπο που γίνεται από όλους αντιληπτός ως ρατσιστικός; Πού οφείλεται η απρόσμενη ανάδυση αυτής της επιτέλεσης, η οποία δεν εναρμονίζεται με την μέχρι τώρα ιστορία του ομιλούντος υποκειμένου;

Η μόνη εξήγηση που βλέπω εγώ είναι ότι οφείλεται στις ανορθολογικές θεωρίες περί της ελληνικής γλώσσας που έχουν διαδοθεί και επικρατήσει εδώ και αρκετά χρόνια στην ελληνική κοινωνία (και διασπορά), και που παρουσιάζουν τη γλώσσα αυτή ως την πλουσιότερη, μουσικότερη, μαθηματικότερη, με μια λέξη ως την τελειότερη γλώσσα που υπήρξε και ίσως θα υπάρξει ποτέ.

Υπάρχουν φορές που το γνωστό παλιό δίδαγμα του δομισμού ή/ και της ψυχανάλυσης αρκεί για να λύσει το αίνιγμα: το υποκείμενο δεν μιλά τη γλώσσα, αλλά μιλιέται απ’ αυτήν. Ιδίως μάλιστα εάν αυτή η γλώσσα μιλά ήδη για τον εαυτό της. Εάν η «άτυχη στιγμή» ενταχθεί στη δομική σειρά αυτής της ελληνογλωσσολαγνείας και όχι στην προσωπική ιστορία του συγκεκριμένου ανθρώπου, εμφανίζεται απολύτως κατανοήσιμη, λογικώς αναγκαία, και καθόλου «άτυχη».

Πραγματικά, οι θεωρίες αυτές, που, όπως έχω υποστηρίξει στο παρελθόν, έχουν προσλάβει χαρακτήρα θρησκείας, φουσκώνουν τα μυαλά των ομιλητών της ελληνικής με την ιδέα ότι η γλώσσα τους είναι ανώτερη από τις άλλες, και ειδικά την «κοσμοκράτειρα» αγγλική, στο μέτρο που έχει περισσότερες λέξεις από αυτήν και μάλιστα της έχει δανείσει πολλές απ’ αυτές. Και ότι για όλα αυτά μπορούν και πρέπει να αισθάνονται υπερήφανοι.

Αυτό ακριβώς υλοποίησε ο δημοσιογράφος με την «άτυχη στιγμή» του. Ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε σε ένα περιβάλλον αγγλόφωνο και πολυεθνικό, στο οποίο ήταν παρόντες δημοσιογράφοι απ’ όλο τον κόσμο. Προφανώς αισθάνθηκε ασήμαντος, ένας από τους πολλούς και στην ίδια μοίρα με όλους. Σκέφτηκε λοιπόν: «πώς θα ξεχωρίσω από το σωρό; Τι πλεονέκτημα έχω απέναντί τους, πώς μπορώ να κάνω εντύπωση;». Μόλις άκουσε τον κόουτς να χρησιμοποιεί τη λέξη oxymoron, η φαεινή ιδέα τού δόθηκε στο πιάτο, και σκέφτηκε: θα πουλήσω μούρη προβάλλοντας το ισχυρό μου στοιχείο, την πλούσια γλώσσα μου και τα δανεικά που της χρωστάει η αγγλική.

Και αυτό τη στιγμή που όλος αυτός ο κόσμος ήδη μιλούσε για κάποιο συμπατριώτη του και του έπλεκε το εγκώμιο! Θα του ήταν λοιπόν εύκολο, εάν ήθελε να εντυπωσιάσει, απλώς να προβάλει την κοινή του καταγωγή με τον Αντετοκούμπο· όλων τα μάτια τότε θα στρέφονταν σ’ αυτόν με θετικό τρόπο αντί αρνητικό. Και όμως, όχι: η συγκεκριμένη πηγή άντλησης υπερηφάνειας έχει εμπεδωθεί τόσο βαθιά, που τύφλωσε τον άνθρωπο αυτό και τον οδήγησε σε μια διατύπωση που αντιθέτως υπονομεύει και αμφισβητεί την κοινή του καταγωγή με τον Γιάννη. Και έτσι τον εξέθεσε αντί να τον δοξάσει.

Η τύφλωση αυτή ίσως θα πρέπει να απασχολήσει όσους, σαν τον Ρήγα Δάρδαλη, δεν (θέλουν να) είναι ρατσιστές. Ο παραδοσιακός ρατσισμός της «ανώτερης φυλής» είναι –τουλάχιστο για όσους δεν είναι Χρυσαυγίτες- «καμένος» και απαξιωμένος εδώ και καιρό· όταν βρεθούμε απέναντί του αμέσως αλλάζουμε δρόμο και ζητάμε συγνώμη. Και ευτυχώς· καλά κάνουμε. Ο πολιτισμικός/ διαφοριστικός ρατσισμός όμως της «ανώτερης γλώσσας» είναι κάτι πιο δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε και να εγκαταλείψουμε.