του Άκη Γαβριηλίδη

Με τον Στάθη Καλύβα έχουμε ασχοληθεί –και εγώ και άλλοι- αρκετές φορές στο παρελθόν. Φαίνεται όμως ότι ο φωστήρας μας του Γέιλ, όση προσοχή και να τραβά, δεν χορταίνει· έχει μάλλον εθιστεί και θέλει διαρκώς νέα. Επειδή λοιπόν έχουν περάσει κάποια χρόνια από την τελευταία φορά, και επειδή σήμερα μου περισσεύει λίγος χρόνος, θα του κάνω τη χάρη να ασχοληθώ ξανά μαζί του, αυτή τη φορά για να του παραδώσω μερικά μαθήματα ψηφιακού αλφαβητισμού.

Θα αρχίσουμε από την έννοια του τρολ.

Πράγματι, ο καθηγητής τού τίποτα έχει φανερές ελλείψεις σε αυτόν τον τομέα. Όπως γίνεται φανερό από τα γραπτά του, ο φέρελπις νέος μας πιστεύει ότι ο όρος αυτός δηλώνει το μέλος μίας ομάδας διαδικτυακών ακτιβιστών που δρουν συντονισμένα ώστε να προωθήσουν έναν πολιτικό σκοπό, συνήθως να βελτιώσουν τη δημόσια εικόνα κάποιας οργάνωσης ή/ και να βλάψουν την εικόνα κάποιας άλλης. Με αυτή π.χ. τη σημασία χρησιμοποιεί τον όρο σε πρόσφατη έκθεσή του με τίτλο Οταν η χολέρα γίνεται καριέρα (τουλάχιστον ο τίτλος είναι απόλυτα πετυχημένος, ομολογουμένως). Και μάλιστα αναπτύσσει μία επιστημονικοφανή «θεωρία των σταδίων» περί του πώς αυτά τα «τρολ», ενώ στην αρχή ξεκινάν αυθόρμητα, στη συνέχεια εξελίσσονται σε τακτικούς στρατούς μέσα από τέσσερις διαδοχικές φάσεις.

Ο εξελικτισμός, ο θετικισμός και η τυπολογική ταξινόμηση ατόμων και συμπεριφορών ακόμη μία φορά λειτουργεί εδώ ως ο φερετζές του μπάτσου που θέλει να εμφανιστεί ως επιστήμονας. Δεν παραλείπεται φυσικά η χρήση καμίας διαφημιστικής τεχνικής εντυπωσιασμού, με πρώτη τη διαβεβαίωση ότι «Το φαινόμενο (…) έχει γίνει αντικείμενο επιστημονικής μελέτης».

Ασφαλώς έχει γίνει. Μόνο που ο τσαρλατάνος μας φαίνεται ότι δε βρήκε το χρόνο να ρίξει έστω και μια ματιά στα συμπεράσματα αυτής της μελέτης.

Βέβαια, όλοι έχουμε δουλειές. Αν όμως έκανε τον κόπο να ανοίξει όχι καμιά πολύπλοκη ανάλυση, αλλά το σχετικό λήμμα της Wikipedia, θα μπορούσε τουλάχιστον από κεί να μάθει ότι

a troll is a person who sows discord on the Internet by starting arguments or upsetting people, by posting inflammatory, extraneous, or off-topic messages in an online community (such as a newsgroup, forum, chat room, or blog) with the deliberate intent of provoking readers into an emotional response or of otherwise disrupting normal on-topic discussion, often for their own amusement.

Όπως μπορεί ένας πρωτοετής φοιτητής –ή και ένας μη φοιτητής- να αντιληφθεί, ούτε καν το πρώτο από τα «τέσσερα επίπεδα» στα οποία υποτίθεται ότι «αναπτύσσεται το φαινόμενο» κατά το τελεολογικό σχήμα του Καλύβα δεν αντιστοιχεί σε αυτόν τον ορισμό. Η τομή μεταξύ των δύο ορισμών –του ρητά διατυπωμένου παραπάνω και του διάχυτου που βρίσκουμε στο άρθρο της Καθημερινής- είναι ελάχιστη έως μηδενική. Για τον Καλύβα, το να είσαι τρολ σημαίνει να κράζεις, να συκοφαντείς ή να εκφοβίζεις, να χύνεις δηλητήριο, «βιώνοντας μια στιγμιαία αίσθηση και συνάμα αυταπάτη ισχύος και αυταξίας». Ωστόσο, ούτε ένα από αυτά τα στοιχεία δεν ανήκει στο νοηματικό πυρήνα της δραστηριότητας του τρολ. Είναι κάλλιστα πιθανό να χαρακτηρίζουν τη δραστηριότητα αυτού ή του άλλου συγκεκριμένου τρολ, αλλά αυτό είναι κάτι τελείως ενδεχομενικό και όχι αναγκαίο· εξίσου πιθανό είναι να χαρακτηρίζουν τη δραστηριότητα κάποιου που δεν είναι τρολ. Μπορεί κανείς να είναι νέος άντρας ή όχι, «κουκουλοφόρος» ή όχι, να κινείται μίσος ή όχι· τίποτε απ’ αυτά δεν τον κάνει τρολ από μόνο του, ούτε και όλα αυτά μαζί. Ως τρολ ορίζεται μόνο ο διαδικτυακός φαρσέρ. Αυτός δηλαδή ο οποίος παρεμβαίνει σε μία ηλεκτρονική ανταλλαγή με σκοπό να την αποπροσανατολίσει, να την υπονομεύσει, να την γελοιοποιήσει και να τινάξει στον αέρα κάθε νόημα· όχι αυτός που παρεμβαίνει με σοβαρό σκοπό ώστε να προωθήσει ένα συγκεκριμένο νόημα ανάμεσα σε άλλα. Το τρολ θέλει να ακυρώσει την ανταλλαγή των απόψεων ως τέτοια, όχι να προβάλλει αυτό μία εκ πολλών απόψεων που να θεωρεί ορθή. Το τρολλάρισμα είναι μια διαδικασία χωρίς υποκείμενο και σκοπό.

Τα δε στοιχεία που αναφέρει ο Καλύβας στα υπόλοιπα τρία επίπεδα, είναι όχι μόνο άσχετα αλλά και συχνά αντίθετα προς την ουσία του φαινομένου. Δεν νοείται «δίκτυο» τρολ. Το να στρατολογηθεί κάποιος που έδρασε ως τρολ από κάποια κυβερνητική ή άλλη υπηρεσία, είναι ασφαλώς πιθανό· κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει. Υπάρχουν όντως παραδείγματα τέτοιων στρατολογήσεων· αλλά υπάρχουν και εκατομμύρια παραδείγματα ανθρώπων που έδρασαν ως τρολ και δεν στρατολογήθηκαν ποτέ. Πάντοτε οι αυτοκρατορίες προσλάμβαναν κλέφτες ως αρματολούς, ή γκάνγκστερ ως μπάτσους. Αλλά από τη στιγμή που κάποιος θα στρατολογηθεί, παύει ακριβώς να είναι κλέφτης ή γκάνγκστερ· είναι πλέον πρώην. Το ίδιο ισχύει και για τα τρολ. Τα τρολ δεν είναι κάποια χωριστή κατηγορία ανθρώπων· ο καθένας από μας είναι δυνατό να λειτουργήσει ως τρολ σε κάποια συγκεκριμένη περίσταση, και ως σοβαρός συνομιλητής σε κάποια άλλη. Δεν υπάρχει κάποια μοιρολατρία που να οδηγεί ντετερμινιστικά από το ένα υποτιθέμενο «επίπεδο ανάπτυξης του φαινομένου» στα επόμενα.

Είμαι σίγουρος ότι το πανεπιστήμιο Γέιλ, στη διαρκή του μέριμνα για την αριστεία και το υψηλό επίπεδο του προσωπικού του, θα έχει κάποια προγράμματα διαρκούς επιμόρφωσης στην τεχνολογία και την πολιτική της ψηφιακής επικοινωνίας. Θα συνιστούσα λοιπόν ενθέρμως στον κ. καθηγητή να ενταχθεί το ταχύτερο σε κάποιο απ’ αυτά ώστε να ξεκαθαρίσει λίγο στο μυαλό του τις έννοιες. Το ότι εκτίθεται όταν τις χρησιμοποιεί λάθος, είναι το λιγότερο. Πιο ανησυχητικό είναι ότι ίσως υπάρχουν ακόμα κάποιοι που τον παίρνουν στα σοβαρά και θεωρούν πηγή γνώσης όσα γράφει, οπότε μπορεί να παρασυρθούν.

Κάτι όμως μου λέει ότι τελικά δεν πρέπει να είναι τόσο σοβαρός αυτός ο κίνδυνος.