του Θανάση Πρίφτη

Το περιβάλλον των σύγχρονων βιβλιοθηκών χαρακτηρίζεται απο ατελείωτες, συμμετρικές και ασύμμετρες, ροές ψηφιακών πληροφοριών μέσα απο δίκτυα. Ροές που τείνουν να κάνουν αχρείαστη την γεωγραφική τοποθεσία μιας πηγής πληροφορίας ή την οργάνωσής της σε ένα φυσικό περιβάλλον όπως η βιβλιοθήκη. Η κατάσταση αυτή, μεταξύ άλλων, ωθεί τις ίδιες τις βιβλιοθήκες, τον σκοπό τους, το αντικείμενό τους, τους χώρους τους, τους υπαλλήλους τους, στο να γίνουν «μη – τόποι». Τόποι, δηλαδή, γενικής χρήσης, χωρίς ιδιαίτερη μνήμη και ταυτότητα. Κάτι, δηλαδή, σαν χώρος αεροδρομίου ή αίθουσα αναμονής νοσοκομείου, με τη διαφορά ότι ενώ αυτοί οι μη – τόποι έχουν συγκεκριμένη αποστολή, η αποσύνδεση της βιβλιοθήκης απο τον φυσικό χώρο που καταλαμβάνει, σηματοδοτεί τελικά και τα όριά της ύπαρξής της. Ή την πορεία της εξαφάνισής της. Υπάρχουν πρακτικές που βγάζουν μια βιβλιοθήκη απο αυτό το αδιέξοδο; Αν, ναι, αυτές κινούνται σε συνηθισμένες πρωτοβουλίες ή μήπως περνούν στην πλευρά της πειρατείας;

Σκεφτείτε ένα καταιγισμό σχέσεων και ιστοριών
Ηλεκτρονικά βιβλία, ψηφιακές εκδόσεις, έξυπνες συσκευές, διαδίκτυο παντού, μηχανήματα που μιλάνε μεταξύ τους, με ελάχιστη, ή καθόλου ανθρώπινη παρέμβαση. Εργαλεία που δημιουργούν νέες κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις, ανοίγουν και, ταυτόχρονα, κλείνουν χώρους σκέψης, δημιουργίας και πειραματισμού. Ατελείωτες, δυνητικές, ευκαιρίες για συνεργασία και αποτελεσματικότερη παραγωγή. Άπειρες, υποσχόμενες, δυνατότητες για προσωπικές και κοινές βιβλιοθήκες, ανεξάντλητες πηγές μάθησης, για δικτυακή αλλά και ιεραρχική παραγωγή. Οι εικόνες αυτές είναι μέρος της ψηφιακότητάς μας. Η ανθρώπινη υπόσταση δεν λειτουργεί εκτός των τεχνολογικών ή άλλων εξελίξεων. Αντίθετα συνδιαμορφώνεται μέσα απο αυτές. Κώδικες, γλώσσες, αντικείμενα, εργαλεία συνθέτουν την ψηφιακότητα της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης η οποία δεν μπορεί να ιδωθεί, πλέον, πέρα απο αυτές.

Είναι ευκαιρία, λοιπόν, να τελειώνουμε μία και καλή με την ωραιοποιημένη εικόνα της «χρήσιμης και απαραίτητης γνωστικά» βιβλιοθήκης ή του «ιστορικά και εκπαιδευτικά» αναγκαίου αρχείου. Κανένα απο τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της ίδια μας της δυνατότητας στο να συνθέτουμε και να προσαρμοζόμαστε σε κώδικες και πρωτόκολλα επικοινωνίας. Η δυνατότητα της ανθρώπινης δικτύωσης και της συνεχής παραγωγής σχέσεων και διαδικασιών, τόσο μεταξύ ανθρώπων όσο και μεταξύ αντικείμενων, μας ήταν πάντα γνωστή. Η συνεχής και πολυεπίπεδη δικτύωση μέσα απο πρωτόκολλα μηχανών και αντικειμένων, όμως, φωτίζει την αυτονομία και την δυναμική συνέχεια των διαδικασιών αυτών.

Αντιστροφή
Πώς μπορεί να αντιστραφεί μια διαφαινόμενη εξαφάνιση της βιβλιοθήκης ως δημόσιος χώρος, ως κοινή αναφορά πρόσβασης στη γνώση; Πως μπορεί μια βιβλιοθήκη να λειτουργήσει όχι μόνο μέσα απο κριτήρια αποτελεσματικότητας που προκύπτουν απο την κατανάλωση των χώρων και του περιεχομένου της, αλλά ως ένα οργανωμένο δίκτυο διαδικασιών σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο; Γιατί είναι προφανές, πέρα πολύ συγκεκριμένων περιπτώσεων και χρήσεων, ότι μια τυπική βιβλιοθήκη δεν θα εμπίπτει στις ελάχιστες δημόσιες υπηρεσίες που θα απομείνουν, ούτε όμως θα αποτελεί η ίδια κοινό χώρο ο οποίος θα προκαλεί διαδικασίες συντήρησής του, ή θα ευνοεί τη δημιουργία νέων απρόσμενων χώρων.

Η όποια προσπάθεια απάντησης στα προηγούμενα πρέπει να περάσει μέσα απο τον επαναπροσδιορισμό της πρόσβασης του φυσικού χώρου της. Μια μετακίνησή της απο βιβλιο – θήκη σε κοινό τόπο χωρίς προκαθορισμένη χρήση. Ένας μέτα – τόπος που απο τη μία μπορεί να φιλοξενεί ανθρώπους σε αναζήτηση στέγης, σε χώρος εργασίας ή ψυχαγωγίας χωρίς να έχει προσχεδιαστεί η τελική της μορφή ή αποστολή. Κάτι σαν πύργοι της Βαβέλ που το πλεονέκτημά τους θα είναι ακριβώς το ότι δεν θα τελειώσουν ποτέ. Τόποι όπου θα συνυπάρχουν, βίαια ή αρμονικά, πολλαπλά υποκείμενα με διαφορετικές συνήθειες και πρωτόκολλα επικοινωνίας, χωρίς να τους ζητείται κάποιο γνωστικό ή άλλο αποτέλεσμα.

Παραλογισμοί
Προφανώς όλα τα παραπάνω φαντάζουν παράλογα. Σε αντίθεση παρουσιάζεται ως απολύτως λογικό το να ψάχνει κανείς για πτυχία και πιστοποιήσεις, την χρονιά την οποία θα αποφοιτήσουν απο τα Πανεπιστήμια όλου του κόσμου, ίσοι φοιτητές με τους πανεπιστημιακούς απόφοιτους όλης της ιστορίας της ανθρωπότητας.

Στην ουσία τους, ίσως να μην αφορούν αυτούς που, τώρα, αντιλαμβανόμαστε, ως σημαντικά για την βιβλιοθήκη υποκείμενα: υπεύθυνοι χρηματοδότησης, υπάλληλοι, επισκέπτες. Αφορούν τους χώρους που, τώρα τα υποκείμενα αυτά, διαχειρίζονται και μπορεί να αφορούν και τα ίδια τα βιβλία σε νέες τους χρήσεις, εντός ή εκτός του χώρου που τα φιλοξενεί.

Η “βιβλιοθήκη” μπορεί να επιβιώσει μόνο ως χώρος πειρατείας της ίδιας της λειτουργίας. Με δράσεις που θα είναι στα όρια της νομιμότητας, που θα αναγκάζουν τους υφιστάμενους κανόνες, τόσο τους δικούς της, όσο και θεσμών που κινούνται γύρω της, να αλλάζουν. Με πρωτοβουλίες οι οποίες θα ξεπερνούν τις διαμορφωμένες σχέσεις εξουσίας και τις οποίες θα μπορούμε να φανταστούμε ως δυνατές και πραγματοποιήσιμες μόνο μέσα στους χώρους της. Γιατί να το κάνει, όμως, αυτό;

Μάλλον για κανένα λόγο, ίσως και να μη θέλει να υπάρχει πια…

————

Κατεβάστε:

Απο το http://www.aaaaarg.org/ το βιβλίο του Marc Augé «From Places to Non-Places,» in non-places: introduction to an anthropology of supermodernity